Σεπτέμβριος 2021
Τι «Κοινό» έχουμε;

Από τη θεωρία στη πράξη.
Μια ημέρα δράσεων στον πεζόδρομο της Φωκίωνος Νέγρη για τα ΚΟΙΝΑ.
Το κοινό στη αφετηρία του δεν είναι παρά μια φαντασιακή δυναμική, μια πρόθεση, μια βούληση για την δημιουργία μιας ζωής-από-κοινού. Μπορούμε να συλλάβουμε μια άλλη πόλη από αυτήν που ξέρουμε μέχρι σήμερα, μια πόλη που παράγεται από τους ίδιους τους κατοίκους της; Μπορούμε να διανοηθούμε ένα “εμείς” που να επισκιάζει το “εγώ”;​ Θέλετε να μάθετε περισσότερα για την ημέρα δράσεων και να γνωρίσετε καλύτερα εγχειρήματα και ομάδες της πόλης;​ Και πως μπορούμε να φανταστούμε νέους τρόπους κοινωνικής ζύμωσης και οικειοποίησης του δημόσιου χώρου;
 

Μαίρη Αδαμοπούλου

Ο υδράργυρος σκαρφάλωνε όλο και ψηλότερα το απόγευμα της 10ης Ιουλίου στην Αθήνα και δύσκολα θα περίμενε κάποιος ότι στην καρδιά της Κυψέλης, στον πεζόδρομο της Φωκίωνος Νέγρη, θα εντόπιζε Αθηναίους που δεν θα είχαν εκδράμει σε κάποια κοντινή παραλία. Και μετά βεβαιότητας δεν θα περίμενε να συναντήσει μια παρέα να είναι έχει πάρει θέσεις γύρω από ένα τραπέζι και να ετοιμάζεται να ξεκινήσει μια παρτίδα επιτραπέζιου παιχνιδιού κάτω από τα δέντρα.

Σε θέση “μάχης” τέσσερις ομάδες των δύο ατόμων. Πέντε κορίτσια και τρία αγόρια γελάνε, ακούνε με προσοχή τον έναν εξ αυτών, τον Γιάννη, να εξηγεί τους κανόνες, μοιάζουν να γνωρίζονται από καιρό. Όμως όχι. Η Γεωργία και ο Ηλίας, ο Γιάννης και η Μαρίζα, η Ελένη και ο Μάνος και η Μελίνα με τη Μαρία βρέθηκαν από τύχη στο ίδιο τραπέζι. Κατά κύριο λόγο είχαν ενημερωθεί από το Διαδίκτυο ότι θα στηνόταν ένα παιχνίδι ρόλων για τις κοινοτικές υποδομές, τους κενούς χώρους και τον διάλογο στην πόλη και θέλησαν να βιώσουν την εμπειρία.

Πιόνια, ζάρια, ρόλοι - άλλοι είναι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης, άλλοι επιχειρηματίες, άλλοι απλοί πολίτες και άλλοι μέλη Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων- και το παιχνίδι ξεκινά. Ποιος θα προλάβει να αξιοποιήσει με τον καλύτερο δυνατό, αλλά και αποδεκτό από τους υπολοίπους, τα κενά κτίρια της γειτονιάς; Τα επιχειρήματα δίνουν και παίρνουν, τα αίματα ανάβουν και το χιούμορ περισσεύει, ενώ ολοένα περαστικοί σταματούν για να δουν, να ακούσουν και να ρωτήσουν τι είναι αυτό το παιχνίδι, που εμφανιζόταν δημοσίως για δεύτερη φορά, μετά την πιλοτική του παρουσίαση στο Σεράφειο του Δήμου Αθηναίων; “Πρόκειται για ένα συμμετοχικό παιχνίδι που προτείνει ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο διαχείρισης των ανοικτών χώρων της πόλης, όπου η γνώμη του πολίτη μετράει και λαμβάνοντα υπόψη οι ανάγκες κάθε γειτονιάς” εξηγεί ο δημιουργός του, αρχιτέκτονας και ερευνητής του Open Lab Athens, Γιάννης Ζγέρας.

