Σεξουαλικότητα
Στο κρεβάτι με τον Κάφκα

Για την περίπλοκη σχέση που είχε ο Φραντς Κάφκα με τη σεξουαλικότητα έχουν γίνει πολλές εικασίες και αναλύσεις. Κοιτάζοντας την αλληλογραφία του και ρωτώντας ειδικούς, επιχειρήσαμε να ρίξουμε λίγο φως στο θέμα.

του Víctor Millán

«[…] κατά τα άλλα, όμως, είναι τόσο επιτακτική η ανάγκη μου να βρω έναν άνθρωπο που θα με αγγίξει με οικειότητα, ώστε χθες πήγα με μια πόρνη σε ξενοδοχείο. Είναι πολύ γριά για να μελαγχολεί. Το μόνο που τη στενοχωρεί, αν και δεν της κάνει εντύπωση, είναι ότι οι άντρες δεν είναι τόσο τρυφεροί με τις πόρνες όσο είναι σε μία σχέση. Δεν την παρηγόρησα, αφού ούτε εκείνη παρηγόρησε εμένα».

Το απόσπασμα βρίσκεται σε ένα από τα γράμματα που ο Φραντς Κάφκα έγραψε στον φίλο και μετέπειτα εκδότη του έργου του, Μαξ Μπροντ. Σε αυτό, ο Κάφκα αναφέρεται σε κάτι που, όπως είναι γνωστό, συνέβαινε καθημερινά στη ζωή του: την επίσκεψη σε οίκους ανοχής όπου χρησιμοποιούσε τις υπηρεσίες ιερόδουλων. Από εκεί και πέρα, ωστόσο, η σχέση του συγγραφέα από την Πράγα με την ερωτική συνεύρεση και η σεξουαλικότητά του οδηγούσαν κάθε τόσο σε διάφορους σχολιασμούς και θεωρίες. Τις τελευταίες δεκαετίες διατυπώθηκαν εικασίες ότι ο Κάφκα ίσως ήταν ομοφυλόφιλος –μια θέση που σήμερα δεν βρίσκει πολλούς υποστηρικτές– ή ότι είχε μια συγκεκριμένη προτίμηση ή φοβία, ή ακόμη και μια νευρωτική σχέση προς τις γυναίκες. Γνωρίζουμε όμως κάτι με σιγουριά;

Ο Reiner Stach, συγγραφέας της εκτενούς, τρίτομης βιογραφίας του Κάφκα, λέει ότι ο συγγραφέας έκανε μια αυστηρή διάκριση ανάμεσα σε γυναίκες με αληθινά συναισθήματα και σε εκείνες δίχως συναισθήματα. Προς την πρώτη κατηγορία γυναικών, σύμφωνα με τον Stach, έτρεφε ένα είδος σεβασμού που τον έκανε να τις διαχωρίζει από οτιδήποτε σεξουαλικό.

Μια αξεκαθάριστη σχέση προς τις γυναίκες

«Χαρακτηριστικό για τους νευρωτικούς άντρες είναι ότι χωρίζουν τις γυναίκες σε δύο κατηγορίες: τις σεξουαλικά ποθητές και εκείνες που αξίζουν τη στοργή. Με δυο λόγια: τις μητέρες και τις πόρνες», γράφει ο Stach στη βιογραφία του Κάφκα. Άλλοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι ο Κάφκα υπέφερε από φόβο δέσμευσης. Η Φελίτσε Μπάουερ ήταν η μεγάλη του αγάπη. Η σχέση τους διατηρούνταν, λόγω της απόστασης, μέσω επιστολών. Σε ένα από τα γράμματα του έτους 1913, της εξομολογείται: «Ο πραγματικός μου φόβος –μάλλον δεν υπάρχει τίποτα χειρότερο να ειπωθεί ή να ακουστεί– είναι ότι ποτέ δεν θα μπορέσω να σε κάνω δική μου». Και ναι μεν, λίγο μετά της έκανε πρόταση γάμου, αλλά δεν παντρεύτηκαν ποτέ.

Για κάποιους, αυτή η επιφυλακτική στάση αντικατοπτρίζεται εν μέρει στον χαρακτήρα του Γκέοργκ της Κρίσης, που στο εν λόγω διήγημα λίγο πριν από τον γάμο του χάνεται σε ατέρμονους συλλογισμούς κι αμφιβολίες. Όλα αυτά συνηγορούν υπέρ της θέσης του Stach, η οποία όμως δέχτηκε κριτική. Κυρίως του προσήψαν πως υπήρξε πολύ κατηγορηματικός στα συμπεράσματά του για τα συναισθήματα του συγγραφέα της Μεταμόρφωσης.

Η Elisa Martínez Salazar, υφηγήτρια Γερμανικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο της Σαραγόσα και ειδική στον Κάφκα και την επιρροή του στην Ισπανία, επιχειρεί να μετριάσει τη βαρύτητα των αναλύσεων περί της σεξουαλικής ζωής του συγγραφέα. «Εάν ποτέ ξύπνησε το ενδιαφέρον, αυτό οφείλεται, κατά την άποψή μου, στην πληθώρα του σωζόμενου αυτοβιογραφικού υλικού (ημερολόγια και επιστολές) και στην ικανότητα του Κάφκα να αυτο-ψυχαναλύεται. Όλα αυτά ήταν πολύ πρόσφορα για ψυχαναλυτικές προσεγγίσεις. Σίγουρα, ανάγεται και στην αντίθεση ανάμεσα σε μια τόσο σαρκική και προσωπική πτυχή, όπως είναι η σεξουαλικότητα, και στην εξιδανικευμένη εικόνα του Κάφκα, την οποία χρωστάμε στον φίλο του, Μαξ Μπροντ», λέει η Martínez Salazar.

