Με όλες τις αισθήσεις
ΕNOTHTA 10

Ο αρχιτέκτονας Βάλτερ Γκρόπιους ίδρυσε το 1919 τη Σχολή Bauhaus με την αξίωση να συνενώσει την τέχνη με τις εφαρμοσμένες τέχνες. Στόχος της σχολής ήταν να εκπαιδεύσει έναν νέο τύπο καλλιτέχνη, που θα συνδύαζε στο πεδίο του βιομηχανικού σχεδίου και της αρχιτεκτονικής προϊόντα κατάλληλα για τη βιομηχανική μαζική παραγωγή. Η Σχολή προέβαλλε τη βούληση να διαμορφώσει διαδικασίες της ζωής και, κατ’ επέκταση, την κοινωνία συνολικά, εστιάζοντας στη δημιουργία καθολικών έργων τέχνης μέσα από τη συλλογική εργασία στο πλαίσιο μιας κοινότητας. Ταυτοχρόνως, καθοριστικές συνιστώσες του παιδαγωγικού προσανατολισμού ήταν η διεπιστημονική προσέγγιση και ο πειραματισμός.
 
Στην αρχή της φοίτησής τους στη Σχολή Bauhaus όλοι οι σπουδαστές παρακολουθούσαν έναν εξάμηνο προπαρασκευαστικό κύκλο, όπου διδάσκονταν με έναν παιδαγωγικά καινοτόμο και πειραματικό τρόπο τη χρήση των υλικών και τις βασικές αρχές σχεδιασμού. Οι σπουδαστές κατασκεύαζαν τρισδιάστατες δομές, στις οποίες η σχέση μεταξύ υλικού, κατασκευής, λειτουργικότητας και δημιουργικότητας βρισκόταν στο προσκήνιο. Προκειμένου οι σπουδαστές να μπορέσουν να αντιλαμβάνονται απροκατάληπτα το χώρο και το περιβάλλον, οι υπεύθυνοι καθηγητές του προπαρασκευαστικού κύκλου έδιναν μεγάλη βαρύτητα στην εξάσκηση των αισθήσεων: όραση, ακοή, όσφρηση, γεύση και αφή.
 
Ο Ελβετός ζωγράφος και παιδαγωγός στο χώρο της τέχνης Γιοχάννες Ίττεν ήταν εκείνος που συνέλαβε την ιδέα του προπαρασκευαστικού κύκλου στο Bauhaus της Βαϊμάρης. Για τον Ίττεν η υποκειμενική αντίληψη και η αντικειμενική σύλληψη αποτελούσαν τη βάση του δημιουργικού σχεδιασμού. Στο μάθημά του, ως υπεύθυνου καθηγητή του προπαρασκευαστικού κύκλου (1919-1923), πρωτεύοντα ρόλο έπαιζαν οι σπουδές φύσης και υλικών, όπως και η θεωρία των χρωμάτων και των σχημάτων. Επίσης, μέρος του μαθήματός του αποτελούσαν η ανάλυση του έργου παλαιών Δασκάλων και το γυμνό σχέδιο.
 
Το 1934 ο Ίττεν αποχώρησε από τη Σχολή και τη διεύθυνση του προπαρασκευαστικού κύκλου ανέλαβε την ίδια χρονιά ο Λάζλο Μοχόλυ-Νάγκυ σε συνεργασία με τον Γιόζεφ Άλμπερς. Ο Μοχόλυ-Νάγκυ μετατόπισε την εστίαση από τα καλλιτεχνικά στα τεχνικά ζητήματα. Υιοθέτησε την παιδαγωγική φιλοσοφία του Ίττεν, αφήνοντας τους σπουδαστές να εκτελούν αυτόνομα τις ασκήσεις των υλικών. Ωστόσο, δεν ήθελε να προωθήσει την καθαρή ατομική έκφραση των μαθητών του, αλλά να τους εισαγάγει συστηματικά σε μια σύνθεση των αισθήσεων προκειμένου να διδαχθούν βασικές τεχνικές γνώσεις της στατικής, της δυναμικής και της ισορροπίας. Το 1928 επίσημος διευθυντής του προπαρασκευαστικού κύκλου ορίστηκε ο Γιόζεφ Άλμπερς. Ο Άλμπερς παρακινούσε τους σπουδαστές να εξερευνήσουν με απλά εργαλεία τις ιδιότητες των διαφόρων υλικών (όπως του μετάλλου, του ξύλου και του χαρτιού) και έδωσε ιδιαίτερη βαρύτητα στη χρήση και την επίδραση του φωτός, της σκιάς και της προοπτικής.

