ΣΤΟ HYPE ΤΟΥ BAUHAUS ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΑΤΟΣΤΗ ΕΠΕΤΕΙΟ
«ΤΟ BAUHAUS ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΤΟ ΚΑΤΑΝΟΗΣΟΥΜΕ – ΟΧΙ ΝΑ ΤΟ ΕΚΘΕΙΑΖΟΥΜΕ ΑΚΡΙΤΑ»

Στη συνέντευξη που ακολουθεί ο Arne Winkelmann, ειδικός σε θέματα αρχιτεκτονικής από τη Φρανκφούρτη, επιχειρηματολογεί υπέρ μιας πιο εμβριθούς και ουσιαστικής ενασχόλησης με το καλλιτεχνικό ρεύμα του Bauhaus. 

Κύριε Winkelmann, έχετε σπουδάσει αρχιτέκτονας, κάνετε έρευνα γύρω από το Bauhaus, διευθύνετε εργαστήρια και δίνετε διαλέξεις που πραγματεύονται το συγκεκριμένο καλλιτεχνικό ρεύμα της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης. Χρειάζεται άραγε η Γερμανία όλες αυτές τις εορταστικές εκδηλώσεις τη χρονιά που συμπληρώνονται 100 χρόνια από την ίδρυση του Bauhaus, για να το θυμηθεί;

Η Γερμανία σαφώς δεν χρειάζεται να της θυμίσουν το Bauhaus. Το Bauhaus ήταν ανέκαθεν παρόν στη χώρα, έχουν γίνει πολλές σχετικές έρευνες και οι βιβλιοθήκες είναι γεμάτες από υλικό. Το Bauhaus σήμερα δεν χρειάζεται πλέον να ερμηνευθεί, είναι ήδη μέρος του κανόνα. Παρ’ όλα αυτά, στα εργαστήριά μου διαπιστώνω με τους μαθητές μου ότι έχουμε ακόμη πολλά να πούμε γι’ αυτό. Μπορεί να ξέρουν το φωτιστικό Βάγκενφελντ και το κτίριο του Bauhaus, ορισμένοι ακόμη και την «καρέκλα Βασίλι». Ωστόσο, βρίσκουν το ύφος γυμνό από στολίδια, βαρετό και «όχι όμορφο». Σε αυτούς εξηγώ ότι το Bauhaus εξακολουθεί να είναι επίκαιρο – παρότι έχει ηλικία εκατό χρόνων.

Ο ιστορικός αρχιτεκτονικής Arne Winkelmann. | | Φωτ.: © Arne Winkelmann Με ποια επιχειρήματα το εξηγείτε αυτό στους νέους ανθρώπους; 

Συχνά χρησιμοποιώντας το παράδειγμα ενός καθίσματος. Όταν σχεδιάζω μια καρέκλα, πρέπει να σκεφτώ ποιες λειτουργίες χρειάζεται να επιτελεί:  πόσο ψηλά θα είναι η επιφάνεια του καθίσματος, πόσο μεγάλη πρέπει να είναι η καρέκλα, σε ποια γωνία θα βρίσκεται η ράχη της. Αυτές είναι οι τρεις παράμετροι που πρέπει να καλύπτει η βασική λειτουργία της καρέκλας. Η εμφάνιση και το υλικό της είναι ζητήματα που θα μας απασχολήσουν δευτερευόντως. Η προσέγγιση αυτή εξακολουθεί να είναι μια σωστή και μάλιστα μια μοντέρνα στρατηγική σχεδιασμού: πρώτα διερευνούμε πλήρως όλες τις πτυχές του εγχειρήματος ώσπου να φτάσουμε στην αφετηρία του, αντί να ξεκινήσουμε με μια φορμαλιστική σχεδιαστικά ιδέα.

Εκπαιδεύετε και δασκάλους θεωρίας της τέχνης για το θέμα Bauhaus. Υπάρχουν καινούργια πράγματα που μπορούν να μάθουν;

Σίγουρα, γιατί το ενδιαφέρον είναι ότι πολλά πράγματα στην παιδαγωγική της τέχνης βασίζονται στο Bauhaus. Η βασική διερεύνηση των χρωμάτων και των μορφών, ο χρωματικός κύκλος κατά Γιοχάννες Ίττεν, η μελέτη των υλικών, η καλλιτεχνική τεχνική του φροτάζ που συχνά χρησιμοποιείται στη διδασκαλία της τέχνης… Όλα αυτά αναπτύχθηκαν στο Bauhaus. Κι αυτό πολλοί καθηγητές τέχνης δεν το έχουν συνειδητοποιήσει.

