Durs Grünbein
Ο ΜΗ ΠΟΙΗΤΗΣ

Ο Durs Grünbein συγκαταλέγεται στους σημαντικότερους ποιητές και δοκιμιογράφους στο χώρο της γερμανικής γλώσσας. Ωστόσο, τα έργα του τιμημένου με το Βραβείο Γκέοργκ Μπύχνερ συγγραφέα δεν μπορούν να ενταχθούν σε μια συγκεκριμένη κατηγορία.

Αν θέλαμε να προσδιορίσουμε το είδος στο οποίο ειδικεύεται ο συγγραφέας Durs Grünbein με βάση τα έργα του, θα τον περιγράφαμε ως έναν multimedia καλλιτέχνη: είναι δοκιμιογράφος, μεταφραστής, δουλεύει με εικαστικούς δημιουργούς συνδυάζοντας διαφορετικές τέχνες και απαγγέλλει ο ίδιος τα κείμενά του για την παραγωγή ακουστικών βιβλίων. Ίσως και λόγω αυτής της ευρέος φάσματος καλλιτεχνικής έκφρασης να αυτοχαρακτηρίζεται «μη ποιητής» ‒ κατορθώνοντας ταυτόχρονα να μην περιορίζεται σε ένα μέσο ή ένα είδος. Παρ’ όλα αυτά, αποφεύγει το μυθιστόρημα. «Για πολύ καιρό, η ποίηση ήταν για μένα ένας τρόπος απόρριψης του μυθιστορήματος. Ένας τρόπος να κερδίζω χρόνο μέσω της συντομίας και παράλληλα μια διαφορετική αίσθηση κυριαρχίας πάνω στην πραγματικότητα». Με λίγα λόγια, ο μη ποιητής Grünbein θα πρέπει να θεωρηθεί απλώς ένας καλλιτέχνης που περιγράφει τον κόσμο του, ενώ του αρέσει να χρησιμοποιεί –μεταξύ άλλων– ποιητικά μέσα.
 
Ο Grünbein γεννήθηκε το 1962 στη Δρέσδη – ένα χρόνο μετά την ανέγερση του Τείχους του Βερολίνου, που επισφράγισε τη διαίρεση της Γερμανίας. Μετά την πτώση του Τείχους, στις 9 Νοεμβρίου του 1989, και το άνοιγμα των συνόρων ανάμεσα στην Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας και τη Λαοκρατική Δημοκρατία της Γερμανίας, επισκέφθηκε πολλές χώρες – μια φάση την οποία περιγράφει ως «περίοδο των σχεδόν υστερικών ταξιδιών, προκειμένου να αναπληρωθεί ο χαμένος χρόνος». Αργότερα, οι επισκέψεις του στο εξωτερικό διαρκούσαν περισσότερο. Οδήγησαν μάλιστα τον βραβευμένο πλέον ποιητή και δοκιμιογράφο στις ΗΠΑ: ως φιλοξενούμενο συγγραφέα του Τμήματος Γερμανικών του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης και ως υπότροφο στο «σπίτι καλλιτεχνών» Villa Aurora στο Λος Άντζελες. Επίσης, ο Grünbein είχε την ευκαιρία να ανταλλάξει απόψεις με δημιουργούς από τους χώρους της αρχιτεκτονικής, των εικαστικών τεχνών, της λογοτεχνίας και της μουσικής κατά τη διάρκεια της 10μηνης υποτροφίας του στο πολιτιστικό ίδρυμα Villa Massimo της Γερμανικής Ακαδημίας στη Ρώμη. Το να λάβει κανείς μια τέτοια υποτροφία είναι από τις σημαντικότερες διακρίσεις στη Γερμανία, καθώς δίνεται σε καλλιτέχνες ως αναγνώριση του εξαιρετικού έργου τους.

Η ΣΠΙΘΑ ΓΙΑ ΝΑ ΞΕΚΙΝΗΣΕΙ Η ΜΗΧΑΝΗ

Ο τίτλος της συλλογής των 83 ποιημάτων του Grünbein που εκδόθηκε το 2017 είναι Zündkerzen [«Αναφλεκτήρες»]. Τι ακριβώς ξεκινάει όταν η σπίθα που δημιουργείται στον αναφλεκτήρα θέσει σε κίνηση τη διαδικασία καύσης του κινητήρα; Τι είναι αυτή η σπίθα; Στην ποιητική συλλογή του Grünbein δεν αναφέρονται θεωρητικές ιδέες, δεν αναπτύσσονται έννοιες. Οι αναφλεκτήρες είναι πράγματα - πράγματα που πρέπει να περιγραφούν.
 
