ΣΑΦΩΣ... ΒΕΡΟΛΙΝΟ
Νοσταλγία ή ένα ευτυχισμένο μέλλον;

Η λέξη θυμίζει ίσως κάποια παλιά ουτοπία, ωστόσο η απαλλοτρίωση μπορεί να είναι το έσχατο μέλλον της πόλης. Αυτή την εβδομάδα, η αρθρογράφος μας στο Βερολίνο, Μαργαρίτα Τσώμου θα σας πάρει μαζί της σε μια διαδήλωση. Μια διαδήλωση που είναι η αντανακλαστική αντίδραση της ποικιλόμορφης κοινωνίας της πόλης στην ακύρωση του πλαφόν των ενοικίων.

της Μαργαρίτας Τσώμου

Η ξαδέλφη μου, εκρηκτική ποπ μουσικός της Αθήνας και γύρω στα 25, θέλει όπως κάθε κοσμοπολίτης δημιουργός που σέβεται τον εαυτό του να μετακομίσει στο Βερολίνο. Παρόλο που ξέρει γερμανικά και είναι αρκετά δραστήρια για να επιβιώσει στη ζούγκλα της βερολινέζικης πολιτιστικής σκηνής, διστάζω να την ενθαρρύνω να κάνει αυτό το βήμα. Πού είναι το πρόβλημα; Μα στο να βρει ένα σπίτι που να μπορεί να το πληρώνει.
 
Το ζήτημα της στέγης ήταν ανέκαθεν κοινωνικό ζήτημα. Στο Βερολίνο, όμως, τα τελευταία χρόνια πήρε ασύλληπτες διαστάσεις. Τα ενοίκια τριπλασιάστηκαν κατά μέσο όρο, ενώ τα εισοδήματα όχι. Πολιτικές και κοινωνικές πρωτοβουλίες προγραμμάτων στέγασης που έγιναν στο πνεύμα της συλλογικότητας βρίσκονται αντιμέτωπες με τη συστηματική εκκένωση. Το Βερολίνο διατρέχει τον κίνδυνο να μετατραπεί σε μια απαγορευτικά ακριβή μητρόπολη σαν το Παρίσι ή τη Νέα Υόρκη – σε ένα είδος πρόσοψης εμπορικής εκμετάλλευσης, σε μια πολιτισμική ερημιά, από την οποία εκτοπίζονται οι διαφορετικές, αποκλίνουσες από την κυρίαρχη κουλτούρα, queer-φεμινιστικές και μεταναστευτικές πολιτισμικές παραγωγές, γιατί οι μόνοι που αντέχουν οικονομικά να ζουν στα κέντρα των πόλεων είναι οι ψευτο-δημιουργικοί επαγγελματίες διαφημιστές με τα πολλά λεφτά.
 
Ένα είδος χειρόφρενου έκτακτης ανάγκης σε αυτήν την εξέλιξη ήταν το ανώτατο όριο των ενοικίων – η Γερουσία του Βερολίνου «πάγωσε» τα ενοίκια για πέντε χρόνια, ενώ σε πολλές περιπτώσεις επιβλήθηκε ακόμη και μείωση. Αυτό το αληθινά πρωτοποριακό βήμα της βερολινέζικης πολιτικής ήταν μια απάντηση στις πιέσεις των κινημάτων κατοίκων και ενοικιαστών του Βερολίνου τα οποία σχηματίστηκαν σε μια περίοδο κάμποσων ετών. Προκλήθηκε σάλος: ενώ τα λόμπι των επενδυτών διαμαρτύρονταν για οικονομικές απώλειες, οι Βερολινέζοι δεν χρειαζόταν να φοβούνται πια ότι θα χάσουν τα σπίτια τους.

Το θεμα των ενοικιων ειναι ομοσπονδιακο ζητημα

Τώρα όμως το Χριστιανοδημοκρατικό Κόμμα CDU και οι Φιλελεύθεροι Δημοκράτες του FDP κατέθεσαν ένσταση στο Συνταγματικό Δικαστήριο και δικαιώθηκαν ως προς το ότι το θέμα των ενοικίων είναι ζήτημα ομοσπονδιακό. Το βερολινέζικο πλαφόν στα ενοίκια κηρύχτηκε παράνομο. Αυτό σημαίνει ότι πολλοί ενοικιαστές στο Βερολίνο καλούνται ξαφνικά, και εν μέσω πανδημίας, να καταβάλουν τη διαφορά των μισθωμάτων αναδρομικά – που μετράνε μάλιστα από τον Ιούνιο του 2019. Παράλληλα, έχουμε να κάνουμε με ένα πολιτικό μήνυμα: το δικαίωμα στη στέγη απονομιμοποιείται. Η στέγη αντιμετωπίζεται ως επιχειρηματικό μοντέλο των αντισταθμιστικών κεφαλαίων και των μεγαλοεπενδυτών, που έχουν στα χέρια τους τη μερίδα του λέοντος των βερολινέζικων κατοικιών. Το αποτέλεσμα θα είναι να εκτοπιστούν ακόμη περισσότεροι ασθενέστεροι οικονομικά κάτοικοι, με άλλα λόγια να εκτοπιστούν αυτοί που κάνουν το Βερολίνο την τρελή, πολυφωνική και πολιτισμική όαση που ξέρουμε και αγαπάμε.
 
