ΑΓΟΡΕΣ ΘΕΑΤΡΙΚΩΝ ΕΡΓΩΝ
ΕΡΓΑ ΤΩΝ ΚΑΙΡΩΝ ΜΑΣ

Τα νέα θεατρικά κείμενα που παρουσιάστηκαν τη σεζόν 2015/16 στις «Αγορές θεατρικών έργων» της Χαϊδελβέργης, του Μύλχαϊμ και του Βερολίνου, αλλά και σε άλλα φεστιβάλ σύγχρονου θεάτρου δεν έχουν κοινό παρονομαστή, ούτε ως προς το περιεχόμενο ούτε ως προς το ύφος. Επίσης, δεν ακολουθούν καμία συγκεκριμένη τάση. Διακρίνονται ωστόσο από μια έντονη ροπή να κλονίσουν υποτιθέμενες βεβαιότητες και μονόπλευρες αντιλήψεις, μέσα από μια πληθώρα οπτικών γωνιών και έναν πλουραλισμό απόψεων.  

Σίγουρα δεν είναι υπερβολή να πει κανείς ότι το έργο της Yael Ronen The Situation [Η κατάσταση], που ανέβασε το Θέατρο Maxim Gorki του Βερολίνου, είναι το πιο επίκαιρο της σεζόν. Κι αυτό γιατί συμπυκνώνει αριστοτεχνικά την τρέχουσα παγκόσμια κατάσταση σε ένα μάθημα βραδινού τμήματος εκμάθησης γλώσσας, που γίνεται σε μια γειτονιά. Ένας Σύρος, μια Παλαιστίνια, ένα ζευγάρι εβραιο-αραβικής καταγωγής από την Ιερουσαλήμ και άλλοι πρωταγωνιστές, οι προσωπικές ιστορίες των οποίων συνδέονται όλες με το μεσανατολικό ζήτημα, συναντιούνται στο Βερολίνο. Προσπαθούν να μάθουν «γερμανικά ως ξένη γλώσσα» σε ένα βραδινό τμήμα. Κι όπως είναι φυσικό, από το πρώτο κιόλας μάθημα, με τίτλο «Ποιος είσαι;», έρχονται σε σύγκρουση και εμπλέκονται σε συζητήσεις περί ταυτότητας που θα ήταν δύσκολο να διεξάγουν ακόμη κι αν τα γερμανικά τους ήταν υψηλού επιπέδου.
 
Το βραδινό αυτό μάθημα, το οποίο η Yael Ronen συνέλαβε και ανέπτυξε ως θεατρικό κείμενο από κοινού με τους διεθνείς ηθοποιούς της και με βάση τις πραγματικές βιογραφίες και τα βιώματά τους, άνοιξε το 2016 το θεατρικό φεστιβάλ «Έργα» του Μύλχαϊμ. Πρόκειται για ένα από τα σημαντικότερα φεστιβάλ σύγχρονου θεάτρου στον γερμανόφωνο χώρο. Κάθε χρόνο παρουσιάζει τα 6-7 πιο αξιόλογα νέα θεατρικά κείμενα της σεζόν, ενώ στο τέλος του απονέμεται το Δραματικό Βραβείο του Μύλχαϊμ που συνοδεύεται από χρηματικό έπαθλο 15.000 ευρώ. Το 2016, το βραβείο έλαβε ο Wolfram Höll για το έργο Drei sind wir [Οι τρεις μας], που περιγράφει τη σύντομη κοινή ζωή ενός ζευγαριού με το νεογέννητο μωρό τους, το οποίο πάσχει από μια μορφή θανατηφόρας τρισωμίας.

ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΑΛΛΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΗ-ΥΦΟΛΟΓΙΚΗ ΠΟΙΚΙΛΙΑ

