Η ΑΘΗΝΑΪΚΗ ΤΡΙΛΟΓΙΑ
ΚΑΛΛΟΣ ΚΑΙ ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ

Η Αθηναϊκή Τριλογία, τα τρία οικοδομήματα στην καρδιά της ελληνικής πρωτεύουσας, δεν είναι μόνο ωραία στην όψη αλλά και ένα σύμβολο για τις ιδέες που ενέπνεαν το νεαρό ακόμη κράτος τον 19ο αιώνα. Ένας επιχειρηματίας από τη Βιέννη, ένας ζωγράφος από την Πολωνία και αρχιτέκτονες από τη Δανία και τη Γερμανία συνέβαλαν στη δημιουργία της. 

Στην καρδιά της Αθήνας, στέκουν τρία μνημειακά νεοκλασικά οικοδομήματα  στην οδό Πανεπιστημίου, γνωστά ως «Αθηναϊκή Τριλογία»: η Ακαδημία Αθηνών, το Πανεπιστήμιο και η Εθνική Βιβλιοθήκη. Αυτά τα τρία κτίρια του 19ου αιώνα, σε παράταξη από αριστερά προς τα δεξιά, δεν συγκαταλέγονται μόνο στα ωραιότερα κτίσματα της Ελλάδας, αλλά συμβολίζουν τις ευρωπαϊκές ιδέες της γνώσης και της προόδου. Για τους Έλληνες η Τριλογία έχει μια πολύ ιδιαίτερη αξία, καθώς η αίσθηση που εκλύεται από αυτά τα τρία οικοδομήματα είναι αυτή του μεγαλείου, φιλτραρισμένου όμως από το μέτρο της ελληνικής αρμονίας και από εκείνη την αντικειμενική συνθήκη της υποταγής της υπερβολής στην ανάγκη του κάλλους.

Η Αθηναϊκή Τριλογία έχει όμως μεγάλη αξία για τους Έλληνες και για έναν ακόμη λόγο: συμβολίζει τη φιλοδοξία της Αθήνας του 19ου αιώνα ως πρωτεύουσας ενός νεαρού κράτους  το οποίο επιθυμούσε να ενταχθεί στην οικογένεια της ανεπτυγμένης Δύσης. Εκπροσωπεί τη θεσμική κατοχύρωση του ιδανικού της παιδείας και την υιοθέτηση των ανθρωπιστικών ιδεών ως ιδρυτικών αρχών του κράτους. Η Τριλογία δημιουργήθηκε στη μορφή που τη γνωρίζουμε σε διάστημα περίπου 60 ετών και αυτό είναι κάτι αξιοσημείωτο που υποδηλώνει την τεράστια προσπάθεια εκ μέρους της νεαρής Ελλάδας να οργανώσει τη θεσμική της θωράκιση.

ΕΝΑ ΑΠΟ ΤΑ ΠΙΟ ΔΑΠΑΝΗΡΑ ΟΙΚΟΔΟΜΙΚΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ

Στην Αθηναϊκή Τριλογία φαίνεται ακόμη ότι το νεαρό κράτος είχε στην πορεία της νεοαποκτηθείσας ανεξαρτησίας του πολλούς ευεργέτες στο πλευρό του, οι οποίοι υποστήριζαν τις προσπάθειες για την οικοδόμηση μιας νέας, μοντέρνας Ελλάδας. Πολλοί από αυτούς διέμεναν έξω από τα όρια του μικρού ελληνικού κράτους του 19ου αιώνα. Ο βαρόνος Σίμων Σίνας από τη Βιέννη, για παράδειγμα, χρηματοδότησε την ανέγερση της Ακαδημίας Αθηνών, ενός από τα πλέον δαπανηρά οικοδομικά προγράμματα της εποχής εκείνης.
 

Μεγάλος αριθμός τεχνιτών, ζωγράφων και γλυπτών συνέβαλε στη δημιουργία της Τριλογίας ως πλήρους συγκροτήματος υψηλής αισθητικής στάθμης. Σήμερα, το ενδιαφέρον των επισκεπτών στρέφεται τόσο στην εξωτερική εμφάνιση των κτιρίων όσο και στους κρυμμένους θησαυρούς του εσωτερικού τους. Ο περιβάλλων χώρος της Αθηναϊκής Τριλογίας κοσμείται από μεγάλο αριθμό γλυπτών τα οποία τοποθετήθηκαν, σε διάφορες χρονικές περιόδους, έτσι ώστε να συγκροτούν μια ανθολόγηση  προσωπικοτήτων που ενέπνευσαν και στήριξαν τη συγκρότηση του ελληνικού έθνους.

ΥΜΝΟΣ ΣΤΟ ΝΕΟΚΛΑΣΙΚΙΣΜΟ

Η Αθηναϊκή Τριλογία δημιουργήθηκε τον 19ο αιώνα, δηλαδή μετά την Ελληνική Επανάσταση ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την ανεξαρτησία της Ελλάδας που επακολούθησε. Τα κτίρια αυτά εκπροσωπούν την πίστη του νεαρού ελληνικού έθνους στην οικογένεια των ευρωπαϊκών ιδεών της προόδου, υλικής και πνευματικής, και της διάδοσης της γνώσης και της έρευνας. Με την αρχιτεκτονική τους, τα κτίρια της Τριλογίας ακολουθούν και δοξάζουν ‒σήμερα ακόμη‒ τον ακαδημαϊκό νεοκλασικισμό, που από τη δεκαετία του 1830 είναι ο εθνικός αρχιτεκτονικός ρυθμός στην Ελλάδα. Η αντοχή του ξεπέρασε κάθε προηγούμενο σε σχέση με άλλες χώρες και άντεξε ως τις αρχές του 20ού αιώνα με πλήθος παραλλαγών, με πιο ενδιαφέρουσα εκείνη του λαϊκού νεοκλασικισμού.

