ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΙ ΜΕΤΑ ΤΟ ’89 – ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΔΕΥΤΕΡΟ
ΒΟΝΝΗ

Matteo Tacconi

ΣΤΟ ΠΑΛΙΟ ΚΥΒΕΡΝΗΤΙΚΟ ΤΕΤΡΑΓΩΝΟ

Τετράγωνα και λιτά κτίρια με αυστηρές γραμμές, φαρδιές αλέες, ο Ρήνος που κυλά ήσυχα, και πολύ πράσινο: γρασίδια, δέντρα, πάρκα. Ας ρίξουμε μια ματιά στο πρώην κυβερνητικό τετράγωνο της Βόννης στα νότια της πόλης. Δεν έχει τίποτα το πομπώδες, όλα είναι περιορισμένα στα απολύτως απαραίτητα. Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε ότι εδώ χτυπούσε κάποτε η καρδιά του πολιτικού συστήματος της Δυτικής Γερμανίας.

Τη συμφωνημένη ώρα, στις δέκα το πρωί, συναντάμε τον Daniel Friesen. Έχει γεννηθεί το 1990, είναι πτυχιούχος ιστορικός και ιδρυτής του πρακτορείου Bonn City Tours, που διοργανώνει ιστορικούς και πολιτιστικούς περιπάτους στην πόλη. Είναι ο ξεναγός μας στη συνοικία αυτή και μας εξηγεί αμέσως το λόγο της λιτής αρχιτεκτονικής. «Αφενός εκφράζει τη φυσιογνωμία και τη διαφάνεια της εξουσίας, τους πυλώνες της δυτικογερμανικής πολιτικής. Αφετέρου αντικατοπτρίζει τον ιδιαίτερο, προσωρινό χαρακτήρα της πρωτεύουσας Βόννης. Υπήρχε η πεποίθηση ότι αργά η γρήγορα το Βερολίνο θα γινόταν πάλι η πρωτεύουσα. Κατά συνέπεια, δεν υπήρχε τίποτε το αριστοκρατικό εδώ».
Ο Daniel Friesen. | © Goethe-Institut Italien / Φωτ.: Ignacio María Coccia

Η Βόννη ήταν από το 1949 ως το 1990, τη χρονιά της Επανένωσης, η πρωτεύουσα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας. Το γεγονός αυτό δεν ήταν αυτονόητο – πολλοί πολιτικοί πίεζαν μάλιστα πρωτεύουσα να γίνει η Φραγκφούρτη. Στο τέλος, όμως, η μικρή, επαρχιακή Βόννη επικράτησε: Η πόλη των 300.000 κατοίκων ανήκει στο πυκνό αστικό-βιομηχανικό δίκτυο της Βόρειας Ρηνανίας-Βεστφαλίας, του πολυπληθέστερου ομοσπονδιακού κρατιδίου της Γερμανίας. Υπέρ της επιλογής της Βόννης ως πρωτεύουσας μέτρησαν, εκτός από την υποστήριξη του Konrad Adenauer, πατέρα της Ομοσπονδιακής Δημοκρατίας της Γερμανίας, και οι συνθήκες του αστικού ιστού της (το 50% των κτιρίων είχε επιβιώσει μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο). Ο Adenauer είχε δεσμούς με τη Βόννη επειδή πριν από την άνοδο του εθνικοσοσιαλισμού υπήρξε δήμαρχος της κοντινής Κολωνίας. 
  Περνάμε έξω από την πρώην έδρα της Καγκελαρίας, ένα τριώροφο γεωμετρικό κτιριακό συγκρότημα σε σκούρο καφέ χρώμα. «Λέγεται ότι όταν ο Helmut Schmidt πέρασε για πρώτη φορά το κατώφλι του κτιρίου σχολίασε: “Αυτό δεν είναι κυβερνητική έδρα, αυτό μοιάζει με τράπεζα!”, μας αποκαλύπτει ο Daniel Friesen. Η απόχρωση του κτιρίου δείχνει πώς επρόκειτο να εξελιχθεί το –σχεδόν ανώνυμο– αρχιτεκτονικό πλαίσιο του κυβερνητικού τετραγώνου. Το συγκρότημα παρέμεινε σε χρήση ως έδρα της κυβέρνησης μέχρι το 1999, όταν το πολιτικό σύστημα μεταφέρθηκε μόνιμα στο Βερολίνο. Σήμερα, τα κτίριά του έχουν αποκτήσει νέους γείτονες: κάποιες μεγάλες εταιρείες, το δημόσιο ραδιόφωνο της Deutsche Welle, ορισμένες οργανώσεις του ΟΗΕ. Η συνοικία απέκτησε νέο λόγο ύπαρξης, δεν παρήκμασε ώστε να καταλήξει ένα νεκροταφείο από τσιμεντένιους όγκουςΜε τον Daniel, που γεννήθηκε στη Βόννη, μπορούμε να συζητήσουμε για τη γενιά του, τη σχέση του με το παρελθόν, το πώς αντιλαμβάνεται το θέμα Ανατολής-Δύσης. «Νομίζω ότι η κυρίαρχη νοοτροπία στη Βόννη είναι δυτικότροπη. Εδώ νιώθουν νικητές του Ψυχρού Πολέμου, υπάρχουν πολλά στερεότυπα για τη ΛΔΓ – όλη η ιστορία της ΛΔΓ αντιμετωπίζεται ως ανάξια λόγου, καθώς θεωρείται μια ιστορία πλήρους αποτυχίας. Αυτά τα στερεότυπα υπάρχουν και για τη σημερινή Ανατολή. Βέβαια, οι τάσεις αυτές παρατηρούνται περισσότερο στη γενιά των γονιών μας και λιγότερο στη δική μου».