Από τη μια έχουμε την ώρα γερμανικών της Yael Ronen, που διακρίνεται τόσο για την επικαιρότητα του θέματος όσο και για το χαρακτηριστικό της χιούμορ με το οποίο καταρρίπτει τα στερεότυπα, κι από την άλλη το κείμενο του Wolfram Höll με τους γλωσσικές μαιάνδρους του, που επιχειρούν να προσεγγίσουν ένα διαχρονικό, υπαρξιακό (οικογενειακό) δράμα… Το πεδίο στο οποίο κινείται η σύγχρονη δραματουργία της σεζόν 2015/16 είναι ευρύ από άποψη τόσο περιεχομένου όσο και γλώσσας-ύφους ‒ γεγονός ευχάριστο. Για παράδειγμα, η Felicia Zeller, στο έργο της Zweite allgemeine Verunsicherung [Δεύτερη Γενική Ανασφάλεια], επίσης προσκεκλημένο στο φεστιβάλ του Μύλχαϊμ, παρουσιάζει τους ήρωές της σε καταστάσεις έντονης έκθεσης και αυτοπροβολής –όπως στο κόκκινο χαλί– και τους ρίχνει σε μια βαθιά και πνευματώδη αυτο-αμφισβήτηση. Ενώ ο Thomas Melle με το Bilder von uns [Εικόνες του εαυτού μας], ένα κείμενο για τη συστηματική κακοποίηση σε ένα καθολικό γυμνάσιο της ελίτ, περιγράφει από διάφορες οπτικές γωνίες το πώς τα θύματα, ακόμη και δεκαετίες αργότερα, αγωνίζονται για το αποκλειστικό δικαίωμα ερμηνείας των ίδιων των προσωπικών τους ιστοριών.

  Αν κοιτάξουμε πέρα από το Μύλχαϊμ, σε άλλα σημαντικά φεστιβάλ της σύγχρονης δραματουργίας, συναντούμε την ίδια θεματική ποικιλία. Το κείμενο που κέρδισε το βραβείο γερμανόφωνου δραματουργού στην «Αγορά θεατρικών έργων» της Χαϊδελβέργης του 2016, το Beben [Αντάρα] της Maria Milisavljevic, φέρνει αντιμέτωπη την πραγματική βία με εικονικά πολεμικά παιχνίδια. Σε αντίθεση προς αυτό έρχονται έργα όπως το Über meine Leiche [Πάνω από το πτώμα μου] του Stefan Hornbach ή το Mongos  [Μογγόλια] του Sergej Gößner που πραγματεύονται βιώματα προσωπικών κρίσεων. Στο πρώτο κείμενο, ένας νεαρός άντρας διαγιγνώσκεται με καρκίνο, γεγονός που γίνεται η αφετηρία για μια ενδοσκόπηση. Στο δεύτερο, ένας παραπληγικός και ένας έφηβος με σκλήρυνση κατά πλάκας γνωρίζονται σε μια κλινική αποκατάστασης και μαθαίνουν πώς να απολαμβάνουν τις χαρές της ενηλικίωσης παρά τους σωματικούς περιορισμούς.

Η ΣΥΝΗΘΗΣ ΜΟΜΦΗ ΠΕΡΙ ΟΜΦΑΛΟΣΚΟΠΗΣΗΣ ειναι ΠΛΕΟΝ ΞΕΠΕΡΑΣΜΕΝΗ

Υφολογικά υπάρχει η ίδια προγραμματική ποικιλομορφία όπως και στο επίπεδο του περιεχομένου: Λίγο ως πολύ κλασικά διαλογικά κείμενα βρίσκονται πλάι σε επικές προσεγγίσεις, ολοκληρωμένα θεατρικά έργα δίπλα σε συρραφές κειμένων. Κατά κανόνα, πρόκειται για αυθύπαρκτες υβριδικές μορφές που εμπεριέχουν όλα αυτά τα δραματουργικά στυλ. Ωστόσο υπάρχει κάτι που ισχύει για όλα τα έργα τα οποία παρουσιάστηκαν από το Μύλχαϊμ ως τη Χαϊδελβέργη: Οι καιροί στους οποίους μεμφόταν κανείς το σύγχρονο θέατρο για «ομφαλοσκόπηση», για έλλειψη «επαφής με την πραγματικότητα» και για εξάντληση της θεματολογίας του στα απροσμέτρητα βάθη των προσωπικών σχέσεων, έχουν περάσει ανεπιστρεπτί – αν δηλαδή υπήρξαν ποτέ. Οι θεατρικοί συγγραφείς τολμούν ‒ομολογουμένως, όχι όλοι με την ίδια λογοτεχνική ποιότητα‒, να καταπιαστούν με σημαντικά υπαρξιακά θέματα. Αυτό δείχνουν και τα κείμενα που επέλεξε να παρουσιαστούν σε παγκόσμια πρώτη η κριτική επιτροπή των Berliner Autorentheatertage 2016 [του φεστιβάλ Θεατρικών Συγγραφέων του Βερολίνου]. Έτσι, για παράδειγμα, στο Gespräch wegen der Kürbisse [Συζήτηση για κολοκύθια] του Jakob Nolte η ψιλή κουβέντα δυο φιλενάδων εξελίσσεται σε διάλογο για σοβαρά ζητήματα, όπως εκτοξεύσεις πυραύλων και πολέμους (με μη επανδρωμένα αεροσκάφη). Και στο έργο Das Gelübde  [Ο όρκος] του Dominik Busch ένας νεαρός γιατρός ορκίζεται, ενώ βρίσκεται σε ένα αεροπλάνο που πέφτει, ότι σε περίπτωση που επιβιώσει θα εργαστεί για το υπόλοιπο της ζωής του σε ένα σταθμό πρώτων βοηθειών στην Αφρική – για να έρθει, στη συνέχεια, αντιμέτωπος με την παντελή έλλειψη κατανόησης εκ μέρους του εύπορου περίγυρού του.