Η ίδια εκφράζει επίσης την άποψή της για τη σχέση αλληλογραφίας ανάμεσα στην Μπάουερ και τον Κάφκα, που ενίοτε είναι πολύ αμφίσημη και γεμάτη αντιφάσεις: «Σήμερα, τίθεται το ερώτημα του πώς η Φελίτσε Μπάουερ μπόρεσε να αντέξει τόσον καιρό την ψυχολογική διελκυστίνδα, στην οποία την υπέβαλε μέσα από τα γράμματά του ο Κάφκα. Αυτός συμπεριφερόταν σαν τον “Σκύλο στο παχνί” στον μύθο του Αισώπου, που ούτε έτρωγε το φαΐ του ούτε άφηνε τους άλλους να το φάνε. Έτσι, ο Κάφκα ζητούσε διαρκώς από τη Φελίτσε να του γράφει γράμματα, αλλά την ίδια στιγμή φρόντιζε να κάνει αλγεινή εντύπωση και να παρουσιάζεται ως ανίκανος για οτιδήποτε άλλο πέραν της γραφής. Αυτή η αντίφαση μαρτυρεί έναν εσωτερικό διχασμό που δεν ήταν ολότελα ασυνείδητος. Στο τέλος, ο Κάφκα κατάρτισε μάλιστα μια λίστα με τα υπέρ και τα κακά ενός γάμου».

Διαχρονικός αλλά και γνήσιο τέκνο της εποχής του

Ωστόσο, ακόμη και αν ο Κάφκα βρισκόταν σε δίλημμα, αυτό αιτιολογεί το ότι επισκεπτόταν τόσο συχνά τις πόρνες; Η Sigrid Cervera είναι σεξολόγος στο Ερωτικό Μουσείο της Βαρκελώνης. Λέει ότι η σεξουαλικότητα στις αρχές του 20ού αιώνα ναι μεν αναλύεται περισσότερο, «αλλά έχουμε να κάνουμε με μια εποχή που χαρακτηριζόταν ακόμη από μεγάλη ηθική και θρησκευτική καταπίεση, μια εποχή στην οποία τονίζονταν οι κίνδυνοι των σεξουαλικών σχέσεων –μεταξύ άλλων, αναφορικά με τα σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα– και οι άνθρωποι υπερηφανεύονταν για την αγνότητα έναντι της χυδαιότητας. Από την άλλη μεριά, πολλοί –μεταξύ των οποίων και νεαροί, εμφανίσιμοι άντρες– επισκέπτονταν τακτικά οίκους ανοχής». Και εδώ αντιφάσεις, δηλαδή.

Ο Κάφκα παρέμενε και στο κρεβάτι ο Κάφκα

Τα γραπτά του Κάφκα έχει αναλύσει και ο ψυχολόγος και σύμβουλος γάμου Jordi Isidro Molina, όπου διαπιστώνει αντιστοιχίες ανάμεσα στο έργο του συγγραφέα και στην ιδέα του για τις σχέσεις αγάπης και τις σεξουαλικές σχέσεις. Ο Κάφκα, από πολλές απόψεις, ήταν ο ίδιος ένα παράδοξο: μια διχοτομία και (πάλι) μια διαρκής αντίφαση. «Ζούσε τη ζωή του αμφιταλαντευόμενος ανάμεσα στον πόθο και την ενοχή, από τη μια απολάμβανε τις σεξουαλικές σχέσεις, έπειτα όμως έμοιαζε να τις μετανιώνει και να υποφέρει από τύψεις. Τα μυθιστορήματά του αντικατοπτρίζουν έναν άνθρωπο με εμμονές, που αναζητά την τελειότητα. Τα έργα του, κυρίως Ο Πύργος και Η Δίκη, δείχνουν ότι τον διακατείχε η ανάγκη για έλεγχο και την ίδια στιγμή η σφοδρή επιθυμία για ελευθερία». Έχουμε και εδώ δύο διαμετρικά αντίθετες στάσεις ζωής, όπως στη σχέση του προς τις γυναίκες.

Τα γραπτά του Κάφκα είναι για πολλούς διαχρονικά επειδή σε αυτά βρίσκουμε το αιώνιο παράδειγμα της διττής φύσης του ανθρώπου, ο οποίος ζει με μια μόνιμη εσωτερική σύγκρουση ανάμεσα στον πόθο και τη μεταμέλεια. Ίσως ο Κάφκα να ένιωθε, από σεξουαλική άποψη, σαν τον Γκρέγκορ Σάμσα εκείνο το πρωί που ξύπνησε έπειτα από ταραγμένα όνειρα: σαν κάποιος που δεν αναγνώριζε τον εαυτό του και δεν μπορούσε να εξηγήσει στους άλλους πώς ένιωθε και τι ήθελε στην πραγματικότητα.