Thomas Mann: Το Μαγικό Βουνό
Οδηγίες προς ναυτιλλομένους
Το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν έχει τη φήμη ενός βιβλίου για διανοούμενους. Δεν είναι ανάγκη να το πάρουμε από φόβο, όμως. Αν θέλετε να δώσετε μια ευκαιρία στο κλασικό αυτό έργο λογοτεχνίας, αλλά δεν είστε λόγιος ούτε έχετε μυηθεί στον Τόμας Μαν, σας προτείνουμε μερικούς τρόπους προσέγγισής του.
Του Hernán D. Caro
Του Hernán D. Caro
Το Μαγικό Βουνό του Τόμας Μαν, που κυκλοφόρησε το 1924, θεωρείται ένα από τα σημαντικότερα μυθιστορήματα του 20ού αιώνα. Πολύς κόσμος –κυρίως ο κόσμος που δεν το έχει διαβάσει ακόμα– πιστεύει επίσης ότι είναι ένα από τα πιο δύσκολα.
Η πλοκή του μυθιστορήματος συνοψίζεται σχετικά εύκολα: Ο Χανς Κάστορπ, νεαρός μηχανικός στην αρχή της σταδιοδρομίας του, επισκέπτεται τον ξάδελφό του σε ένα σανατόριο για φυματικούς που βρίσκεται σε κάποιο βουνό των Ελβετικών Άλπεων. Σχεδιάζει να καθίσει εκεί για λίγες μόνο εβδομάδες, αλλά καταλήγει να μείνει για επτά χρόνια – μεταξύ άλλων, επειδή ερωτεύεται μία ασθενή. Συγκεκριμένα, από το βουνό φεύγει πια όταν πηγαίνει να πολεμήσει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο μεσοδιάστημα, ο Χανς κάνει με διάφορους ανθρώπους εκτενείς και απαιτητικές συζητήσεις για τη φιλοσοφία, τη θεολογία, την πολιτική, την ιστορία και εμβαθύνει στα μυστικά της βοτανικής, της αστρονομίας και της θεωρίας της εξέλιξης.
Το μυθιστόρημα απέκτησε από νωρίς τη φήμη ενός βιβλίου που α) απευθύνεται σε πραγματικούς διανοούμενους και β) αποτελεί μια ανακεφαλαίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Κατά συνέπεια, πολλοί άνθρωποι που σκέφτονται να το διαβάσουν αισθάνονται κατά κύριο λόγο ένα πράγμα: φόβο.
Είναι δικαιολογημένος αυτός το φόβος; Όχι απαραίτητα. Το Μαγικό Βουνό μπορεί να αποτελέσει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα ακόμα και αν δεν ανήκετε στη βαθιά διανόηση, δεν είστε ειδικοί, αλλά άνθρωποι με απολύτως σώας τας φρένας. Ακολουθούν συμβουλές για μια επιτυχημένη και επιπλέον απολαυστική προσέγγιση του Μαγικού Βουνού.
1. Αφεθείτε στη μαγεία
Στην «Πρόθεση», τον πρόλογο δηλαδή του Μαγικού Βουνού, ο Τόμας Μαν –ή, τέλος πάντων, ο αφηγητής του βιβλίου– εξηγεί ότι η ιστορία του Χανς Κάστορπ έχει διάφορα πάρε-δώσε με τον μύθο. Αυτός ο μυθικός (και μυθολογικός) χαρακτήρας εκδηλώνεται σε διάφορες πτυχές του μυθιστορήματος: στην επαναλαμβανόμενη εμφάνιση του αριθμού 7, στην παράξενη φύση που κυριαρχεί στην τοποθεσία της πλοκής –το σανατόριο «Μπέργκχοφ» είναι ένας τόπος όπου επικρατούν ασυνήθιστες χρονικές και κλιματικές συνθήκες και επίσης ένα μέρος από το οποίο ελάχιστοι άνθρωποι φεύγουν ζωντανοί– ή στους αρχετυπικούς χαρακτήρες που παρελαύνουν στις σελίδες του. Έχουμε τον άβγαλτο κεντρικό ήρωα, τον Χανς, που ξεκινάει ένα ταξίδι στο άγνωστο. Έχουμε όμως και τον μυστηριώδη, όσο και κωμικό «οικοδεσπότη» του σανατορίου, τον γιατρό Μπέρενς, ή τον Ιταλό «ουμανιστή» και πνευματικό καθοδηγητή του ήρωά μας, τον Λοντοβίκο Σεττεμπρίνι, την επικίνδυνα σαγηνευτική Κλάβντια Σωσά ή εκείνη την αλλόκοτη τραπεζοκόμα η οποία περιγράφεται ως «γυναίκα-νάνος».
