ΕΙΚΟΝΙΚΗ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΕΧΝΗ
ΤΟ ΕΓΩ, Ο ΚΟΣΜΟΣ ΚΑΙ ΤΑ ΟΡΙΑ ΠΟΥ ΘΟΛΩΝΟΥΝ

Η εικονική πραγματικότητα κατακτά το χώρο της τέχνης και ολοένα περισσότεροι Γερμανοί καλλιτέχνες στρέφονται προς τους τεχνητούς κόσμους. Ορισμένα από τα εντυπωσιακά εγχειρήματα επιφυλάσσουν μάλιστα ακραίες εμπειρίες για το θεατή.

Oliver Herwig

Το 2016 ο Thorsten Wiedemann, φορώντας μια ροζ ολόσωμη φόρμα, εισήλθε στην εικονική πραγματικότητα (VR), απ’ όπου δεν βγήκε παρά 48 ώρες αργότερα. Χάριν συγκρίσεως, ο Νιλ Άρμστρονγκ είχε παραμείνει μόλις 21 ώρες και 36 λεπτά στη Σελήνη. Δύο μέρες μπορεί να φανούν ατελείωτες, κι έτσι ο Wiedemann, για να περάσει η ώρα, έπαιξε video games, συνομίλησε διαδικτυακά και φυσικά κοιμήθηκε. Ο ιδρυτής του βερολινέζικου Φεστιβάλ Ανεξάρτητων Παραγωγών Video Games «A Maze» προχώρησε ψηλαφιστά –και εικονικά– μέσα σε αυτόν τον καινούργιο κόσμο. Στο πλευρό του ήταν η σχεδιάστρια εικονικής πραγματικότητας Sara Lisa Vogl, η οποία επινόησε για τον εσωναύτη έναν ειδικό κιρκάδιο ρυθμό – μάλιστα δημιούργησε και μια σπηλιά ύπνου με τεχνητά αστέρια. Disconnected ήταν ο τίτλος της περφόρμανς: ένας συνδυασμός ταξιδιού εξερεύνησης και κατάκτησης ενός νέου ρεκόρ Γκίνες – έστω και με παρενέργειες. Την πρώτη κιόλας μέρα ο Wiedemann υπέστη μια κρίση πανικού, όπως είπε σε συνέντευξή του στο περιοδικό τεχνολογίας Wired, και την επομένη «βρέθηκε πολύ κοντά στο να βγάλει τα γυαλιά VR». Όμως, η σύμβουλος Vogl τον καθησύχασε κι έτσι ο Wiedmann κατάφερε να αντέξει ώσπου, μετά τις 48 ώρες, κοίταξε με κάπως αγριεμένο βλέμμα στην κάμερα κι έπεσε στην αγκαλιά της Sara Lisa Vogl κάνοντας το γνωστό σήμα με τον αντίχειρα στραμμένο προς τα πάνω.

Το Disconnected ήταν σαν μια δοκιμασία επιβίωσης σε τεχνητούς κόσμους, προκειμένου να διαπιστωθεί για πόσο καιρό μπορεί κανείς να εκτεθεί σε ένα περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας. Με άλλα λόγια, πόσο αντέχει κανείς να κοιτάζει τις εικόνες που τρεμοσβήνουν διαρκώς μπροστά στα μάτια του και τη συγκριτικά χαμηλής ανάλυσης οθόνη που έχει εφαρμοστεί επάνω του – ενώ παράλληλα ακούει τις φωνές που φτάνουν στ’ αυτιά του από την «πρώτη» πραγματικότητα.
 
Η τέχνη της εικονικής πραγματικότητας απαξιώνει την αντίληψη που έχουμε για τον αληθινό κόσμο. Μπορεί κυριολεκτικά να τραβήξει το χαλί κάτω απ’ τα πόδια μας– για παράδειγμα, δίνοντάς μας την ικανότητα να πετάξουμε, όπως στο Chalkroom της Laurie Anderson και του Hsin-Chien Huang. Την εμπειρία του δικού τους VR κόσμου μπορεί να δοκιμάσει κανείς ως τον Ιανουάριο του 2019 στην έκθεση Lust der Täuschung [«Η ηδονή της απάτης»] στην Kunsthalle του Μονάχου. Στο παιχνίδι εικονικής πραγματικότητας Richie’s Plank Experience πάλι, ανεβαίνει κανείς με έναν ανελκυστήρα ψηλά σε έναν εικονικό ουρανοξύστη και μετά βαδίζει πάνω σε μια ξύλινη σανίδα που εξέχει στο κενό. Με την άβυσσο να χάσκει από κάτω σου, τα γόνατά σου να τρέμουν και λουσμένος στον ιδρώτα, είναι πολύ πιθανό να κάνεις τη μοιραία βουτιά στο κενό – εικονικά πάντα.

Η εγκατάσταση εικονικής πραγματικότητας «Here We Are – A Turing Torture» της Swan Collective παρουσιάζεται από τον Σεπτέμβριο του 2018 στην έκθεση «Touching from a distance» του medienkunstverein.com. | Φωτ. © the artist

ΔΗΜΙΟΥΡΓΩΝΤΑΣ ΚΟΣΜΟΥΣ ΠΟΥ ΔΕΝ ΕΧΟΥΝ ΥΠΑΡΞΕΙ ΠΟΤΕ ΠΡΙΝ

Όλο και περισσότεροι καλλιτέχνες χρησιμοποιούν την εικονική πραγματικότητα στα έργα τους κλονίζοντας εκ βάθρων ό,τι θεωρούμε δεδομένο. Οι Γερμανοί δημιουργοί του κόσμου του «bit and byte» αντεπεξέρχονται πολύ καλά σε ένα πεδίο που βρίσκεται ακόμα στα σπάργανα. «Δεν είναι μόνο ότι έχεις μεγάλα περιθώρια ελευθερίας κινήσεων, αλλά και ότι μπορείς να δημιουργήσεις κόσμους που δεν έχουν υπάρξει ποτέ πριν» λέει η Tamiko Thiel. «Πρόκειται για το κατεξοχήν gesamtkunstwerk!» Η καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Καλών Τεχνών του Λιντς θέλει «να οικοδομήσει εικονικούς κόσμους που να τους βιώνει κανείς ως σκηνοθετημένο συνολικό έργο τέχνης από την οπτική του χρήστη». 
 
