Interview met Gunter Demnig
Elke steen een lot

Gunter Demnig herdenkt met zijn struikelstenen de slachtoffers van het nationaal-socialisme. In de zomer werd de eerste Stolpersteine-werkplaats buiten Duitsland geopend in het Goethe-Institut in Amsterdam. De kunstenaar legt in een interview uit hoe dit tot stand is gekomen.

Sinds de jaren negentig herdenkt u met de ‚Stolpersteine‘ de slachtoffers van het nazi-tijdperk. Nu is er voor het eerst een Stolpersteine-werkplaats buiten Duitsland: in de tuin van het Goethe-Institut in Amsterdam. Hoe is het zo gekomen?
 
Gunter Demnig: Nederland was in het begin eigenlijk een probleemgeval. De mensen waren tegen de Stolpersteine. Totdat Borne, een gemeente in de provincie Overijssel, in 2004 of 2005 zei: "We doen het! Toen werd het ijs plotseling gebroken.
Na Duitsland is Nederland het land waar de meeste stenen liggen. En de aanvragen zijn nog steeds geweldig. In Amsterdam zelf hebben we een wachttijd van vier jaar. Dat kan soms slecht zijn, natuurlijk, want veel familieleden zijn al boven de negentig. Ooit kwam ik speciaal voor één dag naar Amsterdam omdat het ging over een oudere dame die kanker had en wist dat ze het einde van het jaar niet zou halen. Dus ik zei: 'Ik kom en we doen het'.

In Amsterdam werd de werkplaats vervolgens opgericht door een stichting - zoiets als een vereniging geregistreerd als een non-profit organisation - door Alexander Stukenberg, de ontwerper en coördinator van STIFTUNG - SPUREN - Gunter Demnig voor Nederland. Hij werd opgeleid en kan nu ook stenen maken. Ik heb speciaal voor hem een werkstation opgezet, en het is natuurlijk geweldig dat het Goethe-Institut de ruimte ter beschikking heeft gesteld.
 
Een zekere mate van controle op de inscripties moet echter worden gewaarborgd om de waarheidsgetrouwheid en juistheid van de inscripties te garanteren. In Duitsland bijvoorbeeld worden alle opschriften opnieuw gecontroleerd door het Bondsarchief.

Hoeveel aanvragen ontvangt u momenteel voor het maken van een steen?
 
Gunter Demnig: Het varieert. Maar ook andere Europese landen zijn erbij betrokken: Spanje en Italië zijn altijd prominenter aanwezig. Natuurlijk werden van daaruit veel dwangarbeiders naar Duitsland gestuurd.
 
Hoe lang duurt het om een steen te produceren voordat hij gezet wordt?
 
Gunter Demnig: We hebben een aanlooptijd van een half jaar nodig. De gegevens moeten er zijn, dan worden ze gecontroleerd, dan worden de orders verdeeld. Soms gaat het drie of vier keer heen en weer tot een inscriptie echt door iedereen is goedgekeurd en gezet wordt.
 
Wat is de algemene status van het Stolpersteine-project?
 
Gunter Demnig: Aangezien we nu de 90.000 stenen naderen en Servië in augustus het 27e land wordt dat deelneemt, neemt het project nu de vorm aan waarvan ik altijd heb gedroomd. Overal waar de Duitse Wehrmacht, de SS, de Gestapo hun verwoestingen aanrichtten, verschijnen symbolisch stenen. Intussen is de hele zaak meer een generatiekwestie geworden, want nu vragen de kleinkinderen of achterkleinkinderen: wat is er met onze oma gebeurd? Waarom hebben wij nooit grootouders gehad? Dus het gaat ongecontroleerd door.