Πάρτε, λοιπόν, στα σοβαρά αυτό που λέει ο Τόμας Μαν –ή, τέλος πάντων, ο αφηγητής του βιβλίου– στον πρόλογό του (με μέτρο, βέβαια. Βλ. παρακάτω, την οδηγία υπ’ αρ. 5): Διαβάστε το μυθιστόρημα σαν να ήταν ένας αρχαίος μύθος ή ένα παραμύθι, δηλαδή με ανοιχτό πνεύμα απέναντι σε γεγονότα και πρόσωπα που μοιάζουν παράδοξα ή και ακατανόητα ως έναν βαθμό.
2. Πηδήξτε άφοβα σελίδες
Σε μεγάλα κομμάτια του, το Μαγικό Βουνό είναι ένα πολύ βατό βιβλίο που διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα. Τα αποσπάσματα που είναι πιο δύσκολα μπορεί κανείς να τα παραλείψει χωρίς να χάσει κάποιο εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο για την εξέλιξη της ιστορίας (τουλάχιστον την πρώτη φορά που το διαβάζει. Βλ. την οδηγία υπ’ αρ. 7). Για παράδειγμα, τις παρατεταμένες συζητήσεις ανάμεσα στον οπαδό του Διαφωτισμού και ίσως υπεραισιόδοξο Σεττεμπρίνι και το αντίπαλο δέος του, τον αντιδραστικό και πεσιμιστή Λέο Νάφτα. Όπως είπε και ο Άγγλος θεατρικός συγγραφέας Σόμερσετ Μομ, το να πηδάμε σελίδες είναι απόλυτα θεμιτό, διότι «ο λογικός άνθρωπος διαβάζει ένα μυθιστόρημα όχι από καθήκον αλλά για ψυχαγωγία».
3. Ζητήστε βοήθεια!
Δεν είστε μόνοι – ή μάλλον, δεν χρειάζεται να είστε μόνοι. Εδώ έχετε δύο επιλογές: φτιάξτε έναν κύκλο ανάγνωσης, συζήτησης και… ομαδικής ψυχοθεραπείας για το Μαγικό Βουνό. Πρώτον, θα απορήσετε με το πόσοι άνθρωποι θέλουν και την ίδια στιγμή φοβούνται λιγάκι να καταπιαστούν με το βιβλίο. Και δεύτερον, θα διαπιστώσετε ότι όταν κουβεντιάζετε για λογοτεχνία απελευθερώνονται ορμόνες ευτυχίας.