Οι βασικοί αρχιτέκτονες της Αθηναϊκής Τριλογίας είναι οι Δανοί αδελφοί Χάνσεν. Ο Κρίστιαν Χάνσεν (1803-1883) είναι ο αρχιτέκτονας του Πανεπιστημίου Αθηνών (του πρώτου κτιρίου της Τριλογίας), ενώ ο αδελφός του Θεόφιλος (1813-1891) είναι ο αρχιτέκτονας της Ακαδημίας και της Εθνικής Βιβλιοθήκης. Ο Θεόφιλος Χάνσεν είναι ένας από τους αστέρες της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής του 19ου αιώνα, με μεγάλο έργο και στη Βιέννη, όπου αναλαμβάνει μελέτες κατά παραγγελία του Έλληνα βαρόνου Σίμωνος Σίνα. Μέσω του Χάνσεν έρχεται στην Αθήνα και ο Γερμανός αρχιτέκτονας από τη Σαξονία Ερνστ Τσίλλερ, ο οποίος παρέμεινε στην Αθήνα και συνδέθηκε με την οικοδομική αναγέννηση της ελληνικής πρωτεύουσας μετά το 1880.

ΕΝΑΣ «ΤΟΠΟΣ» ΓΙΑ ΟΛΟΥΣ ΤΟΥΣ ΕΥΡΩΠΑΙΟΥΣ

Η Αθηναϊκή Τριλογία παραμένει έως σήμερα ένα αρχιτεκτονικό σύνολο με μοναδικότητα. Όχι μόνο γιατί εκπροσωπεί τη δημόσια αντίληψη περί αστικού κάλλους και εθνικού συμβολισμού, όπως την κατανοούσε ο 19ος αιώνας, αλλά και επειδή συμπυκνώνει καλλιτεχνήματα ύψιστης αισθητικής και ιστορικής αξίας με πανευρωπαϊκό διαμέτρημα. Είναι δηλαδή ένα εθνικό μνημείο για τους Έλληνες αλλά και ένας «τόπος» που έχει ενδιαφέρον για όλους τους Ευρωπαίους.

Το Πανεπιστήμιο Αθηνών (1839-1864) διαθέτει εξαιρετική Αίθουσα Τελετών, με μοναδικής αισθητικής τελειότητας νεοκλασικό διάκοσμο. Εξωτερικά, ο επισκέπτης μπορεί να θαυμάσει την περίφημη τοιχογραφία που δείχνει τον πρώτο βασιλέα της Ελλάδας, τον Όθωνα, συμβολικά σε ώριμη ηλικία, περιστοιχιζόμενο από θηλυκές αλληγορικές μορφές που εκπροσωπούν τις Τέχνες και τις Επιστήμες σύμφωνα με το πνεύμα του ευρωπαϊκού κλασικισμού. Είναι έργο του διάσημου Αυστριακού ζωγράφου Carl Rahl, που έγινε με χρηματοδότηση του βαρόνου Σίμωνος Σίνα αλλά εφαρμόστηκε αργότερα, το 1888, από τον Πολωνό ζωγράφο, Eduard Lebiedzki.

ΜΙΑ ΑΦΗΓΗΣΗ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΠΟΛΙΤΙΣΜΟΥ

Η Ακαδημία Αθηνών θεωρείται ένα από τα ωραιότερα νεοκλασικά κτίρια του κόσμου. Κοσμείται από τους ιωνικούς κίονες πάνω στους οποίους υπάρχουν τα αγάλματα του Απόλλωνα και της Αθηνάς, έργα του Έλληνα γλύπτη Λεωνίδα Δρόση. Ο ίδιος ο Θεόφιλος Χάνσεν είχε σχεδιάσει τον εξωτερικό γλυπτικό διάκοσμο. Με δική του οδηγία, η περίφημη Αίθουσα Συνεδριάσεων της Ακαδημίας κοσμήθηκε από ζωγραφική ιστόρηση του μύθου του Προμηθέα από τον Γερμανό ζωγράφο Christian Griepenkerl (1839-1916).

H Εθνική Βιβλιοθήκη είναι το τρίτο από τα κτίρια της  Αθηναϊκής Τριλογίας. Και σε αυτήν την περίπτωση όπως και στην Ακαδημία Αθηνών, καθοριστική υπήρξε η συμβολή του Ερνστ Τσίλλερ, μαθητή και στενού συνεργάτη του Θεόφιλου Χάνσεν. Η Εθνική Βιβλιοθήκη χαρακτηρίζεται από το δωρικό πρόπυλο και το ημικυκλικό αμφίδρομο εξωτερικό κλιμακοστάσιο που ελαφραίνει την κλασική αυστηρότητα με τρόπο κομψό. Η πρόσοψη εμπνέεται από το ναό του Ηφαίστου στην Αρχαία Αγορά των Αθηνών. Εξωτερικά, μπορεί να δει κανείς τον ανδριάντα του Παναγή Βαλλιάνου, ενός εκ των αδελφών Βαλλιάνου, που χρηματοδότησαν την ανέγερση της Βιβλιοθήκης.

Η Αθηναϊκή Τριλογία είναι ένα αρχιτεκτονικό σύνολο που συνοψίζει τις αρχές του ευρωπαϊκού ουμανισμού. Ανήκει τόσο στην ιστορία του ελληνικού έθνους όσο και στην πλατιά αφήγηση του νεότερου ευρωπαϊκού πολιτισμού.