100 ΧΡΟΝΙΑ BAUHAUS.
ΤΟ BAUHAUS ΙΔΩΜΕΝΟ ΑΠΟ ΤΗ ΝΟΤΙΟΑΝΑΤΟΛΙΚΗ ΕΥΡΩΠΗ

100 χρόνια Bauhaus. Οι προετοιμασίες για την εκατοστή επέτειο του 2019 προχωρούν πυρετωδώς. Τρία καινούργια κτίρια μουσείων βρίσκονται υπό κατασκευή και ένας μαραθώνιος δραστηριοτήτων είναι στα σκαριά. Προκειμένου να σχηματίσουν εκ των προτέρων εικόνα, μία ομάδα αρχιτεκτόνων, επιμελητών και ιστορικών τέχνης και αρχιτεκτονικής από τη νοτιοανατολική Ευρώπη ταξίδεψε έπειτα από πρόσκληση του Goethe-Institut στις πόλεις που συνδέθηκαν ιστορικά με το Bauhaus: τη Βαϊμάρη, το Ντέσσαου και το Βερολίνο.   

 

Δεν υπήρξε άλλο κίνημα που να επηρέασε σε τέτοιο βαθμό τη σύγχρονη τέχνη και αρχιτεκτονική όσο το Bauhaus. Επομένως, οι προσδοκίες είναι υψηλές: Πώς θα γιορτάσει η Γερμανία αυτή την εκατοστή επέτειο; Θα καταφέρει, πέρα από την ιστορική θεώρηση, να καταστήσει τις ιδέες του Bauhaus γόνιμες για το παρόν; Οι περισσότεροι από τους ειδικούς που επί μία εβδομάδα ακολούθησαν τα ίχνη του Bauhaus από τον τόπο ίδρυσής του, τη Βαϊμάρη, ως το Ντεσσάου και το Βερολίνο, ασχολούνται εδώ και χρόνια –θεωρητικά πάντα- με το Bauhaus,  δεν είχαν όμως ξαναβρεθεί στα μέρη όπου άνθησε.

«Η επίσκεψη στη Βαϊμάρη μού αποκάλυψε τις πολιτικές ρίζες του Bauhaus» συνοψίζει ο καλλιτέχνης και ιστορικός από το Βελιγράδι, Miško Šuvaković . «Δεν γεννήθηκε μέσα από μια ουνιβερσαλιστική, αισθητική θεωρία, αλλά με σαφήνεια μέσα από τη σοσιαλδημοκρατική πολιτική της Δημοκρατίας της Βαϊμάρης». Ωστόσο, από τις προοδευτικές ιδέες του Bauhaus λίγα πράγματα θα διέκρινε κανείς σήμερα στη Βαϊμάρη, την πόλη όπου το 1919 ο Βάλτερ Γκρόπιους ίδρυσε το «Staatliches Bauhaus», μια σχολή τέχνης και αρχιτεκτονικής: «Η Βαϊμάρη ταυτίζεται με τους κλασικούς, τον Γκαίτε και τον Σίλλερ. Όσον αφορά το Bauhaus, το [στρατόπεδο συγκέντρωσης] Μπούχενβαλντ και τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δεν τα έχει ενσωματώσει ακόμα» σχολιάζει ο Έλληνας αρχιτέκτονας Λουκάς Μπαρτατίλας, διοργανωτής του ταξιδιού και υποψήφιος διδάκτωρ στο Πανεπιστήμιο Bauhaus της Βαϊμάρης. Ενώ λοιπόν η Βαϊμάρη είναι κυρίως γνωστή ως μια παραδοσιακή πόλη, η επίσκεψη στο κτίριο του Bauhaus που ο Γκρόπιους έκτισε το 1925-26 και οι διπλές κατοικίες που σχεδίασε για τους Δασκάλους του Bauhaus στο Ντεσσάου ήταν το αρχιτεκτονικό αποκορύφωμα του ταξιδιού: «Μόνο στο Ντεσσάου είχα την αίσθηση ότι βρίσκομαι σε ένα εργαστήριο του μοντερνισμού» δήλωσε η Aida Abadžić Hodžić, ιστορικός τέχνης από το Σαράγεβο.