Ο Daniel έχει φίλους από τα ανατολικά και κάπου κάπου μιλάνε για τη ΛΔΓ, αλλά πολύ ανοιχτά, χωρίς ιδεολογικούς περιορισμούς. «Μια φορά, ένας φίλος μού θύμισε ότι μετά τον πόλεμο και τα δύο κράτη είχαν μεγάλη ανάγκη από εργατικό δυναμικό. Κατά τη δική του άποψη, η Δύση έλυσε το πρόβλημα “εισάγοντας” γκάσταρμπαϊτερ, και η Ανατολή το έλυσε μέσω της χειραφέτησης των γυναικών, επιτρέποντας δηλαδή στις γυναίκες να δουλέψουν στα εργοστάσια. Είναι μια ενδιαφέρουσα άποψη, που με έκανε να σκεφτώ πάνω στο θέμα».

ένα ΤΑΞΙΔΙ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗΣ της ΛΔΓ

Ο Daniel Friesen, συμφωνώντας με τις απόψεις των συνομηλίκων του που συναντήσαμε στη Δρέσδη, πιστεύει ότι 30 χρόνια μετά την πτώση του Τείχους η ιστορία της ΛΔΓ πρέπει να ιδωθεί χωρίς προκαταλήψεις. Και δεν είναι ο μόνος που σκέπτεται έτσι στη Βόννη. Για παράδειγμα, την ίδια άποψη έχει ο συγκάτοικός του Claas Luttgens, που είναι γεννημένος το 1997 και σπουδάζει φιλοσοφία. «Η ιστορία της ΛΔΓ έχει κάποιες ενδιαφέρουσες πτυχές. Μία από αυτές είναι η αμφισβήτηση του πατριαρχικού μοντέλου της οικογένειας. Στη ΛΔΓ προωθήθηκε η είσοδος των γυναικών στην αγορά εργασίας, ιδρύθηκαν παιδικοί σταθμοί. Εκεί οι γυναίκες άρχισαν να θεωρούνται ενεργά μέλη της κοινωνίας νωρίτερα απ’ ό,τι στη Δυτική Γερμανία», λέει ο Claas, με τον οποίο συναντηθήκαμε στο Χόφγκαρτεν, μια μεγάλη έκταση καλυμμένη με γρασίδι μπροστά από το κεντρικό κτίριο του Πανεπιστημίου της Βόννης. Τις ηλιόλουστες μέρες το Χόφγκαρτεν γεμίζει φοιτητές: Άλλοι παίζουν φρίσμπι, άλλοι χαλαρώνουν διαβάζοντας ένα βιβλίο, κι άλλοι πάλι προετοιμάζονται γιατί δίνουν εξετάσεις. Έτσι ήταν και τα χρόνια που η Βόννη ήταν πρωτεύουσα, μόνο που τότε η χρήση του Χόφγκαρτεν άλλαζε καμιά φορά: Εδώ λάμβαναν χώρα οι μεγάλες πολιτικές διαμαρτυρίες.