Εάν, παρ’ όλα αυτά, προτιμάτε μια μοναχική εμπειρία, τότε θα βρείτε πληθώρα βοηθημάτων σε βιβλιοθήκες και στο Διαδίκτυο. Εκτός από τις πολύ σημαντικές βιογραφίες του Τόμας Μαν, όπως το Thomas Mann: Das Leben als Kunstwerk [«Τόμας Μαν: Η ζωή ως έργο τέχνης»] του Hermann Kurzke και το Thomas Mann: Werk und Zeit [«Τόμας Μαν: Το έργο και η εποχή του»] του Dieter Borchmeyer, ως «οδηγοί ανάγνωσης» μπορούν θαυμάσια να χρησιμοποιηθούν τα εξής εύχρηστα βιβλία:
4. Αξιοποιήστε το βιβλίο ως εργαλείο διαλογισμού
Οι φράσεις του Τόμας Μαν είναι συχνά πολύ μεγάλες και περίπλοκες. Η ίδια η γερμανική γλώσσα προσφέρει δυνατότητες έκφρασης που επιτρέπουν σε έναν συγγραφέα να γίνει τρομερά διεξοδικός, στριφνός, αινιγματικός, περιστασιακά σπαστικός, υπερβολικός και ταυτόχρονα ακριβής ή και εξαντλητικά σχολαστικός. Αυτές τις δυνατότητες ο Μαν τις αξιοποιεί στο έπακρο και κατ’ εξακολούθηση, τόσο στο Μαγικό Βουνό όσο και στα πολλά δοκιμιακά και λογοτεχνικά του έργα. Κάτι τέτοιες φράσεις μπορεί να εκνευρίσουν. Έχουν, όμως, και έναν πολύ ξεχωριστό ρυθμό. Είναι δομημένες έτσι ώστε να δημιουργούν μια δίνη η οποία μπορεί να σε συμπαρασύρει και τότε να αφεθείς στη ροή τους, να βρεθείς σε ένα είδος έκστασης και πνευματικής ενατένισης, όπως συμβαίνει σε ορισμένες τελετουργικές λιτανείες και θρησκευτικά άσματα. Αφήστε κατά μέρος τη συντηρητική, στενόμυαλη λογική που λέει πως κάθε φράση του βιβλίου είναι καθοριστική για την «πλοκή». Αφήστε κατά μέρος ακόμα και τη συνήθεια να ψάχνουμε για μια «ενδιαφέρουσα πλοκή». Αντί γι’ αυτά, παραδοθείτε στην ιδιαίτερη μουσικότητα και το ασυνήθιστο ηχόχρωμα που διακρίνουν το ύφος του Τόμας Μαν. Το πνεύμα σας θα σας ευγνωμονεί γι’ αυτό.
5. Μην πολυπάρετε στα σοβαρά το Μαγικό Βουνό!
Το Μαγικό Βουνό είναι μια ιστορία για την ασθένεια και τη σκοτεινή νοσταλγία του θανάτου. Κοντά στους αρρώστους και στους ετοιμοθάνατους ο Χανς Κάστορπ αισθάνεται πως είναι «στο στοιχείο του», όπως λέει. Σε αρκετά σημεία του, όμως, το Μαγικό Βουνό είναι και ένα πολύ αστείο βιβλίο. Για να πειστείτε, διαβάστε, λόγου χάρη, τα εξής αποσπάσματα (υπό την προϋπόθεση, βέβαια, πως έχετε αίσθηση του χιούμορ):
Την ίδια στιγμή, αναμφίβολα το βιβλίο του Τόμας Μαν αποτελεί τεράστιο πνευματικό επίτευγμα. Και ναι, είναι ένα εντυπωσιακό για τον πλούτο των εγκυκλοπαιδικών γνώσεων έργο. Και ναι, παρέχει μια ιδιοφυή ανάλυση της ψυχικής κατάστασης των Ευρωπαίων πολιτών της ανώτερης τάξης πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι όμως και ένα βιβλίο που μιλάει στις αισθήσεις. Διατηρείτε τις επιφυλάξεις σας; Τότε, δώστε μια ευκαιρία σε αυτούς τους εναλλακτικούς τρόπους ανάγνωσης:
Η τελευταία συμβουλή προέρχεται από τον ίδιο τον Τόμας Μαν:
«Τι να πω για το βιβλίο και για το πώς να το διαβάσει κανείς; Θα ξεκινήσω με μια πολύ αλαζονική αξίωση, δηλαδή ότι πρέπει να το διαβάσει κανείς δύο φορές. Μια αξίωση που φυσικά είμαι έτοιμος να πάρω αμέσως πίσω σε περίπτωση που ο αναγνώστης αισθανθεί πλήξη στην πρώτη ανάγνωση. Η τέχνη δεν είναι σχολική εργασία, δεν μπορεί να καταντάει βραχνάς, ούτε η ενασχόληση μαζί της να γίνεται contre cœur, με βαριά καρδιά, αλλά θέλει και οφείλει να δίνει χαρά, να ψυχαγωγεί και να αναζωογονεί, κι αν ένα έργο δεν ασκεί τέτοια επίδραση σε κάποιον, τότε αυτός πρέπει να το αφήσει κατά μέρος και να στραφεί σε κάτι άλλο. Όποιος, όμως, έφτασε μια φορά ως το τέλος του Μαγικού Βουνού, τον συμβουλεύω να το ξαναδιαβάσει, γιατί ο ιδιαίτερος τρόπος που φτιάχτηκε, ο χαρακτήρας της σύνθεσής του είναι τέτοιος, που η απόλαυση του αναγνώστη θα επαυξηθεί και θα βαθύνει τη δεύτερη φορά – ομοίως όπως πρέπει να γνωρίζουμε ένα μουσικό κομμάτι, για να μπορέσουμε να το απολαύσουμε πραγματικά». (Τόμας Μαν, απόσπασμα από ομιλία του σε φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, το 1939)
Ο συντάκτης του άρθρου ευχαριστεί τη Jana Burbach και τον Max Wolf, που συνέβαλαν με τις ιδέες και τις κουβέντες τους στο κείμενο αυτό.
Η πλοκή του μυθιστορήματος συνοψίζεται σχετικά εύκολα: Ο Χανς Κάστορπ, νεαρός μηχανικός στην αρχή της σταδιοδρομίας του, επισκέπτεται τον ξάδελφό του σε ένα σανατόριο για φυματικούς που βρίσκεται σε κάποιο βουνό των Ελβετικών Άλπεων. Σχεδιάζει να καθίσει εκεί για λίγες μόνο εβδομάδες, αλλά καταλήγει να μείνει για επτά χρόνια – μεταξύ άλλων, επειδή ερωτεύεται μία ασθενή. Συγκεκριμένα, από το βουνό φεύγει πια όταν πηγαίνει να πολεμήσει στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Στο μεσοδιάστημα, ο Χανς κάνει με διάφορους ανθρώπους εκτενείς και απαιτητικές συζητήσεις για τη φιλοσοφία, τη θεολογία, την πολιτική, την ιστορία και εμβαθύνει στα μυστικά της βοτανικής, της αστρονομίας και της θεωρίας της εξέλιξης.
Το μυθιστόρημα απέκτησε από νωρίς τη φήμη ενός βιβλίου που α) απευθύνεται σε πραγματικούς διανοούμενους και β) αποτελεί μια ανακεφαλαίωση του ευρωπαϊκού πολιτισμού. Κατά συνέπεια, πολλοί άνθρωποι που σκέφτονται να το διαβάσουν αισθάνονται κατά κύριο λόγο ένα πράγμα: φόβο.
Είναι δικαιολογημένος αυτός το φόβος; Όχι απαραίτητα. Το Μαγικό Βουνό μπορεί να αποτελέσει ένα ευχάριστο ανάγνωσμα ακόμα και αν δεν ανήκετε στη βαθιά διανόηση, δεν είστε ειδικοί, αλλά άνθρωποι με απολύτως σώας τας φρένας. Ακολουθούν συμβουλές για μια επιτυχημένη και επιπλέον απολαυστική προσέγγιση του Μαγικού Βουνού.