Παρ’ όλο τον ενθουσιασμό σας για το συγκεκριμένο ρεύμα, θα πρέπει να πούμε ότι ορισμένα πράγματα πήγαν στραβά, αν σκεφτούμε, για παράδειγμα, την αρχιτεκτονική των δεκαετιών του ’60 και του ’70.  

Αναφέρεστε στα προγράμματα κοινωνικής στέγασης τις δεκαετίες αυτές – μια μη αρχιτεκτονική δηλαδή: μεγάλοι οικισμοί, ουρανοξύστες διαμερισμάτων. Πράγματι, αυτή ήταν η λογική συνέχεια της κοινωνικής οικοδόμησης κατοικιών της δεκαετίας του 1920. Τότε ήθελαν να εξασφαλίσουν φως, αέρα και ήλιο για τον κόσμο, ένα αστικό τοπίο που θα ικανοποιούσε κοινωνικές, λειτουργικές και υγειονομικές απαιτήσεις. Κι αυτές ήταν επί της ουσίας καλοπροαίρετες αρχές.

Οι οποίες, όμως, στη συνέχεια απέτυχαν.

Επειδή τότε προέβησαν σε μια εκτεταμένη διάλυση του ιστού των πόλεων – κι αυτό ήταν το λάθος. Σε εγχειρήματα, όπως της «πόλης του Γκρόπιους» στο Βερολίνο ή της Νέας Φαρ στη Βρέμη, οι οικιστικές και οι εμπορικές περιοχές αποσυνδέθηκαν. Γειτονιές και συνοικίες που είχαν δημιουργηθεί στο πέρασμα των αιώνων σβήστηκαν από το χάρτη σχεδόν εν μία νυκτί. Για να είμαστε δίκαιοι, όμως, οφείλουμε να πούμε ότι αυτό δεν πρέπει να χρεωθεί στους εκπροσώπους του Bauhaus αλλά στους επιγόνους τους.

Ωστόσο, σαφώς επέφεραν πλήγμα στο κύρος του Bauhaus.

Στο κύρος όχι του Bauhaus αλλά της σύγχρονης αρχιτεκτονικής. Αυτοί οι μεγάλοι οικισμοί έβλαψαν πολύ περισσότερο και για πολύ καιρό την εικόνα της ίδιας της αρχιτεκτονικής. Επί δεκαετίες οι ουρανοξύστες διαμερισμάτων ήταν ταμπού στην οικοδόμηση πόλεων, επειδή στο μυαλό των ανθρώπων συνδέονταν άμεσα με κοινωνικά προβλήματα. Αυτό αλλάζει τώρα σιγά σιγά.

Η «καρέκλα Βασίλι» εις διπλούν στο κλιμακοστάσιο του Bauhaus στο Ντέσσαου. | Φωτ.: © picture alliance/Bildarchiv Monheim Ποια είναι τα μεγαλύτερα επιτεύγματα του Bauhaus;

Τρία κυρίως: Έφερε ένα νέο, αντικειμενοποιημένο σχεδιαστικό λεξιλόγιο, που ακολουθεί λειτουργικές αρχές. Επίσης, το Bauhaus καθιέρωσε μια νέα παιδαγωγική μέθοδο: οι σπουδαστές ξεκινούσαν από το μηδέν στους προκαταρκτικούς κύκλους μαθημάτων κι έπρεπε να ξεχάσουν ό,τι είχαν δει και μάθει ως τότε για την τέχνη, το σχεδιασμό και το ύφος. Αυτή η προπαιδευτική φάση σε συνδυασμό με τη χειροτεχνική εκπαίδευση ήταν το ατού του Bauhaus. Εκτός αυτού, η Σχολή ήταν ανοιχτή σε γυναίκες, σε όλες τις θρησκείες και όλες τις εθνικότητες. Έτσι το Bauhaus έγινε ένα χωνευτήρι εξαιρετικά δημιουργικών μυαλών απ’ όλη την Ευρώπη, απ’ όλο τον κόσμο. Αυτά τα στοιχεία ας ελπίσουμε ότι δεν θα χαθούν μέσα στο hype της εκατοστής επετείου του κινήματος.