ΔΙΑΦΟΡΕΤΙΚΕΣ ΟΠΤΙΚΕΣ ΓΩΝΙΕΣ ΙΔΙΑΣ ΒΑΡΥΤΗΤΑΣ

Μια κοινή τάση στη δραματουργική παραγωγή, η οποία παρατηρείται και εκτός των ορίων του γερμανόφωνου χώρου, διέκρινε η διευθύντρια της «Αγοράς θεατρικών έργων» του Βερολίνου, Christina Zintl, στην εναρκτήρια ομιλία της στη Θεατρική Συνάντηση του Βερολίνου, τον Μάιο του 2016. Η βερολινέζικη «Αγορά θεατρικών έργων», που πρόσφατα γνώρισε αλλαγές σε πολλά επίπεδα και που το 2016 αναζητούσε, μέσω μιας προκήρυξης, την «πολιτική διάσταση των αφηγήσεων» σε συμμετοχές από όλη την Ευρώπη, δέχτηκε περισσότερες διεθνείς αιτήσεις από κάθε άλλη φορά. Τέσσερα από τα πέντε κείμενα/εγχειρήματα που επιλέχθηκαν από την κριτική επιτροπή προέρχονταν από τον μη γερμανόφωνο χώρο. Και παρότι όλες οι συμμετοχές πραγματεύονταν δομές εξουσίας και βιώματα βίας ή καταστάσεις πολέμων και κρίσεων, το κοινό στοιχείο τους εντοπιζόταν κυρίως πέρα από το περιεχόμενο, συγκεκριμένα στην εποικοδομητική τους «πολυφωνία» και τη «διάσπαση της γραμμικής αφήγησης», όπως το διατύπωσε η Christina Zintl. Υπάρχουν διαφορετικές οπτικές γωνίες ίσης βαρύτητας, ο πλουραλισμός των απόψεων είναι στην ημερήσια διάταξη, ενώ τα όρια τόσο ανάμεσα στα χρονικά επίπεδα όσο και μεταξύ πραγματικότητας και μυθοπλασίας συγχέονται. Εν ολίγοις: Παρουσιάζονται διαφορετικές απόψεις, χωρίς κάποια από αυτές να διεκδικεί τον τίτλο της καθολικά ισχύουσας. Αυτή η γόνιμη προσέγγιση της αμφισβήτησης βεβιασμένων συμπερασμάτων που έχουν καθιερωθεί ως υποτιθέμενες βεβαιότητες, παραμένοντας την ίδια στιγμή εντός του θέματος της προκήρυξης της «Αγοράς θεατρικών έργων» του Βερολίνου, και της ανασκευής των καθιερωμένων αφηγημάτων, εμφανίστηκε τόσο στο Μύλχαϊμ και τη Χαϊδελβέργη όσο και στο Βερολίνο. Πράγμα που σημαίνει ότι τα φεστιβάλ σύγχρονου θεάτρου και οι «Αγορές θεατρικών έργων» των επόμενων χρόνων έχουν τις καλύτερες προοπτικές!