ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΜΕ ΤΟΝ ΔΡΑΜΑΤΟΥΡΓΟ MILAN ZVADA
«Διάλογος δεν σημαίνει να πείθεις με κάθε τίμημα τους άλλους για την άποψή σου»

Ο Milan Zvada είναι υπεύθυνος προγράμματος και δραματουργός στο ανεξάρτητο πολιτιστικό κέντρο Záhrada της Μπάνσκα Μπίστριτσα της Σλοβακίας. Το κέντρο έχει αποκτήσει πείρα στην παραγωγή σύγχρονης τέχνης κάτω από δύσκολες πολιτικές συνθήκες – η Μπάνσκα Μπίστριτσα είχε τα τελευταία 5 χρόνια ακροδεξιό κυβερνήτη. Ως εταίρος του Ινστιτούτου Goethe στην Μπρατισλάβα, ο Zvada συμμετέχει στο εγχείρημα Freiraum προωθώντας ό,τι αποτελεί και τον βασικό σκοπό του Záhrada: να ενισχύονται με τα μέσα της τέχνης οι μειονότητες και να δίνεται βήμαστην κοινωνία των πολιτών, με ανοιχτό πνεύμα και σεβασμό.

Uwe Rada

Milan Zvada, εργάζεστε για τη Μη Κυβερνητική Οργάνωση Záhrada στην Μπάνσκα Μπίστριτσα της Σλοβακίας. Τι ακριβώς κάνει το Záhrada;

Milan Zvada: «Záhrada» σημαίνει «κήπος». Πρόκειται για ένα ανεξάρτητο πολιτιστικό κέντρο που ιδρύθηκε το 2010 από φοιτητές, καλλιτέχνες και εθελοντές από την Μπάνσκα Μπίστριτσα. Ανακαινίσαμε ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο κτίριο και το διαμορφώσαμε σε χώρο εκδηλώσεων για την έκθεση και την παραγωγή σύγχρονης τέχνης.
 
Τι είδους εκδηλώσεις φιλοξενεί το Záhrada;
 
Κάθε χρόνο διοργανώνουμε περισσότερες από 200 εκδηλώσεις. Σε αυτές περιλαμβάνονται τόσο θεατρικές παραστάσεις όσο χορός και μουσική. Φιλοξενούνται εργαστήρια και σεμινάρια αλλά και δημόσιες συζητήσεις με θέμα την κοινωνία των πολιτών και τη δημοκρατία.
 
Η Σλοβακία συγκαταλέγεται στις χώρες όπου η επιρροή των εθνικιστών αυξάνεται ολοένα και περισσότερο. Η Μπάνσκα Μπίστριτσα ανήκει μάλιστα στις περιφέρειες όπου οι εθνικιστές ανέβηκαν στην εξουσία. Τι σημαίνει αυτό για το Záhrada;
 
Η Σλοβακία χωρίζεται σε οκτώ αυτοδιοικούμενες περιφέρειες. Η δική μας δυστυχώς έγινε γνωστή για το γεγονός ότι επί πέντε χρόνια διοικήθηκε από έναν ακροδεξιό κυβερνήτη – ο οποίος εκλέχθηκε δημοκρατικά. Ως διαχειριστές πολιτισμού και ακτιβιστές αντιδράσαμε μέσα από το πρόγραμμα που διαμορφώνουμε. Παράλληλα με τις συνήθεις καλλιτεχνικές μας δραστηριότητες, διοργανώσαμε χάπενινγκ, δημόσιες συζητήσεις και εκθέσεις οι οποίες έδειχναν μια αυξημένη επίγνωση του κινδύνου που εκπροσωπούν οι νεοναζί. Αντιταχθήκαμε στη ρητορική του μίσους όπως και στην αντι-ευρωπαϊκή και αντι-νατοϊκή ρητορική αλλά και σε κάθε μορφής δυσφήμηση μειονοτήτων όπως οι ρομά, οι αλλοδαποί ή η κοινότητα LGBTI.
 
Είχατε υποστήριξη από άλλες οργανώσεις;
 
Συνεργαζόμαστε στενά με το «Center for Community Organizing» [Κέντρο Οργάνωσης της Κοινότητας] και την πλατφόρμα της κοινωνίας των πολιτών «Not In Our Town» [Όχι στη Δική μας Πόλη]. Εκεί υπάρχουν προγράμματα πρόληψης και αποριζοσπαστικοποίησης. Ως χώρος εκδηλώσεων προσφέρουμε φυσικά οργανωτική και τεχνική υποστήριξη για εκστρατείες και δρώμενα. Στόχος μας είναι να ενισχύσουμε τη φωνή των περιθωριοποιημένων κοινοτήτων και της κοινωνίας των πολιτών, για να προασπίσουμε κοινές αξίες και ανθρώπινα δικαιώματα.
 