Στο Χόφγκαρτεν και πάνω στο ίδιο θέμα ακούμε και την άποψη του φοιτητή Νομικής Felix Cassel, που γεννήθηκε το 1996. Όσα γνωρίζει για τη ΛΔΓ τα έμαθε από τη μητέρα του, η οποία γεννήθηκε και πέρασε τα παιδικά και εφηβικά της χρόνια εκεί. «Ο μπαμπάς κι εγώ λέμε πάντα ότι αυτοί, οι Ανατολικογερμανοί, δεν είχαν μπανάνες [στη Γερμανία αστειεύονται συχνά για το γεγονός ότι στη ΛΔΓ υπήρχε έλλειψη εξωτικών φρούτων, Σ.Σ.]. Η ίδια όμως θυμάται ότι συνολικά ο κόσμος ζούσε καλά στη ΛΔΓ. Δουλειά, μισθός, σπίτι: κάποια πράγματα ήταν σίγουρα».

Αυτό δεν σημαίνει ότι η κομμουνιστική Γερμανία ήταν μια υπέροχη χώρα. Το αντίθετο. «Υπήρχε ένα μόνο κόμμα, δεν υφίστατο πολιτικός διάλογος ούτε και δημοκρατία» τονίζει ο Felix. Ήταν ένα αστυνομοκρατούμενο κράτος με στενή παρακολούθηση των πολιτών, το οποίο το χαρακτήριζε η πολιτική καταπίεση – κι αυτό δεν πρέπει ποτέ να το ξεχνάμε» λέει ο Claas.
Ο Claas Luttgens και ο Felix Cassel. | © Goethe-Institut Italien / Φωτ.: Ignacio María Coccia

Η ΕΥΡΩΠΗ είναι ΑΠΑΡΑΙΤΗΤΗ

Όπως και στη Δρέσδη, έτσι και στη Βόννη διαπιστώνουμε στους γεννημένους μετά το 1989 ότι στην Ευρώπη βλέπουν κάτι το πολύτιμο, έναν ανοιχτό ορίζοντα που οφείλουμε να διατηρήσουμε. «Μεγάλωσα στην Ευρώπη των ανοιχτών συνόρων και του ενιαίου νομίσματος, αλλά η Ευρώπη είναι φυσικά κάτι άλλο, κάτι περισσότερο: Στηρίζει και ενισχύει τη δημοκρατία, κάνει δυνατή τη συνύπαρξη», λέει ο Sebastian Lessel, φοιτητής φιλοσοφίας και αυτός, γεννημένος το 1991. Τη συνέντευξη μαζί του την κάνουμε στη βιβλιοθήκη της Σχολής.

Η Ευρώπη είναι απαραίτητη, όμως ανάμεσα στους νέους, τους «ντόπιους Ευρωπαίους», υπάρχουν φυσικά διαφορετικές απόψεις για το τι εννοούν και πώς φαντάζονται την Ευρώπη – και αυτό είναι καλό. Ο Felix Cassel, που αυτοχαρακτηρίζεται συντηρητικός, θα την προτιμούσε λιγότερο γραφειοκρατική και λιγότερο «ομοσπονδιακή». «Χρειαζόμαστε μια πιο απλή ΕΕ με ένα νέο κέντρο βάρους στα κράτη-μέλη» πιστεύει. Ο Claas Luttgens ασκεί κριτική, υπό μια αριστερή οπτική, στον έντονο προσανατολισμό της δομής της ΕΕ στην οικονομία της αγοράς και ελπίζει η Ευρώπη στο μέλλον θα γίνει «ένας μεγάλος, κοινωνικός χώρος με κοινό σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, ένας χώρος όπου θα υπάρχει ιδιαίτερη μέριμνα για το περιβάλλον».