1. Αφεθείτε στη μαγεία
Στην «Πρόθεση», τον πρόλογο δηλαδή του Μαγικού Βουνού, ο Τόμας Μαν –ή, τέλος πάντων, ο αφηγητής του βιβλίου– εξηγεί ότι η ιστορία του Χανς Κάστορπ έχει διάφορα πάρε-δώσε με τον μύθο. Αυτός ο μυθικός (και μυθολογικός) χαρακτήρας εκδηλώνεται σε διάφορες πτυχές του μυθιστορήματος: στην επαναλαμβανόμενη εμφάνιση του αριθμού 7, στην παράξενη φύση που κυριαρχεί στην τοποθεσία της πλοκής –το σανατόριο «Μπέργκχοφ» είναι ένας τόπος όπου επικρατούν ασυνήθιστες χρονικές και κλιματικές συνθήκες και επίσης ένα μέρος από το οποίο ελάχιστοι άνθρωποι φεύγουν ζωντανοί– ή στους αρχετυπικούς χαρακτήρες που παρελαύνουν στις σελίδες του. Έχουμε τον άβγαλτο κεντρικό ήρωα, τον Χανς, που ξεκινάει ένα ταξίδι στο άγνωστο. Έχουμε όμως και τον μυστηριώδη, όσο και κωμικό «οικοδεσπότη» του σανατορίου, τον γιατρό Μπέρενς, ή τον Ιταλό «ουμανιστή» και πνευματικό καθοδηγητή του ήρωά μας, τον Λοντοβίκο Σεττεμπρίνι, την επικίνδυνα σαγηνευτική Κλάβντια Σωσά ή εκείνη την αλλόκοτη τραπεζοκόμα η οποία περιγράφεται ως «γυναίκα-νάνος».
Πάρτε, λοιπόν, στα σοβαρά αυτό που λέει ο Τόμας Μαν –ή, τέλος πάντων, ο αφηγητής του βιβλίου– στον πρόλογό του (με μέτρο, βέβαια. Βλ. παρακάτω, την οδηγία υπ’ αρ. 5): Διαβάστε το μυθιστόρημα σαν να ήταν ένας αρχαίος μύθος ή ένα παραμύθι, δηλαδή με ανοιχτό πνεύμα απέναντι σε γεγονότα και πρόσωπα που μοιάζουν παράδοξα ή και ακατανόητα ως έναν βαθμό.
2. Πηδήξτε άφοβα σελίδες
Σε μεγάλα κομμάτια του, το Μαγικό Βουνό είναι ένα πολύ βατό βιβλίο που διαβάζεται εύκολα και ευχάριστα. Τα αποσπάσματα που είναι πιο δύσκολα μπορεί κανείς να τα παραλείψει χωρίς να χάσει κάποιο εξαιρετικά σημαντικό στοιχείο για την εξέλιξη της ιστορίας (τουλάχιστον την πρώτη φορά που το διαβάζει. Βλ. την οδηγία υπ’ αρ. 7). Για παράδειγμα, τις παρατεταμένες συζητήσεις ανάμεσα στον οπαδό του Διαφωτισμού και ίσως υπεραισιόδοξο Σεττεμπρίνι και το αντίπαλο δέος του, τον αντιδραστικό και πεσιμιστή Λέο Νάφτα. Όπως είπε και ο Άγγλος θεατρικός συγγραφέας Σόμερσετ Μομ, το να πηδάμε σελίδες είναι απόλυτα θεμιτό, διότι «ο λογικός άνθρωπος διαβάζει ένα μυθιστόρημα όχι από καθήκον αλλά για ψυχαγωγία».
3. Ζητήστε βοήθεια!
Δεν είστε μόνοι – ή μάλλον, δεν χρειάζεται να είστε μόνοι. Εδώ έχετε δύο επιλογές: φτιάξτε έναν κύκλο ανάγνωσης, συζήτησης και… ομαδικής ψυχοθεραπείας για το Μαγικό Βουνό. Πρώτον, θα απορήσετε με το πόσοι άνθρωποι θέλουν και την ίδια στιγμή φοβούνται λιγάκι να καταπιαστούν με το βιβλίο. Και δεύτερον, θα διαπιστώσετε ότι όταν κουβεντιάζετε για λογοτεχνία απελευθερώνονται ορμόνες ευτυχίας.