ΠΑΟΥΛ ΚΛΕΕ

Το 1920 ο Γκρόπιους διόρισε τον Πάουλ Κλέε στο Κρατικό Bauhaus της Βαϊμάρης. Το πολυσχιδές έργο του Κλέε κατατάσσεται στον εξπρεσιονισμό, τον κονστρουκτιβισμό, τον πριμιτιβισμό και το σουρεαλισμό. Ο Κλέε ανήκει στους σημαντικότερους εικαστικούς καλλιτέχνες του κλασικού μοντερνισμού του 20ού αιώνα. Το 1921 ανέλαβε τη διεύθυνση του εργαστηρίου βιβλιοδεσίας, το 1922 εκείνη του εργαστηρίου μεταλλοτεχνίας ενώ από το 1922-23 έως το 1925 διηύθυνε το εργαστήριο υαλογραφίας. Στο πλαίσιο του προκαταρκτικού κύκλου, ο Κλέε δίδαξε τόσο στη Βαϊμάρη όσο και στο Ντέσσαου τη βασική θεωρία του για το σχεδιασμό (Elementare Gestaltungslehre). Το 1925 δημοσιεύτηκε το Pädagogisches Skizzenbuch [«Παιδαγωγικό Βιβλίο Σχεδίων»] του Κλέε ως δεύτερος τόμος της σειράς «Bauhausbücher» που εξέδιδε ο εκδοτικός οίκος του Bauhaus. Από το 1926-27 ως το 1930 ήταν υπεύθυνος του μαθήματος ελεύθερου σχεδίου γλυπτικής και ζωγραφικής, ενώ από το 1927 διηύθυνε το Εργαστήριο Ελεύθερης Ζωγραφικής, ή μάθημα ελεύθερης ζωγραφικής. Από το 1927 ως το 1929-30 δίδαξε θεωρία του σχεδιασμού στο εργαστήριο υφαντουργίας. Ο Κλέε αποχώρησε από τη Σχολή την 1η Απριλίου του 1931, αφού του προτάθηκε μια έδρα διδασκαλίας στην Ακαδημία Καλών Τεχνών του Ντύσσελντορφ. Ωστόσο, όταν την εξουσία κατέλαβαν οι εθνικοσοσιαλιστές ο Κλέε απολύθηκε από τη θέση αυτή.