Ως προς το Βερολίνο πάλι, τον τρίτο σταθμό του ταξιδιού, οι απόψεις διίστανται: «Στο Βερολίνο είδαμε τα διδάγματα του Bauhaus αποκρυσταλλωμένα στο μπετόν», είναι η άποψη του επιμελητή Ali Kemal Ertem από τη Σμύρνη. «Κυρίως μετά τη βόλτα στο Χάνσαφιρτελ κατάλαβα από πού αντλούν τις ιδέες τους οι σύγχρονοι Τούρκοι αρχιτέκτονες και ντιζάινερ», συμπληρώνει. Ενώ τα κτίρια της Internationale Bauausstellung (IBA) του 1957 και η επίσκεψη στην κατοικία του Μις φαν ντερ Ρόε και της Σάουμπινε ενθουσίασαν, η σημερινή αντιμετώπιση του Bauhaus στο Βερολίνο αφήνει πολλά ερωτήματα: «Ο ρόλος του Αρχείου Bauhaus του Βερολίνου φαίνεται παθητικός, οι προετοιμασίες για την εκατοστή επέτειο ακολουθούν τη λογική της αποκέντρωσης. Είναι σαν να απουσιάζουν από αυτές τις προετοιμασίες οι αναφορές στο Βερολίνο» συνοψίζει η επιμελήτρια Vesna Meštrić από το Ζάγκρεμπ.

Παρά την κριτική επί των ειδικών θεμάτων, πρέπει να πούμε ότι μέσω αυτού του ταξιδιού έγινε κατανοητό ότι το Bauhaus πρέπει να ιδωθεί και σε τοπικό πλαίσιο και να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων της κάθε πόλης. «Από τα μουσεία του Bauhaus και τα εγχειρήματα της εκατοστής επετείου περιμένουμε να είναι τα πιο προοδευτικά στον κόσμο, όταν όμως συμπεριλάβει κανείς την τοπική παράμετρο η υπόθεση περιπλέκεται», όπως είπε η Aida Abadžić Hodžić υπαινισσόμενη τη μικρή πόλη Ντεσσάου όπου συρρέουν άνθρωποι από όλο τον κόσμο για να θαυμάσουν την αρχιτεκτονική, αλλά οι κάτοικοί της δυσκολεύονται μέχρι σήμερα να συμφιλιωθούν με τη μοντέρνα κληρονομιά τους. «Το ότι είδαμε το Bauhaus έτσι όπως γίνεται αντιληπτό σε τοπικό πλαίσιο ήταν ένα από τα σημαντικότερα οφέλη του ταξιδιού» λέει και η αρχιτέκτονας από την Άγκυρα Derin Inan, και συνεχίζει: «Κάθε πόλη του Bauhaus έχει το αφήγημά της, το οποίο ξαναγραφόταν κάθε τόσο από τους Δασκάλους και τους μαθητές τους κάτω από διαφορετικές συνθήκες. Στην πορεία, το Bauhaus χρειάστηκε να αποδείξει ξανά και ξανά την αξία του και όταν οι Δάσκαλοί του βγήκαν στον κόσμο διέδωσαν και εμπλούτισαν το μήνυμά του». Το γεγονός ότι το Bauhaus δεν μπορεί να συμπυκνωθεί σε μία και μόνο μεγάλη αφήγηση και σίγουρα όχι να περιοριστεί σε ένα αρχιτεκτονικό ύφος, οι ειδικοί από τη Νοτιοανατολική Ευρώπη το εκλαμβάνουν τελικά ως ευκαιρία. «Ίσως η πραγματική έκπληξη να είναι η Grand Tour der Moderne [Το Μεγάλο Ταξίδι του Μοντερνισμού]», όπως πιθανολογεί η Deniz Ova, διευθύντρια της Μπιενάλε Ντιζάιν της Κωνσταντινούπολης, για τη διαδρομή που δημιουργήθηκε με αφορμή την εκατοστή επέτειο σε 100 «τοποθεσίες του Bauhaus» στη Γερμανία.