Το hype που υπάρχει αυτή τη στιγμή θα πρέπει να σας χαροποιεί εφόσον είστε οπαδός του Bauhaus…

Το παρατηρώ με κάποιο σκεπτικισμό. Έχει δημιουργηθεί από τώρα τόσο μεγάλος ντόρος, που ελπίζω στο τέλος να μην οδηγηθούμε σε έναν υπερκορεσμό. Τα πρώτα εργαστήρια και οι πρώτες εκθέσεις έχουν ήδη ξεκινήσει. Ποια κορύφωση θα υπάρξει το 2019, που είναι η πραγματική χρονιά του Bauhaus; Φοβάμαι πως ο κόσμος θα πει τότε: «Bauhaus; Ούτε να τ’ ακούσουμε δεν θέλουμε πια!»

Τότε θα μου επιτρέψετε να σας κάνω μια ερώτηση, λαμβάνοντας υπόψη πως είστε και επιμελητής, έστω σε άλλον τομέα: Εάν υποθέσουμε ότι αναλαμβάνατε να επιμεληθείτε ή να αλλάξετε το πρόγραμμα του αφιερώματος των εκατό χρόνων, τι θα συμπεριλαμβάνατε σε αυτό; Σε ποια κατεύθυνση θα θέλατε να στρέψετε το βλέμμα του κοινού;

Εκείνο που θα ήθελα θα ήταν να κατανοήσει ο κόσμος το Bauhaus ως προς το περιεχόμενό του, τις προσεγγίσεις και τις λύσεις του, κι όχι να εκθειάζει άκριτα το ύφος Bauhaus ως μέρος του κλασικού κανόνα. Εμένα θα με ενδιέφεραν, π.χ., και οι λόγοι για τους οποίους σπούδαζαν οι άνθρωποι στη Σχολή Bauhaus. Τι υπόβαθρο είχαν και για ποιο λόγο έρχονταν οι νέοι στη Σχολή; Πώς αξιοποίησαν μετά τις σπουδές τους τις ιδέες αυτές;

Δηλαδή θα παρουσιάζατε μια Διασπορά του Bauhaus;

Ναι, αυτό θα το έβρισκα εξαιρετικά ενδιαφέρον. Μια παγκόσμια ιστορία επίδρασης του Bauhaus. Για το Τελ Αβίβ, τη «λευκή πόλη», υπάρχουν ήδη κάποιες αναφορές, αλλά και για το Bauhaus στην Ιαπωνία ή την Κίνα, τις ΗΠΑ, την Τουρκία θα μπορούσαν να μάθουν περισσότερα οι άνθρωποι. Επίσης συναρπαστική θα ήταν μια επισκόπηση των άμεσων επιγόνων, όπως του New Bauhaus στο Σικάγο ή την Ανώτατη Σχολή Σχεδιασμού του Ουλμ.

Ο πίνακας «Gelmeroda IX» του Δασκάλου του Bauhaus Λάιονελ Φάινινγκερ απεικονίζει την εκκλησία του χωριού Γκελμερόντα που βρίσκεται στην ευρύτερη περιοχή της Βαϊμάρης. | | Φωτ.: © picture alliance/artcolor Ποια η πρόγνωσή σας: Θα βιώσουμε ποτέ στην τέχνη ή την αρχιτεκτονική ένα ρεύμα του μεγέθους του Bauhaus;

Η αρχιτεκτονική, ο σχεδιασμός, το ντιζάιν και η τέχνη όπως και οι αντίστοιχες σπουδές που προσφέρονται στα ανώτατα ιδρύματα χαρακτηρίζονται ουσιαστικά από μεγάλη ελευθερία και έλλειψη δογματισμού, ώστε δεν υπάρχει η ανάγκη απελευθέρωσης από κάποιον ακαδημαϊσμό μέσα από μια επαναστατική πράξη. Για να πω την αλήθεια, εάν δεν υπάρξει μια εξίσου ριζική αλλαγή εποχής στο πολιτικό σκηνικό, όπως κατά τη μετάβαση από την αυτοκρατορία στη δημοκρατία το 1919, δεν μπορώ να φανταστώ μια τέτοια ανατρεπτική σχολή.