2023 Ελευσίς
Ελευσίνα: Η πόλη των αρχαίων μυστηρίων Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2023

Το 2016 η Ελευσίνα επελέγη ως Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021, χρονολογία που λόγω των απαγορεύσεων του κορονοϊού μεταφέρθηκε στο 2023. Σήμερα βρισκόμαστε μια ανάσα από την Τελετή Έναρξης στις 4 Φεβρουαρίου, ή αλλιώς το «Μυστήριο 0» που θα σηματοδοτήσει πλήθος καλλιτεχνικών και άλλων δράσεων, φέρνοντας αυτή την μοναδικής ποιότητας και ιδιοσυστασίας πόλη στο επίκεντρο της γηραιάς ηπείρου.

Αργυρώ Μποζώνη

Η Ελλάδα φιλοξενεί την πολιτιστική πρωτεύουσα της Ευρώπης για τέταρτη φορά μετά την Αθήνα το 1985, τη Θεσσαλονίκη το 1997 και την Πάτρα το 2006 και κέρδισε τον τίτλο εξαιτίας τόσο των πολιτιστικών αγαθών της όσο και της πολιτισμικής πολυμορφίας της που δίνουν και σήμερα την αφορμή να εκτιμηθούν οι κοινές αξίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ένα αίτημα που είναι επιτακτικότερο όσο ποτέ.

Η Ελευσίνα, επελέγη και ως μικρή πόλη, δείχνοντας και μια τάση των επιλογών της Ε.Ε. να επικεντρώνεται η προσοχή μας σε μικρότερες, ωστόσο σημαντικές για την ευρωπαϊκή ιστορία πόλεις. Μόλις 21 χιλιόμετρα από την Αθήνα, μια πόλη επί δεκαετίες υποτιμημένη και υποβαθμισμένη, έχει να παρουσιάσει πλούτο υλικό και άυλο όσο λίγες ελληνικές και ευρωπαϊκές πόλεις αυτού του μεγέθους, άξιες να μεταφέρουν το βαθύ, ουμανιστικό μήνυμα του θεσμού. Δεν είναι καθόλου τυχαίοι οι τρεις άξονες, πάνω στους οποίους συγκροτείται και όλο το πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας: Άνθρωπος/Κοινωνία, Εργασία και Περιβάλλον.

Η πόλη των 25.000 κατοίκων έχει έρθει αντιμέτωπη με όλες τις προκλήσεις στη μακραίωνη ιστορία της. Στην ιερή πόλη της αρχαιότητας στην οποία κατέληγε η Ιερά οδός και το όνομά της σημαίνει την έλευση κάποιου σημαίνοντος γεγονότος, την έλευση της περιπλανώμενης Γης Μητέρας, για να φέρει το φως, την άνοιξη, τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια με προσκυνητές από όλο τον τότε γνωστό κόσμο.

Ο Αισχύλος, πατέρας της τραγωδίας, είναι παιδί αυτής της γης που την έκανε γνωστή ακόμα και όταν η πόλη για 14 αιώνες περιέπεσε στην αφάνεια. Μόνο περιηγητές έφταναν για να περιγράψουν σαν «μικρό χωριό» την ιερή πόλη των μυστηρίων, τον πρώτο κάποτε σιτοβολώνα της Ευρώπης, μια μικρή περιοχή που πρώτοι έφτασαν να την κατοικήσουν Αρβανίτες, το βασικό έμψυχο υλικό της πόλης και σήμερα που η πόλη κατοικείται από εσωτερικούς κυρίως μετανάστες και Μικρασιάτες, όπως φανερώνουν οι 14 εθνικοτοπικοί σύλλογοι από όλη την Ελλάδα που δραστηριοποιούνται στην πόλη. Εμπλουτίζουν την περιοχή πολιτισμικά, απηχώντας το εργατικό κίνημα της περιοχής όπως διαμορφώθηκε από τα τέλη του 19ου αιώνα με τη βιομηχανική ανάπτυξη και τα διάσημα εργοστάσια της περιοχής: το Σαπωνοποιείο Χαριλάου, τη βιομηχανία τσιμέντου Τιτάν, τα οινοπνευματοποιεία Βότρυς και Κρόνος και το εργοστάσιο χρωμάτων Ίρις που η μετατροπή του από τη διοργάνωση σε πολιτιστικό κέντρο θα συμβάλλει στην ανάδειξη της βιομηχανικής κληρονομιάς της πόλης και τη βιώσιμη ανάπτυξή της. Ο αρχαιολογικός χώρος της Ελευσίνας, ο χώρος των Μυστηρίων, του εξαιρετικού μουσείου που θα ανοίξει ξανά στο κοινό τον Φεβρουάριο, εκεί που όπως γράφει ο Κικέρων, στο «περί νόμων», «μάθαμε τις απαρχές της ζωής και αποκτήσαμε τη δύναμη όχι μόνο να ζούμε ευτυχισμένοι, αλλά και να πεθαίνουμε με μια καλύτερη ελπίδα», ο χώρος της Ρωμαϊκής Αυλής, βρίσκονται στην καρδιά κυριολεκτικά της πόλης.