Η ομόφωνη άποψη των ειδικών είναι ότι περίμεναν μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα όσον αφορά το σχεδιασμό της επετείου. Αμέσως όμως μετριάζουν την κριτική τους: Ακριβώς επειδή προέρχονται από χώρες όπου πολλές δομές δεν λειτουργούν, περίμεναν από τους γερμανικούς πολιτιστικούς φορείς άρτια επεξεργασμένες ιδέες και σχέδια για τα μουσεία και τις εκθέσεις, όπως είπαν. Επομένως, δεν απορούν μόνο οι Γερμανοί που πιθανότατα κανένα από τα μουσεία δεν θα είναι έτοιμο εγκαίρως. Παρ’ όλα αυτά: «Στη Γερμανία συζητάνε για το σκεπτικό που θα διέπει τα τρία μουσεία του Bauhaus. Στην Τουρκία δεν έχουμε ούτε ένα μουσείο αφιερωμένο στην τουρκική αρχιτεκτονική ή το ντιζάιν. Όπως δεν υπάρχει και καμία συλλογή που θα μπορούσαμε να παρουσιάσουμε σε αυτό» λέει η Deniz Ova. Από την άλλη μεριά, όπως διευκρινίζει, η συλλογή δεν είναι το παν: «Πρέπει να καταπιαστούμε με τα όσα δεν γνωρίζουμε για το Bauhaus».

Το ίδιο και για τον Γιώργο Χατζηχρήστου, αρχιτέκτονα από τη Λευκωσία, η πραγμάτευση του Bauhaus πρέπει να υπερβαίνει κατά πολύ τα μουσεία και την ιστορία της αρχιτεκτονικής: «Το Bauhaus προσφέρει την ευκαιρία να σκεφτούμε διαφορετικά για τις πόλεις και την κοινωνία. Να εγκαινιάσουμε μια ανοιχτή διαδικασία. Η ανέγερση μουσείων απαιτεί πολλή ενέργεια και δεν μας προχωράει σε τέτοια θέματα». Η αρχιτέκτονας Μαρία Κύρου από τη Θεσσαλονίκη επισημαίνει ότι το Bauhaus δημιούργησε μια «νέα εκδοχή της ιστορικής κολεκτίβας και του ατόμου». Άρα γιατί να μην μπορεί να δώσει ιδέες για την επίλυση επιτακτικών προβλημάτων του παρόντος, όπως το στεγαστικό; Ο Miško Šuvaković εξηγεί ότι κάθε γενιά καταθέτει νέες ερμηνείες του Bauhaus και θέτει το ερώτημα ποια είναι σήμερα η πρωτοπορία στην αρχιτεκτονική και την τέχνη.

Το γεγονός ότι η γερμανική επέτειος παίζει ένα ρόλο και για τις πόλεις της Νοτιοανατολικής Ευρώπης η αρχιτέκτονας Brîndușa Tudor  από το Βουκουρέστι το περιγράφει ως εξής: «Η εκατοστή επέτειος του Bauhaus είναι μια θαυμάσια ευκαιρία να στρέψουμε την προσοχή μας στην αρχιτεκτονική που δημιουργήθηκε ανάμεσα στους δύο παγκόσμιους πολέμους στο Βουκουρέστι. Πολλά από αυτά τα κτίρια είναι ελάχιστα γνωστά και βρίσκονται σε κακή κατάσταση. Χρειαζόμαστε ένα εθνικό πρόγραμμα διάσωσής τους». Στην Τουρκία, πάλι, διαπιστώνεται η ανάγκη για έρευνα: «Το Bauhaus ήταν η βάση της διδασκαλίας σε πολλές σχολές αρχιτεκτονικής. Στην Τουρκία της δεκαετίας του ’50 δεν ήταν εύκολο να μεταφέρει κανείς τις ιδέες του Bauhaus. Θα είχε ενδιαφέρον να δούμε πώς ταξίδεψαν αυτές οι ιδέες» λέει ο Ali Kemal Ertem.

Οι πορείες που συνδέουν το Ντεσσάου με τη Νοτιοανατολική Ευρώπη περνούν μέσα από την αρχιτεκτονική κληρονομιά και τη θεωρία, σε πολλές περιπτώσεις ακόμη και μέσα από βιογραφίες μεμονωμένων ανθρώπων, και συνεχίζουν πέρα από όλα αυτά: «Η ενασχόληση με μαθητές του Bauhaus, όπως τον Selman Selmanagić, μπορεί να οδηγήσει στο ερώτημα του πώς νέοι αρχιτέκτονες επιλύουν σήμερα κοινωνικά προβλήματα στη γενέτειρα του Selemanagić, τη Σρεμπρένιτσα» λέει η Aida Abadžić Hodžić.