Το μέτρο και ο στίχος των ποιημάτων αυτών ποικίλλουν: είναι σεκουέντσες, πρόζες, σονέτα. Σε γενικές γραμμές, ο ποιητής βασίζεται στην παραδοσιακή φόρμα και αποφεύγει τα αβανγκάρντ παιχνιδίσματα. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα ο αναγνώστης να μη βρίσκεται αμήχανος μπροστά σε δυσνόητες αράδες, αλλά να μπορεί να καταλάβει τι είναι εκείνο που απασχολεί τον Grünbein: το παρελθόν, το εφήμερο, η πραγματικότητα, εν τέλει. Έτσι, στο «Dekolleté» («Ντεκολτέ»), για παράδειγμα, αναφέρεται στο εφήμερο όταν προειδοποιεί με γλαφυρό τρόπο: «Καμιά φορά μια κλείδωση μονάχα,/ που πέφτει σε ένα ζευγάρι μάτια –/ αρκεί για να ξυπνήσει τον πόνο/ Πέρα από κάθε θυσία και απώλεια/ στη ζωή ενός ανθρώπου./ Αποκαλύπτεται τώρα ότι είναι πολύ σύντομη,/ Σε λίγο τελειώνει η περίοδος αιχμής.»
 
Το γεγονός ότι το εφήμερο και ταυτοχρόνως η ανάμνηση του παρελθόντος συνοδεύονται από έναν πόνο που ξυπνά είναι κεντρικό θέμα του Grünbein και στο Die Jahre im Zoo. Ein Kaleidoskop («Τα χρόνια στον ζωολογικό κήπο. Ένα καλειδοσκόπιο»).

Το ΑΙΣΘΗΜΑ ΚΥΡΙΑΡΧΙΑΣ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΣΤΗΝ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ

Αν ο Grünbein εξηγούσε την προτίμησή του για την ποίηση έναντι του μυθιστορήματος μιλώντας για μια αίσθηση κυριαρχίας πάνω στην πραγματικότητα, το ατμοσφαιρικό, μεστό έργο του Die Jahre im Zoo, που εκδόθηκε το 2015, αποτελεί ένα δοκιμιογραφικό αυτοβιογραφικό βιβλίο, διανθισμένο με λυρικά διαλείμματα. Σε αυτό περιγράφει τα παιδικά και νεανικά του χρόνια στην κηπούπολη Χέλλεραου, ένα προάστιο της Δρέσδης. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η κηπούπολη προσήλκυσε ανθρώπους τους οποίους ενθουσίαζαν οι νεωτεριστικές ιδέες του σχετικού κινήματος των κηπουπόλεων, ενώ ήθελαν να εφαρμόσουν στην πράξη τη σύζευξη κατοικίας και εργασίας, πολιτισμού και παιδείας. Ωστόσο οι αναμνήσεις από το Χέλλεραου στο 400 σελίδων έργο του Grünbein μαρτυρούν αλληλοσυγκρουόμενα συναισθήματα: σαν «κουτί της Πανδώρας» χαρακτηρίζει την παιδική του ηλικία, ως «ένα παλιό κονσερβοκούτι γεμάτο σκουλήκια της βροχής:/ Τ’ ανοίγεις κι αναδίδει της παιδικής σου ηλικίας, αυτής της αξιοθρήνητης, τη μυρωδιά».
 
Όμως όσο κοινότοπη κι αν ήταν η παιδική ηλικία, όσο φτωχή σε αξιοσημείωτα γεγονότα η νεανική ηλικία, ο Grünbein αμφιταλαντεύεται ανάμεσα στα συναισθήματα αποστροφής για τα παρελθόντα και τη θαλπωρή και ασφάλεια που του δημιουργούν οι αναμνήσεις, κάτι που για εκείνον συχνά σχετίζεται και με τη νοσταλγία: «Ευτυχία είναι να σου θωπεύει η ανάμνηση τους κροτάφους/ σαν τα χορτάρια». Και η ανάμνηση πράγματι «θωπεύει» το συγγραφέα και ίσως και τον αναγνώστη στο παρόν. Κι έτσι η ευτυχία φαίνεται να διαφυλάσσεται - προς στιγμήν τουλάχιστον.

Η λογοτεχνία απομνημονευμάτων, όπως το Die Jahre im Zoo, προσελκύει μεγάλο ενδιαφέρον σε εποχές στις οποίες αμφισβητούνται πολλές βεβαιότητες. Καθώς το αυθεντικό επανέρχεται ως αξιομνημόνευτο, ικανοποιείται η δίψα για πραγματικότητα. Ο Grünbein όμως προσθέτει άλλο ένα επίπεδο στις αναμνήσεις του ως multimedia καλλιτέχνης. Όπως και στη συλλογή ποιημάτων του με τίτλο Koloss im Nebel («Κολοσσός στην ομίχλη») ο Grünbein εικονογραφεί και στο Die Jahre im Zoo τα κείμενά του με παλιές φωτογραφίες. Aυτό το «τρικ», η χρήση δηλαδή μιας δεύτερης τέχνης, τον βοηθάει να απαθανατίσει το δικό του Χέλλεραου. Κι έτσι καταφέρνει να δώσει μια μνημειώδη περιγραφή της εικόνας του Χέλλεραου, σαν να περιέγραφε έναν πίνακα ζωγραφικής.
Την ίδια μέθοδο χρησιμοποιεί ο Grünbein και στις εκθέσεις. Σε mixed media παρουσιάσεις με τον καλλιτέχνη Via Lewandowsky, για παράδειγμα, συνδυάζει την εικαστική με την περιγραφική τέχνη: ο Lewandowsky φέρνει τις εικόνες και ο Grünbein τα κείμενα.