Εάν, παρ’ όλα αυτά, προτιμάτε μια μοναχική εμπειρία, τότε θα βρείτε πληθώρα βοηθημάτων σε βιβλιοθήκες και στο Διαδίκτυο. Εκτός από τις πολύ σημαντικές βιογραφίες του Τόμας Μαν, όπως το Thomas Mann: Das Leben als Kunstwerk [«Τόμας Μαν: Η ζωή ως έργο τέχνης»] του Hermann Kurzke και το Thomas Mann: Werk und Zeit [«Τόμας Μαν: Το έργο και η εποχή του»] του Dieter Borchmeyer, ως «οδηγοί ανάγνωσης» μπορούν θαυμάσια να χρησιμοποιηθούν τα εξής εύχρηστα βιβλία:
- Erläuterungen und Dokumente zu Thomas Mann: Der Zauberberg [«Επεξηγήσεις και πηγές για τον Τόμας Μαν – Το Μαγικό Βουνό»] της Daniela Langer
- Zauberberge – Ein Jahrhundertroman aus Davos [«Μαγικά Βουνά – Το μυθιστόρημα του αιώνα από το Νταβός»] του Thomas Sparr
- Mann vom Meer. Thomas Mann und die Liebe seines Lebens [«Ο άνθρωπος της θάλασσας. Ο Τόμας Μαν και η αγάπη της ζωής του»] του Volker Weidermann
4. Αξιοποιήστε το βιβλίο ως εργαλείο διαλογισμού
Οι φράσεις του Τόμας Μαν είναι συχνά πολύ μεγάλες και περίπλοκες. Η ίδια η γερμανική γλώσσα προσφέρει δυνατότητες έκφρασης που επιτρέπουν σε έναν συγγραφέα να γίνει τρομερά διεξοδικός, στριφνός, αινιγματικός, περιστασιακά σπαστικός, υπερβολικός και ταυτόχρονα ακριβής ή και εξαντλητικά σχολαστικός. Αυτές τις δυνατότητες ο Μαν τις αξιοποιεί στο έπακρο και κατ’ εξακολούθηση, τόσο στο Μαγικό Βουνό όσο και στα πολλά δοκιμιακά και λογοτεχνικά του έργα. Κάτι τέτοιες φράσεις μπορεί να εκνευρίσουν. Έχουν, όμως, και έναν πολύ ξεχωριστό ρυθμό. Είναι δομημένες έτσι ώστε να δημιουργούν μια δίνη η οποία μπορεί να σε συμπαρασύρει και τότε να αφεθείς στη ροή τους, να βρεθείς σε ένα είδος έκστασης και πνευματικής ενατένισης, όπως συμβαίνει σε ορισμένες τελετουργικές λιτανείες και θρησκευτικά άσματα. Αφήστε κατά μέρος τη συντηρητική, στενόμυαλη λογική που λέει πως κάθε φράση του βιβλίου είναι καθοριστική για την «πλοκή». Αφήστε κατά μέρος ακόμα και τη συνήθεια να ψάχνουμε για μια «ενδιαφέρουσα πλοκή». Αντί γι’ αυτά, παραδοθείτε στην ιδιαίτερη μουσικότητα και το ασυνήθιστο ηχόχρωμα που διακρίνουν το ύφος του Τόμας Μαν. Το πνεύμα σας θα σας ευγνωμονεί γι’ αυτό.
5. Μην πολυπάρετε στα σοβαρά το Μαγικό Βουνό!