Οι κάτοικοι και οι επισκέπτες βιώνουν μια πρωτόγνωρη εμπειρία βλέποντας και περπατώντας δίπλα στο Τελεστήριο, το οποίο σχεδίασε ο αρχιτέκτονας του Παρθενώνα, Ικτίνος, τον χώρο όπου γίνονταν οι λατρευτικές τελετές των Ελευσινίων Μυστηρίων, με ορατά τα αρχιτεκτονικά του κατάλοιπα, περπατώντας ανάμεσα στην Πομπική οδό και τον ναό της Σαβίνας, τα Μικρά Προπύλαια και τους σιρούς, τις αποθήκες στις οποίες συγκεντρώνονταν οι «απαρχές», οι πρώτοι καρποί της αγροτικής παραγωγής σαν θυσία στη θεά Δήμητρα. Μεγάλης σημασίας για την Ελευσίνα είναι και η λειτουργία του λιμένα της κατά μήκος του παράκτιου μετώπου, εκεί που θα φιλοξενηθεί η κεντρική εκδήλωση της επίσημης τελετής έναρξης της «2023 Ελευσίς - Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης», στις 4 Φεβρουαρίου 2023. Ο Οργανισμός Λιμένος Ελευσίνας φιλοδοξεί να απομακρύνει τα ναυάγια από το παλιό λιμάνι ώστε να διασφαλίζεται η ελεύθερη ναυσιπλοΐα, καθώς και η ανάπτυξη της δράσης «Θαλάσσια Ιερά Οδός», που θα συνδέει δια θαλάσσης την Ελευσίνα με τον Πειραιά.

Στον 21ο αιώνα, την εποχή της βιώσιμης ανάπτυξης, η αρχαιολογική ιστορία και η πρόσφατη βιομηχανική διαμόρφωσαν την εικόνα της σύγχρονης Ελευσίνας. Η ρύπανση της πόλης χάρη και στους αγώνες των πολιτών έχει μειωθεί δραματικά.
Η εμπλοκή των κατοίκων με τη διοργάνωση με σκοπό την αναβάθμιση τόσο της καθημερινής εμπειρίας των πολιτών όσο και της ποιότητας ζωής τους είναι μέσα στις επιδιώξεις της διοργάνωσης που μέσα από έργα παρακαταθήκης επιχειρεί συνδέσεις μεταξύ πολιτών και κοινοτήτων. Έτσι, στην πόλη και στους κατοίκους της παραδίδονται χώροι όπως το εγκαταλελειμμένο για δεκαετίες Σινέ Ελευσίς, το ήδη ανακαινισμένο Παλαιό Δημαρχείο, το X-Bowling Art Center για δρώμενα πολλαπλών απαιτήσεων, ο ανακαινισμένος χώρος του Παλαιού Ελαιουργείου, ο χώρος του παλιού κάμπινγκ Όασις ως τόπος οικοπολιτισμού, ο χώρος του εργοστασίου Ίρις ως πολιτιστικό κέντρο, η «Κιβωτός» που θα δημιουργήσουν οι Time project, ως τόπο συνάντησης νέων και κατοίκων τρίτης ηλικίας, το skate park, που ήταν ένα πάγιο αίτημα της νεολαίας, αυτοί είναι μερικοί από τους θύλακες συναντήσεων που θα αφήσει η Πολιτιστική στην κοινότητα της Ελευσίνας. Το καλλιτεχνικό πρόγραμμα της Πολιτιστικής θα διαρκέσει από τις 4 Φεβρουαρίου μέχρι τον Νοέμβριο του 2023 και η τελετή λήξης σηματοδοτείται από το ντοκιμαντέρ Οι Ελευσίνιοι που αποτελεί τη συνέχεια της ταινίας-ορόσημου για την Ελευσίνα, Αγέλαστος Πέτρα του Φίλιππου Κουτσαφτή.