Η Thiel έδωσε μια πρώτη γεύση αυτών των κόσμων πριν από χρόνια ήδη με το Transformation, μια διαδραστική εγκατάσταση που φέρνει στο φως θαμμένα αξιοθέατα του Μονάχου σε μια περιήγηση της πόλης - για παράδειγμα, τα ποτάμια που έχουν χαθεί κάτω από τους δρόμους. Όταν κανείς φέρει μπροστά του την οθόνη του tablet στη σωστή διεύθυνση του GPS, θα δει ξαφνικά σε αυτήν να περιστρέφονται εικονικοί μύλοι σε ένα ποτάμι. Η επαυξημένη πραγματικότητα (augmented reality) είναι κατά κάποιον τρόπο ο προθάλαμος για την ολική εμβύθιση, την κατάδυση δηλαδή σε νέους κόσμους. Εδώ δεν υπάρχουν όρια. Ή μήπως ναι; «Η εικονική πραγματικότητα παρέχει αυτή τη στιγμή μια εμπειρία για τα μάτια και τα αυτιά, όχι όμως και για τις άλλες αισθήσεις» λέει η Thiel. «Δεν συμπεριλαμβάνονται η όσφρηση και το δέρμα ως αισθητήριο όργανο, ούτε και η κιναισθητική αίσθηση της ισορροπίας».

ΔΙΕΘΝΕΙΣ ΚΟΣΜΟΙ, ΓΕΡΜΑΝΟΦΩΝΗ ΣΚΗΝΗ

Το βερολινέζικο δίδυμο εικαστικών επιμελητριών Tina Sauerländer και Peggy Schoenegge διαχειρίζεται την πλατφόρμα peer to space, όπου συναντιούνται η τέχνη και οι καλλιτέχνες της εικονικής πραγματικότητας. Η Sauerländer και η Schoenegge ισχυρίζονται ότι το μέσο της VR στην τέχνη δεν είναι τόσο καινούργιο. Τα πρώτα έργα εικονικής πραγματικότητας (με γυαλιά) υπήρχαν εξάλλου από τη δεκαετία του 1990, για παράδειγμα, εκείνα της Charlotte Davies, της Monika Fleischmann ή της Nicole Stenger. Από τότε δημιουργήθηκε μια συγκεκριμένη γερμανική σκηνή. Η Peggy Schoenegge αναφέρει το καλλιτεχνικό ντουέτο Banz & Bowinkel, που έλαβε το βραβείο ψηφιακής γλυπτικής της Ανωτάτης Σχολής Επικοινωνίας και Design της Στουτγκάρδης/Ουλμ, την πρωτοπόρο ψηφιακή καλλιτέχνιδα Tamiko Thiel, που διακρίθηκε με το βραβείο κοινού στο καλλιτεχνικό φεστιβάλ εικονικής πραγματικότητας του Αμβούργου VRHAM!, και τον Manuel Roßner, που δημιούργησε για την έκθεση Unreal μια εικονική προέκταση στο φόρουμ του NRW στο Ντύσσελντορφ. Ύστερα, υπάρχουν τα φεστιβάλ, όπως το VRHΑΜ και το A Maze, και η διαδικτυακή ερευνητική πλατφόρμα για τέχνη εικονικής πραγματικότητας RadianceVR.co του Philip Hausmeier και της Tina Sauerländer. 
 
Η Schoenegge χαίρεται που μεγάλοι φορείς θέλουν πλέον κι αυτοί να ανακαλύψουν τον εικονικό κόσμο μέσα από τη διοργάνωση πληθώρας εκθέσεων. Η δική της πρόβλεψη είναι ότι όπως η φωτογραφία και ο κινηματογράφος, έτσι και η επαυξημένη και η εικονική πραγματικότητα, αλλά και οι διάφορες μορφές της μικτής πραγματικότητας θα γίνουν μέρος της καθημερινότητάς μας κερδίζοντας ολοένα και περισσότερο έδαφος. «Με αυτά τα μέσα, όπως και με τον υπολογιστή μας, μπαίνουμε σε ψηφιακούς κόσμους. Αυτό το κάνουμε ήδη εδώ και περίπου 30 χρόνια, από την αρχή της εμπορευματοποίησης του World Wide Web – και σήμερα το Διαδίκτυο είναι ήδη μέρος της καθημερινότητάς μας». Επομένως, κατά την Schoenegge, στο μέλλον θα περνάμε σίγουρα πολύ περισσότερες από 48 ώρες στην εικονική πραγματικότητα.

Επισκέπτης του έργου τέχνης εικονικής πραγματικότητας «THE UNFRAMED WORLD», που επιμελήθηκε η Tina Sauerländer της πλατφόρμας «peer to space», στο House of Electronic Arts της Βασιλείας, στην Ελβετία, το 2017. | Φωτ.: © Franz Wamhof