Το Μαγικό Βουνό είναι μια ιστορία για την ασθένεια και τη σκοτεινή νοσταλγία του θανάτου. Κοντά στους αρρώστους και στους ετοιμοθάνατους ο Χανς Κάστορπ αισθάνεται πως είναι «στο στοιχείο του», όπως λέει. Σε αρκετά σημεία του, όμως, το Μαγικό Βουνό είναι και ένα πολύ αστείο βιβλίο. Για να πειστείτε, διαβάστε, λόγου χάρη, τα εξής αποσπάσματα (υπό την προϋπόθεση, βέβαια, πως έχετε αίσθηση του χιούμορ):
- Πιθανότατα κάθε κομμάτι στο οποίο μιλάει ο γιατρός Μπέρενς. Έχει έναν τόσο ιδιοσυγκρασιακό τρόπο ομιλίας –πολύπλοκο αλλά εύστοχο, κακεντρεχή, ευφάνταστο, αδιάντροπο!–, που κάθε φορά ο αναγνώστης σκάει στα γέλια.
- Στο τρίτο κεφάλαιο, το υποκεφάλαιο με τίτλο «Πείραγμα, Viatikum. Ανεσταλμένη ευθυμία»: Εδώ γίνεται αναφορά στον «Σύλλογο Μισό Πνεμόνι», μια παράξενη ομάδα ασθενών, στην οποία ανήκει μια κάποια Χερμίνε Κλέεφελντ, που έχει κάνει επέμβαση πνευμονοθώρακα, χάρη στον οποίο μπορεί να σφυρίζει χωρίς να κουνάει τα χείλη της.
- Στο έκτο κεφάλαιο, το υποκεφάλαιο «Μια έφοδος που αποκρούστηκε»: Ο Τζέημς Τήναππελ, ο καθωσπρέπει αλλά και αφελής θείος του Χανς, επισκέπτεται το σανατόριο σχεδιάζοντας να φέρει πίσω «στα πεδινά» τον ανιψιό του. Ο τρόπος που ο Μαν περιγράφει τον χαρακτήρα και το πάθος του Τζέημς για την κυρία Ρέντις, μία εκ των ασθενών, είναι πολύ αστείος.
- Στο έβδομο κεφάλαιο, το υποκεφάλαιο «Πολύ ύποπτα πράγματα»: Κατά τη διάρκεια μιας σεάνς που πραγματοποιείται στο σανατόριο, οι συμμετέχοντες σε αυτήν καλούν ένα πνεύμα ονόματι «Χόλγκερ». Αυτός λοιπόν, ή μάλλον το πνεύμα του, ισχυρίζεται πως όταν ήταν εν ζωή υπήρξε ποιητής – και προσφέρει στους παριστάμενους ένα δείγμα της ποιητικής του τέχνης, το οποίο δεν έχει καμία απολύτως λογική συνοχή. Ο Μαν, με τη σειρά του, προσφέρει σ’ εμάς μια δηκτική και ξεκαρδιστική παρωδία ποίησης.
Την ίδια στιγμή, αναμφίβολα το βιβλίο του Τόμας Μαν αποτελεί τεράστιο πνευματικό επίτευγμα. Και ναι, είναι ένα εντυπωσιακό για τον πλούτο των εγκυκλοπαιδικών γνώσεων έργο. Και ναι, παρέχει μια ιδιοφυή ανάλυση της ψυχικής κατάστασης των Ευρωπαίων πολιτών της ανώτερης τάξης πριν από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Είναι όμως και ένα βιβλίο που μιλάει στις αισθήσεις. Διατηρείτε τις επιφυλάξεις σας; Τότε, δώστε μια ευκαιρία σε αυτούς τους εναλλακτικούς τρόπους ανάγνωσης:
- Το Μαγικό Βουνό ως ένα μυθιστόρημα αγάπης –εν μέρει–, με έναν ερωτισμό αδέξιο και μαγκωμένο, όμως: Αυτό φαίνεται στα ποικίλα σημεία όπου ο Χανς σκέφτεται τη «μαντάμ Σωσά», την παρατηρεί (όπως κι εκείνη τον παρατηρεί) ή προσπαθεί να την πλησιάσει. Ειδικότερα, ο παθιασμένος διάλογος που κάνουν μεταξύ τους στα γαλλικά (στο υποκεφάλαιο «Νύχτα της Βαλπούργης» του πέμπτου κεφαλαίου) θα ανεβάσει τον σφυγμό ακόμα και του πιο ατάραχου αναγνώστη.