Πόσο ομοιογενής είναι η εθνικιστική σκηνή στη Σλοβακία;
 
Πρώτα απ’ όλα πρέπει να ξεκαθαρίσουμε ότι δεν είναι τόσο απλό να χαρακτηρίσεις κάποιον «εθνικιστή». Ο ορισμός που δίνεις εξαρτάται, μεταξύ άλλων, από τη χώρα και την περιοχή. Ο όρος «εθνικιστής» μπορεί να έχει διαφορετικές έννοιες για τον καθένα – είναι επίσης ένας συναισθηματικά φορτισμένος χαρακτηρισμός. Τα άτομα ή οι ομάδες που χαρακτηρίζουμε «εθνικιστές» είναι εξίσου δύσκολο να προσδιοριστούν. Έχουν βέβαια ορισμένα κοινά γνωρίσματα, όπως η ρητορική τους ή κάποιες απόψεις. Συνήθως διακρίνονται για τον ευρωσκεπτικισμό τους, την εχθρότητα προς τους ξένους, τον ακροδεξιό, κάποιες φορές και συνωμοσιολογικό πολιτικό προσανατολισμό τους. Παρ’ όλα αυτά είναι ευφυείς, μορφωμένοι. Οι άνθρωποι αυτοί μπορεί να είναι οι γείτονές μας, να ανήκουν στην οικογένειά μας, να είναι δάσκαλοι ή πωλητές. Και έρχονται κι αυτοί στις εκδηλώσεις μας.
 
Ποιες είναι οι προσδοκίες σας από ένα διάλογο με αυτούς τους ανθρώπους; Πρέπει τελικά να συζητάμε με τους δεξιούς; Το ερώτημα αυτό είναι και το κεντρικό του Freiraum στη Στοκχόλμη.
 
Το Záhrada ως οργάνωση δεν έχει κάποια σαφώς προσδιορισμένη στρατηγική για το εάν πρέπει να συζητά κανείς με τους «εθνικιστές» ή όχι. Είμαστε μια ανοιχτή πλατφόρμα για κάθε είδους συναντήσεις. Όταν ο διάλογος είναι ευγενικός και οι συνομιλητές αντιμετωπίζουν ο ένας τον άλλο με σεβασμό, δεν υπάρχει λόγος να δαιμονοποιηθεί μια τέτοια συζήτηση. Είναι ωστόσο σημαντικό να έχει κανείς τις αντίστοιχες ικανότητες και πληροφορίες για να μπορεί να κάνει έναν τέτοιο διάλογο.
 
Και η προσωπική σας άποψη για το θέμα;
 
Νομίζω ότι στόχος ενός τέτοιου διαλόγου δεν θα έπρεπε να είναι να πείθονται με κάθε τίμημα άνθρωποι διαφορετικής άποψης για τη δική μας. Το να ακούμε τους άλλους και να τους αφήνουμε να μιλήσουν είναι ήδη αρκετό. Δεν μπορείς ποτέ να προβλέψεις πώς θα εξελιχθεί μια τέτοια συζήτηση, άρα αξίζει πάντα να το προσπαθήσεις. Πιστεύουμε ότι καμιά φορά αρκεί μια μικρή φράση ή και μία λέξη, για να πυροδοτηθεί μια μακροπρόθεσμη αλλαγή γνώμης ή μια μετατόπιση απόψεων.
 
Ποια είναι αυτή τη στιγμή η πολιτική κατάσταση στην Μπάνσκα Μπίστριτσα;
 
Τον Νοέμβριο του 2017 υπήρξε μια πολιτική μεταστροφή. Ο αξιοκαταφρόνητος κυβερνήτης αντικαταστάθηκε από τον ανεξάρτητο, δημοκρατικό υποψήφιο Ján Lunter. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι θα σταματήσουμε τη δραστηριότητά μας. Εξακολουθεί να υπάρχει προπαγάνδα στο Διαδίκτυο, η οποία έχει στόχο να υποσκάψει τις δημοκρατικές αξίες, ασκεί παραπληροφόρηση, διαδίδει ψευδείς ειδήσεις και θεωρίες συνωμοσίας. Από την άλλη μεριά είναι πολύ δύσκολο να καθοδηγηθεί η κοινή γνώμη και να ελεγχθεί ο κυβερνοχώρος, χωρίς να περιοριστούν στη διαδικασία αυτή θεμελιώδη δικαιώματα του πολίτη και της ελευθερίας και χωρίς να κατηγορηθεί κανείς για λογοκρισία.
 
