ΔΕΞΙΟΣ ΛΑΪΚΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΝΕΟΙ ΨΗΦΟΦΟΡΟΙ
«ΕΝΑ ΕΙΚΟΝΙΚΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΚΙΝΗΜΑ»

Τι είναι αυτό που προσελκύει τους νέους στο κόμμα  «Εναλλακτική για τη Γερμανία» (AfD) και τι συμβαίνει στις άλλες χώρες της Ευρώπης; Μια συνέντευξη με τον κοινωνιολόγο Matthias Quent, διευθυντή του Ινστιτούτου για τη Δημοκρατία και την Κοινωνία των Πολιτών της Θουριγγίας.

Κύριε Quent, νέος, άρρεν, χαμηλού μορφωτικού επιπέδου… Αυτή είναι η περιγραφή για τον «τυπικό» ψηφοφόρο του AfD; 

Ο Matthias Quent (Ινστιτούτο για τη Δημοκρατία και την Κοινωνία των Πολιτών της Θουριγγίας). | Φωτ.: © Προσωπικό Αρχείο Θα σας πω τι ισχύει: Στις προηγούμενες περιφερειακές εκλογές ψήφισαν περισσότεροι άντρες απ’ ό,τι γυναίκες το AfD. Επίσης, το ποσοστό των μάλλον περιορισμένης μόρφωσης ψηφοφόρων ήταν υψηλότερο συγκριτικά με εκείνο των ψηφοφόρων άλλων κομμάτων. Όσον αφορά τους νέους, το θέμα είναι πιο πολύπλοκο: Οι ψηφοφόροι του AfD μοιράζονται σε όλες τις ηλικιακές ομάδες. Για την ώρα, οι νέοι δεν δείχνουν ιδιαίτερα επιρρεπείς, αλλά το ποσοστό τους μεταξύ των ψηφοφόρων του κόμματος αυξάνεται. Όπως παρατηρείται και με το κόμμα του «Εθνικού Μετώπου» της Γαλλίας: Παλιότερα, οι πιστοί ψηφοφόροι του ανήκαν κυρίως στις μεγαλύτερες ηλικιακά πληθυσμιακές ομάδες της υπαίθρου. Αυτό το δεδομένο άλλαξε άρδην: το 2015 ένας στους τρεις 25χρονους δήλωνε πως σκέφτεται να ψηφίσει το κόμμα. Δεν αποκλείεται επομένως να δούμε αυτή την εξέλιξη και στην περίπτωση της «Εναλλακτικής για τη Γερμανία». Στην αρχή, οι ψηφοφόροι του κόμματος ήταν μεγαλύτερης ηλικίας και καλύτερου μορφωτικού επιπέδου. Τώρα, σημειώνεται μια μετατόπιση.
 
Για ποιο λόγο ψηφίζουν οι νέοι άνθρωποι το AfD;
 
Ένας από τους λόγους είναι φυσικά ότι οι νέοι ψηφοφόροι είναι περισσότερο διατεθειμένοι από τους άλλους ψηφοφόρους να δώσουν «πειραματικά», ας πούμε, την ψήφο τους. Δεν έχουν μακροχρόνιους δεσμούς με συγκεκριμένα κόμματα, όπως έχουν οι παλαιότερες γενιές, για παράδειγμα, με την παράταξη της Αριστεράς στην Ανατολική Γερμανία, τους Σοσιαλδημοκράτες (SPD) στη Βόρεια Ρηνανία-Βεστφαλία ή τη Χριστιανική-Κοινωνική Ένωση (CSU) στη Βαυαρία. Ωστόσο, αξιοσημείωτο είναι ότι το AfD δουλεύει περισσότερο απ’ ό,τι άλλα κόμματα με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η σελίδα του AfD στο facebook, σε ομοσπονδιακό επίπεδο, έχει περισσότερους από 300.000 «φίλους», ενώ εκείνες του SPD και του CDU έχουν από 120.000 μόνο. Το AfD χρησιμοποιεί αυτό το εργαλείο εντατικά και με επιτυχία.  

«ΣΚΗΝΟΘΕΤΗΜΕΝΟΣ ΑΝΕΜΟΣ ΑΛΛΑΓΗΣ»

Το χρησιμοποιεί τόσο επιτυχημένα ώστε να μπορεί να επηρεάσει την απόφαση ψήφου;
 
Αναμφισβήτητα επηρεάζει ως προς την απόφαση ψήφου τους μεμονωμένους χρήστες. Στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης έχεις τη δυνατότητα να απευθυνθείς άμεσα στους πιθανούς ψηφοφόρους σου. Κι αυτό το γνωρίζουν και οι οργανώσεις του κόμματος σε ομοσπονδιακό και τοπικό επίπεδο: μέσω του facebook μπορούν να δείξουν ότι συμμερίζονται τις έγνοιες των ανθρώπων της εκάστοτε τοπικής κοινωνίας, χωρίς να χρειάζεται να στέκονται με τις ώρες στα εκλογικά περίπτερα. Αυτή η λαϊκιστική στάση εκείνου που «νοιάζεται» αποδεικνύεται αποτελεσματική και στο Διαδίκτυο η δύναμη κινητοποίησης είναι μεγάλη. Το AfD σκηνοθετεί έναν «άνεμο αλλαγής» κι έτσι έχει δημιουργήσει ένα είδος εικονικού κοινωνικού κινήματος.
 