- Ένα βιβλίο των απολαύσεων: Στο Μαγικό Βουνό υγιείς άνθρωποι αρρωσταίνουν και άρρωστοι άνθρωποι πεθαίνουν. Αλλά όσο είναι ζωντανοί οι ασθενείς στο σανατόριο κάνουν μια ζωή μάλλον τρυφηλή, την οποία ο Μαν περιγράφει με θαυμάσιο τρόπο. Ταξιδεύουν με τσάντες από δέρμα κροκοδείλου, κάνουν την κούρα τους τυλιγμένοι σε ακριβές καμιλό κουβέρτες, καπνίζουν εξαιρετικής ποιότητας πούρα, τρώνε πλουσιοπάροχα σε κάθε τους γεύμα και πίνουν εκλεκτά κρασιά ώσπου να μεθύσουν (για παράδειγμα, στο υποκεφάλαιο «Vingt et un» του έβδομου κεφαλαίου).
- Το Μαγικό Βουνό σαν ένα βιβλίο της κατηγορίας Nature Writing: Ο Μαν αποδίδει την ομορφιά, την ανωτερότητα και τη δύναμη της φύσης με έναν τρόπο που σου κόβει την ανάσα. Διαβάστε, π.χ., τις περιγραφές των φυτών στην αρχή του «Άλλος ένας» ή το περίφημο «Χιόνι» –ένα από τα πιο δημοφιλή κείμενα της γερμανικής λογοτεχνίας–, και τα δύο ανήκουν στο έκτο κεφάλαιο.
Η τελευταία συμβουλή προέρχεται από τον ίδιο τον Τόμας Μαν:
«Τι να πω για το βιβλίο και για το πώς να το διαβάσει κανείς; Θα ξεκινήσω με μια πολύ αλαζονική αξίωση, δηλαδή ότι πρέπει να το διαβάσει κανείς δύο φορές. Μια αξίωση που φυσικά είμαι έτοιμος να πάρω αμέσως πίσω σε περίπτωση που ο αναγνώστης αισθανθεί πλήξη στην πρώτη ανάγνωση. Η τέχνη δεν είναι σχολική εργασία, δεν μπορεί να καταντάει βραχνάς, ούτε η ενασχόληση μαζί της να γίνεται contre cœur, με βαριά καρδιά, αλλά θέλει και οφείλει να δίνει χαρά, να ψυχαγωγεί και να αναζωογονεί, κι αν ένα έργο δεν ασκεί τέτοια επίδραση σε κάποιον, τότε αυτός πρέπει να το αφήσει κατά μέρος και να στραφεί σε κάτι άλλο. Όποιος, όμως, έφτασε μια φορά ως το τέλος του Μαγικού Βουνού, τον συμβουλεύω να το ξαναδιαβάσει, γιατί ο ιδιαίτερος τρόπος που φτιάχτηκε, ο χαρακτήρας της σύνθεσής του είναι τέτοιος, που η απόλαυση του αναγνώστη θα επαυξηθεί και θα βαθύνει τη δεύτερη φορά – ομοίως όπως πρέπει να γνωρίζουμε ένα μουσικό κομμάτι, για να μπορέσουμε να το απολαύσουμε πραγματικά». (Τόμας Μαν, απόσπασμα από ομιλία του σε φοιτητές και φοιτήτριες του Πανεπιστημίου του Πρίνστον, το 1939)
Ο συντάκτης του άρθρου ευχαριστεί τη Jana Burbach και τον Max Wolf, που συνέβαλαν με τις ιδέες και τις κουβέντες τους στο κείμενο αυτό.