Συχνά ακούγεται η άποψη ότι έχουμε μεν πολλές πληροφορίες για το Bauhaus, αλλά κανείς δεν μπορεί να πει με ακρίβεια τι είναι τελικά το Bauhaus. Γιατί έχει ενδιαφέρον η ενασχόληση με το Bauhaus σήμερα; Και τι γίνεται με το θέμα των φύλων; Αναγνωρίζονται οι γυναίκες εκπρόσωποι του Bauhaus; Γιατί, όσον αφορά την πρόσληψη του Bauhaus, κάποιες φωνές ακούγονται λιγότερο από άλλες – όπως, για παράδειγμα, του δεύτερου διευθυντή της Σχολής της Βαϊμάρης και κομμουνιστή Χάννες Μάγιερ; Ας ελπίσουμε ότι το 2019 θα συζητηθούν στο Ντεσσάου, τη Βαϊμάρη και το Βερολίνο όχι μόνο το ιστορικό κίνημα Bauhaus αλλά και αυτά τα θέματα.

Δηλώσεις:
   

• Brîndușa Tudor, αρχιτέκτονας, Βουκουρέστι:

«Πρέπει να κοιτάξουμε το Bauhaus από τη σκοπιά του παρόντος και να αναρωτηθούμε τι σημαίνει σήμερα για τις πόλεις της Βαϊμάρης, του Ντεσσάου και του Βερολίνου».
 

• Μαρία Κύρου, αρχιτέκτονας, Θεσσαλονίκη: 

«Το Bauhaus ακονίζει τη συνείδησή μας ως προς τα εργαλεία με τα οποία δουλεύουν σήμερα οι αρχιτέκτονες».
 

• Derin Inan, αρχιτέκτονας, Άγκυρα:

«Κάθε πόλη του Bauhaus έχει το αφήγημά της. Στην πορεία το Bauhaus αποδείχτηκε διάσπαρτο και πολύμορφο».
 

• Γιώργος Χατζηχρήστου, αρχιτέκτονας, Λευκωσία:

«Ασχολούμαι εδώ και πολλά χρόνια με το Bauhaus, όμως κανείς δεν μπόρεσε να μου πει ως τώρα τι είναι τελικά. Πλέον χαίρομαι που δεν το γνωρίζω. Το πιο σημαντικό είναι να θέτεις ερωτήματα».
 

• Λουκάς Μπαρτατίλας, αρχιτέκτονας, Αθήνα:

«Στην Ελλάδα το Bauhaus γίνεται αντιληπτό περισσότερο ως ύφος, όχι ως κοσμοθεωρία».
 

• Miško Šuvaković, καλλιτέχνης και ιστορικός τέχνης, Βελιγράδι:

«Κάθε γενιά καταθέτει νέες ερμηνείες του Bauhaus. Ποιοι γλύπτες, καλλιτέχνες, αρχιτέκτονες είναι σήμερα αβανγκάρντ;»
 

• Aida Abadžić Hodžić, ιστορικός τέχνης και φιλόσοφος, Σαράγεβο:

«Γιατί ασχολούμαστε ακόμη με το Bauhaus;»
 

• Ali Kemal Ertem, επιμελητής, Σμύρνη:

«Στη Βαϊμάρη και το Ντεσσάου η Γερμανία μού φάνηκε πολύ παραδοσιακή, σαν η κοινωνία να απορρίπτει μέχρι σήμερα τη νέα αρχιτεκτονική και τις ιδέες που συνδέονται με αυτήν».
 

• Vesna Meštrić, επιμελήτρια, Ζάγκρεμπ:

«Τα νέα κτίρια μουσείων στη Βαϊμάρη και το Ντεσσάου, όπως και ο σχεδιασμός των μόνιμων εκθέσεων δεν παρουσιάστηκαν λεπτομερώς. Όλα βρίσκονται σε μια προπαρασκευαστική φάση και είναι δύσκολο να σχηματίσει κανείς εικόνα για το σκεπτικό της μόνιμης έκθεσης».
 

• Deniz Ova, Διευθύντρια της Μπιενάλε Ντιζάιν, Κωνσταντινούπολη:

«Πρέπει να καταπιαστούμε με τα όσα δεν γνωρίζουμε για το Bauhaus».