Για ποιο λόγο οι νεαρές γυναίκες είναι λιγότερο επιρρεπείς στο να πιστέψουν σε αυτό απ’ ό,τι οι νεαροί άνδρες;
 
Όλο το πολιτικό πρόγραμμα του AfD παραπέμπει σε κόμμα της κυριαρχίας των λευκών ανδρών της δεκαετίας του '50. Το κόμμα επιζητεί να ακυρώσει πολυάριθμα κοινωνικά επιτεύγματα. Κατά την άποψή μου, η επιτυχία του βασίζεται σε βαθιά συναισθήματα δυσαρέσκειας που γεννήθηκαν λόγω της αυξανόμενης ισότητας και μίας σύγχρονης πολιτικής κουλτούρας. Κυρίως οι εργάτες και οι άνεργοι, και ειδικότερα οι άνδρες, αισθάνονται παραγκωνισμένοι. Στον αγώνα δρόμου για τις καλύτερες θέσεις, ξεκινούν πλέον με το προβάδισμα όχι των 5 αλλά των 3 μέτρων σε σύγκριση με τις γυναίκες και τους ανθρώπους που προέρχονται από οικογένειες μεταναστών. Αυτό το αντιλαμβάνονται ως μια αδικία εις βάρος τους και η απογοήτευση που νιώθουν μπορεί να πολιτικοποιηθεί.

«ΤΑ ΦΙΛΕΛΕΥΘΕΡΑ ΚΟΜΜΑΤΑ ΔΕΝ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ τους ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΟΥΝ»

Τι πρέπει να κάνουν τα φιλελεύθερα κόμματα για να ξανακερδίσουν τους ψηφοφόρους του AfD;
 
Εκείνοι που βάζουν τον σταυρό προτίμησης στο AfD είναι κυρίως ψηφοφόροι που παλιά επέλεγαν την αποχή. Άρα στην ουσία, ακόμη και πριν από το AfD, τα φιλελεύθερα κόμματα δεν είχαν καμία απήχηση στους συγκεκριμένους κύκλους. Κατά συνέπεια, δεν έχει νόημα για αυτά τα κόμματα να μιμηθούν το AfD ως προς τις θέσεις του. Η πρώτη τους αντίδραση θα έπρεπε να είναι να διατηρήσουν τη στάση τους και να υπερασπιστούν το καθένα τη γραμμή του.
 
Ακόμη και με κίνδυνο να μην μπορέσουν ποτέ πια να προσεγγίσουν αυτούς τους ανθρώπους;
 
Νομίζω ότι κάτι τέτοιο δεν είναι καν εφικτό. Γι’ αυτό και το καλύτερο είναι να μείνουν πιστά στις πεποιθήσεις τους και, εν ανάγκη, να αποδεχτούν το 10-15% των ψηφοφόρων του AfD, το οποίο καταγράφεται αυτή τη στιγμή στις εκλογικές αναμετρήσεις. Η συγκεκριμένη μερίδα ψηφοφόρων υπήρχε και πριν από την εμφάνιση του κόμματος αυτού. Στο πλαίσιο της δημόσιας συζήτησης που προκάλεσε το 2010 το βιβλίο του Thilo Sarrazin Deutschland schafft sich ab [«Η Γερμανία καταργεί τον εαυτό της»], και με βάση τις δημοσκοπήσεις που έγιναν τότε, ο ένας στους πέντε δήλωνε ότι θα ψήφιζε ένα κόμμα της λαϊκής δεξιάς.

«Η ΕΘΝΙΚΗ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΣΤΟ ΠΡΟΣΚΗΝΙΟ»

Θα βοηθούσε μήπως περισσότερη πολιτική παιδεία;
 
Η πολιτική παιδεία είναι σημαντική. Όμως δεν πρέπει να τρέφουμε την αυταπάτη πως αυτά που έχει μάθει κανείς στο σχολείο ή στο πανεπιστήμιο δεν γίνεται να αναθεωρηθούν αργότερα μέσα από τα βιώματα της αληθινής ζωής. Φυσικά και πρέπει να επισημανθεί η καταστροφική ιστορία της Γερμανίας όπως και να γίνει σαφές ότι δημοκρατία σημαίνει πρόοδος και ότι η κοινωνική ισότητα έχει αυξηθεί. Παρ’ όλα αυτά, αν οι άνθρωποι νιώθουν αδικημένοι στην καθημερινότητά τους, έχουμε να κάνουμε με μια αντίφαση που δύσκολα μπορεί να αρθεί.
 
Τι συμβαίνει σε άλλες χώρες της Ευρώπης όσον αφορά τη νεολαία και τα δεξιά λαϊκιστικά κόμματα;
 
Ειδικά στην Ανατολική Ευρώπη υπάρχει μια νέα γενιά που συνειδητά επιλέγει την εθνικιστική περιχαράκωση. Δεν νιώθει πλέον πως συνδέεται με τη Ρωσία ή την ΕΕ, αλλά θέτει την εθνική της ταυτότητα στο επίκεντρο, προσπαθώντας να επαναφέρει κάτι που αποποιήθηκε η προηγούμενη γενιά. Το φαινόμενο αυτό παρατηρείται και σε άλλες χώρες. Παράλληλα, σε όλη την Ευρώπη κερδίζουν έδαφος οι εξωκοινοβουλευτικοί σχηματισμοί. Το κίνημα του ταυτοτισμού, για παράδειγμα, συσπειρώνει ολοένα περισσότερους οπαδούς. Προτείνει εθνικιστικές, ρατσιστικές πολιτικές λύσεις, ενώ στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης εμφανίζει ένα μοντέρνο και προκλητικό προφίλ. Ταυτοχρόνως, αυξάνεται και ο αριθμός των κρουσμάτων της δεξιάς βίας. Παρατηρούμε, επομένως, μια ριζοσπαστικοποίηση που προμηνύει άσχημες εξελίξεις.