Η Ευρώπη συμβολίζει για κάποιους νέους ανθρώπους και μια διπλή ταυτότητα. Αυτή είναι η περίπτωση του Peter Mehn, υπεύθυνου μάρκετινγκ του The 9th, ενός συνεργατικού χώρου κοντά στο σπίτι όπου γεννήθηκε ο Ludwig van Beethoven, ο διασημότερος γόνος της Βόννης. Ο Peter γεννήθηκε στην Ουγγαρία και ήρθε κάποια στιγμή με τους γονείς του στη Βόννη. Πρόσφατα απέκτησε τη γερμανική υπηκοότητα. «Στην ουσία, πάντοτε ένιωθα λίγο Γερμανός, γιατί όταν ήρθα εδώ ήμουν ακόμα παιδί. Καμιά φορά όμως παίρνει τον έλεγχο το άλλο μου εγώ, το ουγγαρέζικο, που έχει πιο φλογερό ταμπεραμέντο. Αυτό ισχύει κυρίως στις κοινωνικές σχέσεις! Πιστεύω ότι η Ευρώπη είναι ένα εξαιρετικό μέσο για τις πολιτιστικές ανταλλαγές εντός της Ευρώπης». Η Hannah Stegmaier, μαθήτρια του Γυμνασίου Tannenbusch, γεννημένη το 2001, συμφωνεί. «Η Ευρώπη προσφέρει τη δυνατότητα να συμβιώνουμε ειρηνικά. Και για τη Γερμανία αυτό είναι πολύ σημαντικό, γιατί έτσι έγινε δυνατή η οικοδόμηση στενών σχέσεων με τη Γαλλία, με την οποία επί αιώνες υπήρχαν πολεμικές συγκρούσεις».
Ο Sebastian Lessel, ο Peter Mehn και η Hannah Stegmaier. | © Goethe-Institut Italien / Φωτ.: Ignacio María Coccia

ΤΟ ΜΕΓΑΛΟ ΜΟΥΣΕΙΟ

Ολοκληρώνουμε την περιήγησή μας στη Βόννη με μια επίσκεψη στο μουσείο Haus der Geschichte [«Σπίτι της Ιστορίας»], που είναι αφιερωμένο στη γερμανική ιστορία από το 1945 μέχρι σήμερα. Το πολύ καλά διατηρημένο κτίριο βρίσκεται στο πρώην κυβερνητικό τετράγωνο. Η είσοδος είναι ελεύθερη. Ο Jerome Jablonski, γεννημένος το 2000, μαθητής λυκείου από την Έσση, έχει έρθει να το επισκεφθεί γιατί στο σχολείο μαθαίνουν αυτό τον καιρό για την ΛΔΓ. «Το μουσείο είναι καταπληκτικό. Οι πιο ενδιαφέρουσες αίθουσες είναι εκείνες για το Τείχος. Μπήκα για λίγο στη θέση των ανθρώπων του Ανατολικού Βερολίνου που ήταν αιχμάλωτοι μέσα στην ίδια τους την πόλη».

Για τον Matthias Buchholz, που έχει γεννηθεί το 1994, το μουσείο είναι υπό μία έννοια το σπίτι του: κάνει ξεναγήσεις εδώ. Συχνά ξεναγεί στις αίθουσες αυτές ανθρώπους μιας κάποιας ηλικίας, οι οποίοι βίωσαν τη διαίρεση της Γερμανίας. «Στην αρχή με κοιτάζουν και νομίζω ότι σκέφτονται: “Ποιος είναι αυτός ο νεαρός; Τι έχει να μας πει για την ιστορία μας;” Στο τέλος της επίσκεψης, όμως, αναθεωρούν την άποψή τους και λένε: “Μπράβο! Ήταν πολύ ενδιαφέρον που ακούσαμε τη δική του οπτική”. Και η δική μου οπτική είναι ότι πρέπει να μεταδώσω τα αισθήματα των Γερμανών κατά τη διάρκεια του Ψυχρού Πολέμου μέσα από τη στέρεη γνώση της Ιστορίας. Γιατί όλα όσα ονομάζουμε Ιστορία μπορούν να είναι κάτι πολύ ζωντανό. Η Ιστορία δεν είναι ποτέ κάτι τόσο μακρινό». Κι αυτό ισχύει και για εκείνους που έχουν γεννηθεί μετά το 1989.
Ο Jerome Jablonski και ο Matthias Buchholz. | © Goethe-Institut Italien / Φωτ.: Ignacio María Coccia