Στη Βαρσοβία η οργάνωσή σας κληρώθηκε να συνδεθεί με την Αθήνα ως δίδυμη πόλη. Με τους Αθηναίους εταίρους σας γνωριστήκατε ήδη στη Βαρσοβία. Κάνατε κάποιες εποικοδομητικές συζητήσεις;
 
Οπωσδήποτε. Χωρίς να θέλω να ακουστεί μεταφυσικό: ήταν μια σχεδόν μοιραία συνάντηση. Τόσο εμείς όσο και η αθηναϊκή «Προσωρινή Ακαδημία Τεχνών», που συν-ιδρύθηκε το 2014 από την Ελπίδα Καραμπά και διευθύνεται μέχρι σήμερα από την ίδια, έχουμε πολύ κέφι να δημιουργήσουμε κάτι από κοινού. Το ίδιο και η Juliane Stegner, η διευθύντρια πολιτιστικών προγραμμάτων για τη Νοτιοανατολική Ευρώπη στο Ινστιτούτο Goethe στην Αθήνα, ένας υπέροχος, χαρούμενος και ευχάριστος στη συνεργασία άνθρωπος, που ταυτόχρονα αντιμετωπίζει πάντα με σοβαρότητα τη δουλειά. Στη Βαρσοβία, εκθέσαμε ο ένας στον άλλο πτυχές της καθημερινής μας δραστηριότητας και συζητήσαμε πολλά θέματα. Χαιρόμαστε που θα διοργανώσουμε εργαστήρια ανταλλαγής για εικαστικούς καλλιτέχνες και περφόρμερ, για παιδαγωγούς και ανθρώπους του κάθε τόπου, αλλά και διαλέξεις για φοιτητές και για το ευρύ κοινό.
 
Το ερώτημα της Μπάνσκα Μπίστριτσα ήταν: «Πώς μπορούμε να επηρεάσουμε με πιο αποτελεσματικό τρόπο τη δημόσια συζήτηση για τα σύνορα, την ελευθερία και τη δημοκρατία;». Τι είδους απάντηση περιμένετε από τους εταίρους σας στην Αθήνα;
 
Το ερώτημα δεν είναι απλό. Σε κάθε περίπτωση, ελπίζουμε σε έμπνευση και περισσότερη αυτογνωσία, από τις οποίες θα μπορέσουμε να ωφεληθούμε στη δουλειά μας. Επίσης, ελπίζουμε σε περισσότερη επίγνωση του τι σημαίνει σεβασμός και ανοχή όταν συζητάμε συγκεκριμένα θέματα. Σε πρακτικό επίπεδο, όμως, εκείνο που θέλουμε είναι να αναπτύξουμε νέες μορφές δράσης, ώστε το κοινό να έχει ενεργή συμμετοχή στο πολιτιστικό μας κέντρο, μεταξύ άλλων, απαντώντας στα ερωτήματα: Πώς θα καταφέρουμε οι πολίτες να κάνουν μια δημόσια συζήτηση εκτός του πλαισίου των θεσμών; Πώς μπορούμε να τους εξοικειώσουμε με τις αντιφάσεις και τους κινδύνους του πολιτικού, μιντιακού και ιδεολογικού χειρισμού της πραγματικότητας; Οι εταίροι μας έχουν μεγάλη πείρα στο να αντιμετωπίζουν τη διαφορά ανάμεσα σε δημόσια και ιδιωτική σφαίρα ή την τέχνη έξω από θεσμικά πλαίσια όπως και την παιδαγωγική πρακτική. Θα θέλαμε να χρησιμοποιήσουμε την πείρα αυτή ως βάση.
 
Ποιο είναι το χρονοδιάγραμμα της συνεργασίας ανάμεσα στην Μπάνσκα Μπίστριτσα και την Αθήνα;
 
Σχεδιάζουμε να πάμε στην Αθήνα για μία εβδομάδα τον Μάιο. Αυτό είναι σημαντικό για μας, επειδή θέλουμε να γνωρίσουμε τα αστικά συμφραζόμενα της πόλης, ώστε να προετοιμάσουμε τις διαλέξεις που θα δώσουμε το φθινόπωρο στη Σλοβακία. Φυσικά, στη συνέχεια θα υπάρξουν και άλλες δραστηριότητες, όπως εκθέσεις και εργαστήρια, αλλά αυτό εξαρτάται από τον ενθουσιασμό που θα δείξουν οι μελλοντικοί συμμετέχοντες στο εγχείρημά μας.