Αυτό το Βερολίνο δεν έχει παραδώσει ακόμα τα όπλα, ωστόσο: Όταν γνωστοποιήθηκε η απόφαση του Συνταγματικού Δικαστηρίου, συγκεντρώθηκαν αυθόρμητα πάνω από 15.000 διαδηλωτές, διαφόρων χώρων και ομάδων, στους δρόμους των συνοικιών Νόικελν και Κρόιτσμπεργκ. Ήταν σαν ένα φυσικό αντανακλαστικό της κοινωνίας της πόλης, μια αντίδραση της κριτικά σκεπτόμενης κοινωνικής μάζας στο Βερολίνο, η οποία διεκδικεί το δικαίωμά της στην πόλη, καθώς εμφανίστηκαν ξαφνικά: άνθρωποι που ζουν στο όριο της φτώχειας, φανατικοί οικολόγοι, μετανάστες, ηλικιωμένοι, νεαρές οικογένειες, ακαδημαϊκοί και κόσμος από τον χώρο των κλαμπ, μαθητές και εργάτες. Αυτή η διατομή της βερολινέζικης κοινωνίας των πολιτών υπογράμμιζε το γεγονός ότι η στέγη είναι θεμελιώδες ανθρώπινο δικαίωμα και δεν μπορεί να εξαρτάται από την κερδοσκοπία της ιδιωτικής αγοράς. Κρατούσαν ψηλά πανό με το σύνθημα «Ήρθε η ώρα για απαλλοτρίωση». Γιατί η αποτυχία του πλαφόν στα ενοίκια συνεπάγεται για το κίνημα των ενοικιαστών ότι πλέον η εκστρατεία τους για την απαλλοτρίωση των μεγαλοϊδιοκτητών κατοικιών πρέπει να πετύχει πάση θυσία.

Η στεγη ως ανθρωπινο δικαιωμα

Η απαλλοτρίωση και η δημόσια ιδιοκτησία μπορεί να ακούγονται σαν ένα νοσταλγικό-ουτοπικό αίτημα από κάποιον περασμένο αιώνα, αλλά για το Βερολίνο είναι αυτή τη στιγμή καθαρός πραγματισμός. Η πιο πρόσφατη, ιδιοφυής ιδέα του κινήματος των ενοικιαστών είναι η εξής: Σύμφωνα με το άρθρο 15 του Θεμελιώδους Νόμου (του γερμανικού συντάγματος δηλαδή), η γη μπορεί να μεταβιβαστεί και να μετατραπεί σε συλλογική ιδιοκτησία για τον σκοπό της κοινωνικοποίησης (με την έννοια της μετατροπής πόρων ατομικής ιδιοκτησίας σε αγαθά του κοινωνικού συνόλου). Επικαλούμενοι αυτήν τη νομική βάση, οι ακτιβιστές ζητούν να αγοραστούν πάλι από την πόλη σε χαμηλή τιμή γύρω στα 240.000 διαμερίσματα που πουλήθηκαν «για ψίχουλα» σε ιδιωτικούς ομίλους ακινήτων (όπως, για παράδειγμα, ο όμιλος Deutsche Wohnen), προκειμένου αυτά να τεθούν ξανά υπό δημοκρατικό έλεγχο. Χιλιάδες ακτιβιστές αφήνουν αυτήν τη στιγμή το στίγμα τους στην εικόνα της πόλης του Βερολίνου με τους κίτρινους και μοβ πάγκους της καμπάνιας τους. Σε αυτούς μαζεύουν υπογραφές ώστε μέσω ενός λαϊκού αιτήματος για δημοψήφισμα να ασκήσουν πίεση για την απαλλοτρίωση – αυτό σημαίνει ότι η κοινωνικοποίηση των κατοικιών στο Βερολίνο θα μπορούσε να γίνει πραγματικότητα. Στο μεταξύ, έχουν τη στήριξη σωματείων, ενώσεων προσφύγων, οργανώσεων της νεολαίας, αλλά και του κινήματος Fridays for Future, που επιχειρηματολογεί πως εάν τα σπίτια ανήκουν στην κοινωνία θα είναι πιο εύκολο να μετατραπούν σε ενεργειακά αποδοτικά κτίρια.
 
Αυτή η ποικιλία των πρωτοβουλιών της πόλης δείχνει κάτι ακόμη, που είναι σημαντικό: το πόσο λανθασμένη είναι η διάκριση που γίνεται στη Γερμανία ανάμεσα στα υποτιθέμενα ζητήματα ταυτότητας και τάξεων (δηλαδή τα κοινωνικά ζητήματα).  Στο ζήτημα της στέγης καθίσταται σαφές ότι η queer-φεμινίστρια και ο βιομηχανικός εργάτης μπορούν κάλλιστα να συσπειρωθούν πολιτικά για να πετύχουν έναν κοινό στόχο. Έτσι, στη διαδήλωση βλέπουμε ένα πανό που γράφει στα αγγλικά: «Queers and sexworkers against gentrification: sexwork is work, beeing a landlord isn´t», «queer  και εργάτες/-τριες του σεξ εναντίον της ανάπλασης: η εργασία στο σεξ είναι εργασία, το να είσαι ιδιοκτήτης σπιτιού δεν είναι». Περισσότερο Βερολίνο δεν γίνεται.