Όσο οι τέσσερις ομάδες “μάχονται” για την επωφελέστερη για την τοπική κοινωνία χρήση των δημόσιων χώρων, μερικά μέτρα πιο ψηλά, υπομονετικά τρεις κοπέλες περιμένουν στη σειρά έξω από έναν θάλαμο, που θα μπορούσε να είναι - αν βρισκόταν σε άλλο σημείο κι όχι στη μέση της Φωκίωνος Νέγρη - τουαλέτα. Όταν πλησιάζουμε περισσότερο διαπιστώνουμε ότι η πρώτη εντύπωση δεν απείχε τρομερά από την πραγματικότητα. Επρόκειτο για το “Δημόσιο Αποχωρητήριο Σκέψεων”, ένα εγχείρημα το οποίο προέκυψε μέσα από την σύμπραξη τριών διαφορετικών φορέων: του Τμήματος Πολιτισμικής Τεχνολογίας και Επικοινωνίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, του Open Lab Athens και του Ludd. Στο πάτωμά του ξύλινου θαλάμου βρισκόταν μια μικρογραφία λεκάνης από καθρέφτη. Και πιο ψηλά ένα tablet στο οποίο μπορούσε ο επισκέπτης να απαντήσει αυθόρμητα σε ερωτήσεις και να ηχογραφήσει την απάντησή του ή απλώς να ακούσει εκείνες που είχαν ήδη δοθεί με κύριο θεματικό άξονα το πόσο μεταβλήθηκε η ζωή μας κατά την περίοδο του εγκλεισμού λόγω της πανδημίας.

Τόσο το επιτραπέζιο παιχνίδι όσο και το “αποχωρητήριο” ήταν δράσεις  που περιλαμβανόταν στο πλαίσιο του προγράμματος “Τι ΚΟΙΝΟ έχουμε;” το οποίο διοργανώθηκε από το Ινστιτούτο Goethe Αθηνών και τους LUDD Makerspace και μια σειρά συλλογικοτήτων, ομάδων και καλλιτεχνών, όπως οι Open Lab Athens, Commonspace Co-op, participatory LAB, “απ’Ουσία’’ , Inter Alia, Question Answering Machine, Κοινότητα Wikimedia Ελλάδας και CLOUDS FOR COMMONS.
 

“Αποφασίσαμε να συμμετέχουμε σε αυτό το εγχείρημα με το σκεπτικό ότι μια βιβλιοθήκη, όπως αυτή του Ινστιτούτου Goethe, δεν είναι απλώς ένας χώρος συλλογής γνώσης, αλλά ένας κοινωνικός χώρος που επιτελεί σημαντικό έργο, καθώς φροντίζει για τη διατήρηση της συνοχής του κοινωνικού ιστού και ταυτοχρόνως προωθεί ιδέες και αξίες όπως η Δημοκρατία,η Αλληλεγγύη, η Συλλογικότητα και οι ίσες ευκαιρίες στον δημόσιο χώρο, ιδιαιτέρως αυτή την περίοδο, μετά την πανδημία” εξηγεί η διευθύντρια του τομέα Πληροφόρησης  και Βιβλιοθήκης του Ινστιτούτου Goethe Αθηνών, Νικολέττα Σταθοπούλου, την εμπλοκή του Ινστιτούτου Goethe στο συμμετοχικό αυτό εγχείρημα.

Η κίνηση εντάσσεται στο διεθνές πρόγραμμα των Ινστιτούτων Goethe υπό τον τίτλο “Η πρακτική των Kοινών” στο πλαίσιο του οποίου επιχειρείται να απαντηθούν ερωτήματα όπως “Τι είναι το κοινό;”, “Τι είναι το Κοινωνείν;” με άξονα τον προβληματισμό “πώς μπορεί το Ινστιτούτο Goethe να συμβάλει στην υποστήριξη του κινήματος των κοινών”. Κι ενισχύει, μεταξύ άλλων, τις προσπάθειές για τον σχεδιασμό ανοιχτών και χωρίς αποκλεισμούς έργων και τη λήψη δημοκρατικών και συνεργατικών αποφάσεων.

Μέχρι να φτάσουμε στην πλατεία Κυψέλης, κάναμε ακόμη μια στάση. Εκεί που η  παιδαγωγική ομάδα “απ’Ουσία’’ η οποία σχεδιάζει και υλοποιεί εκπαιδευτικά και πολιτιστικά προγράμματα για μικρούς και μεγάλους, ετοιμαζόταν να υποδεχτεί τα παιδιά που είχαν δηλώσει συμμετοχή για να  ανασυνθέσουν τη γειτονιά ανάλογα με τις ανάγκες και τη φαντασία τους κατασκευάζοντας τη δική τους συλλογική μακέτα της Φωκίωνος Νέγρη με ανακυκλώσιμα και φυσικά υλικά.

Και λίγο πιο πέρα η πιο δημοφιλής διαδικτυακή εγκυκλοπαίδεια, η Βικιπαίδεια, “αποκάλυπτε” τα μυστικά της μέσα από ένα εργαστήριο, στο οποίο οι συμμετέχοντες μπορούσαν να μάθουν πως μπορούν να συγγράψουν εξ αρχής ή να επεξεργαστούν ένα λήμμα και εν συνεχεία να δημιουργήσουν το πρώτο δικό τους λήμμα σχετικό με τα Κοινά στην Πόλη. (εδώ δεν έχουμε φορέα διοργάνωσης- αν πρέπει να μπει).