ΟΣΚΑΡ ΣΛΕΜΜΕΡ

Ως ζωγράφος, γλύπτης και σκηνογράφος, ο Όσκαρ Σλέμμερ ασχολήθηκε στο έργο του κυρίως με τη θέση της ανθρώπινης μορφής στο χώρο. Την περίοδο που δημιούργησε τα σημαντικότερα έργα του (1920-1932), ζωγράφισε πολλούς πίνακες στερεομετρικών μορφών καθώς και συμπλεγμάτων μορφών που διεισδύουν το ένα μέσα στο άλλο. Το 1920, έφτιαξε ήδη τις πρώτες φιγούρες για το Τριαδικό Μπαλέτο, που έκανε πρεμιέρα το 1922 στη Στουτγκάρδη. Τον Ιανουάριο του 1921, ο Σλέμμερ ήταν ένας από τους πρώτους Δασκάλους που διόρισε ο Βάλτερ Γκρόπιους στο Κρατικό Bauhaus της Βαϊμάρης. Στην αρχή, διηύθυνε ως δάσκαλος φόρμας το τμήμα τοιχογραφίας και δίδασκε γυμνό σχέδιο. Από το 1922 ως το 1923 διηύθυνε ως δάσκαλος φόρμας τα εργαστήρια γλυπτικής, ξυλογλυπτικής και –περιστασιακά– εκείνο της μεταλλοτεχνίας. Για την Έκθεση Bauhaus του 1923 στη Βαϊμάρη, ο Σλέμμερ φιλοτέχνησε πλήθος έργων στα πεδία της τοιχογραφίας, της ζωγραφικής, της γλυπτικής, των γραφικών τεχνών, της διαφήμισης και του θεάτρου. Από το 1923 ως το 1929 διηύθυνε το εργαστήριο θεάτρου στο Bauhaus της Βαϊμάρης και έπειτα στο Bauhaus του Ντέσσαου. Από το 1926 και μετά παρουσιάστηκε σε διάφορες γερμανικές πόλεις μια νέα εκδοχή του Τριαδικού Μπαλέτου με μουσική εκκλησιαστικού οργάνου του Χίντεμιτ.
Οι παραστάσεις χάρισαν στον Σλέμμερ παγκόσμια φήμη. Ακολούθησαν προσκλήσεις για παραστάσεις του μπαλέτου στο Παρίσι και τη Νέα Υόρκη. Από τον Απρίλιο του 1928, ο Σλέμμερ ανέλαβε εκτενή διδακτικά καθήκοντα στο Bauhaus. Εκτός από το μάθημα σχεδίου και τη θεωρία θεάτρου, ο Σλέμμερ εγκαινίασε ένα μάθημα με τίτλο Der Mensch [«Ο άνθρωπος»], όπου οι σπουδαστές ασχολούνταν με σχεδιαστικές-μορφοπλαστικές αρχές, αλλά και με τα αντικείμενα της βιολογίας και της φιλοσοφίας. Το 1928-1929 η θεατρική ομάδα του Bauhaus, την οποία διηύθυνε ο Σλέμμερ, περιόδευσε ανά τη Γερμανία. Το καλοκαίρι του 1929 ο Σλέμμερ έφυγε από το Bauhaus και τον Ιούνιο διορίστηκε ως καθηγητής στην Κρατική Ακαδημία Τέχνης και Εφαρμοσμένων Τεχνών του Μπρέσλαου, όπου δίδαξε ως το κλείσιμο της σχολής το 1932.

ΛΑΖΛΟ ΜΟΧΟΛΥ-ΝΑΓΚΥ

Το έργο του Λάζλο Μοχόλυ-Νάγκυ περιλαμβάνει, εκτός από τη μη-αντικειμενική ζωγραφική, τη φωτογραφία, τον κινηματογράφο, την τυπογραφία και τη σκηνογραφία. Η δουλειά του ως σχεδιαστή γραφιστικών έργων ήταν έντονα επηρεασμένη από το κίνημα του De Stijl, τον κονστρουκτιβισμό και το Μερτς. Τη δεκαετία του 1920 θεωρούνταν ένας από τους σημαντικότερους καλλιτέχνες φωτογραμμάτων. Καθιέρωσε τον όρο της φωτογλυπτικής. Τα Telefonbilder του της δεκαετίας του 1920 μπορούν να ερμηνευθούν ως πρώιμα έργα της εννοιολογικής τέχνης και της media art. Το 1923 διορίστηκε από τον Βάλτερ Γκρόπιους στη Σχολή Bauhaus, όπου ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με την πειραματική φωτογραφία, τον κινηματογράφο και την τυπογραφία. Από το 1923 ως το 1925 διηύθυνε τον προπαρασκευαστικό κύκλο και το εργαστήριο μεταλλοτεχνίας στη Βαϊμάρη, και από το 1925 ως το 1928 στο Ντέσσαου. Μαζί με τον Βάλτερ Γκρόπιους, ο Μοχόλυ-Νάγκυ εξέδωσε την πρώτη σειρά των «Bauhausbücher». Το 1928 ο Μοχόλυ-Νάγκυ έφυγε από το Bauhaus και ίδρυσε ένα δικό του ατελιέ τυπογραφίας και σχεδιασμού εκθέσεων, φωτομοντάζ και φωτοκολλάζ στο Βερολίνο. Καθώς στη Γερμανία τού αφαιρέθηκε η άδεια εξασκήσεων επαγγέλματος, το 1934 μετέβη αρχικά στο Άμστερνταμ και στη συνέχεια στην Αγγλία (1935-1937). Αργότερα εγκαταστάθηκε στις ΗΠΑ όπου ίδρυσε και διηύθυνε το New Bauhaus στο Σικάγο και, όταν η σχολή αυτή έκλεισε το 1938/39, ένα διάδοχο ίδρυμα με την ονομασία School of Design.