Πάνω στην πλατεία χρειάστηκε να ψάξουμε μέχρι να εντοπίσουμε μία ακόμη εγκατάσταση της ημέρας δράσης, έναν ακόμη θάλαμο, τηλεφωνικό αυτή τη φορά: το  Question Answering Machine, που βασίζεται σε ένα δημόσιο τηλέφωνο, το οποίο λειτουργεί ως αφορμή για να ακούσουμε  εμπειρίες, αλλά και ιστορίες που συνδέονται με την περιοχή και τους κατοίκους της. H εγκατάσταση αυτή φέρει την υπογραφή του Αμερικανού καλλιτέχνη Jonah Senzel  και της αρχιτέκτονος και πολυμεσικής καλλιτέχνιδος Katerina Magarini και υποδεχόταν επισκέπτες από το πρωί, οπότε είχαν ξεκινήσει οι πρώτες δράσεις του προγράμματος “Τι ΚΟΙΝΟ έχουμε;” στις οποίες περιλαμβάνονταν επίσης τόσο το  εργαστήριο “Η γειτονιά μου στον καύσωνα”, στο πλαίσιο του οποίου πραγματοποιήθηκε η συλλογική χαρτογράφηση της δυσφορίας σε δημόσιους χώρους της πόλης και διοργανώθηκε από την   commonspace και το participatory LAB σε συνεργασία με το CLOUDS, όσο και το παιχνίδι ρόλων σχετικά με τη θέση και τον ρόλο των άμεσα πληττόμενων πολιτών από τα περιβαλλοντικά προβλήματα που σχετίζονται με την αλόγιστη εκμετάλλευση της φύσης που παρουσίασε ο μη κερδοσκοπικός οργανισμός Inter Alia.

Καθώς επιστρέφαμε προς την πρώτη μας στάση, εκεί που το επιτραπέζιο παιχνίδι έβαινε προς το τέλος του, ήδη είχε αρχίσει να συγκεντρώνεται κόσμος για να παρακολουθήσει την προγραμματισμένη συζήτηση με καλεσμένους τον αρχιτέκτονα, ακτιβιστή και καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, Σταύρο Σταυρίδη, την ομότιμη καθηγήτρια Γεωγραφίας και Ευρωπαϊκού Πολιτισμού στο Ελληνικό Ανοιχτό Πανεπιστήμιο, Λίλα Λεοντίδου, την επίκουρη καθηγήτρια του Τμήματος Αρχιτεκτόνων στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας,Ίριδα Λυκουργιώτη και συντονιστή τον δημοσιογράφο Γιάννη Ορέστη Παπαδημητρίου.

Στο μεταξύ οι διοργανωτές τοποθετούσαν τις pop-up εγκαταστάσεις- κατασκευές του CLOUDS FOR COMMONS όπως ονομάζεται το έργο συμμετοχικού σχεδιασμού της κολεκτίβας LUDD, για να δημιουργηθεί μια πολυμορφική κυψέλη καθισμάτων γύρω από το τραπέζι των ομιλητών. “Πρόκειται επί της ουσίας για ένα συμμετοχικό και πολυμορφικό έργο που βασίζεται σε ένα εντελώς διαφορετικό μοντέλο διαχείρησης”, εξηγεί ο μηχανολόγος-μηχανικός και ιδρυτικό μέλος της Ludd, Μανώλης Λεβαδιανός, τον τρόπο που λειτουργεί η κολλεκτίβα με κεντρικό άξονα την αρχή του ανοιχτού κώδικα και βασικό στόχο τη διασύνδεση ανθρώπων και κοινοτήτων.

Στη συζήτηση που ξεπέρασε τις δύο ώρες σε διάρκεια και αποτέλεσε πόλο έλξης για πολλούς περαστικούς έγινε εκτενής αναφορά στις ριζικές μεταβολές που υφίσταται ο αστικός δημόσιος χώρος με παραδείγματα από τη Μαδρίτη και το Σάο Πάουλο, όπως και στο γεγονός ότι λόγω της πανδημίας υπήρξε καταστολή των κινημάτων και των πρωτοβουλιών που δραστηριοποιούνταν με άξονα τα δικαιώματα των κατοίκων στους ελεύθερους χώρους της πόλης.

Η βραδιά έκλεισε με πηγαδάκια που κινήθηκαν θεματικά στον απόηχο της ενδιαφέρουσας συζήτησης και ενώ πλέον το ρολόι έδειχνε σχεδόν 22.00.