Smile to Vote
Glimlachen a.u.b. - en stemmen maar!

Het mediale kunstproject ‘Smile to Vote’ toont een stemhokje dat de gezichten van kiezers scant en op basis daarvan zelf de stem bepaalt. Kunstenaar Alexander Peterhaensel wil daarmee kritiek uiten op het feit dat IT-systemen steeds meer doordringen in de privésfeer. 

Von Petra Schönhöfer

De gemiddelde CDU-kiezer heeft een uitgesproken kin. Mensen met een fijn neusje stemmen groen. En een hoog voorhoofd is kenmerkend voor aanhangers van de SPD. Complete onzin, denkt u? Misschien – maar misschien ook niet. De Berlijnse mediakunstenaar Alexander Peterhaensel ontwierp een stemhokje dat aan de hand van een gezichtsscan zogezegd binnen enkele seconden de politieke gezindheid van eender welke persoon kan bepalen en in zijn of haar plaats kan stemmen. De kiezer hoeft alleen maar in de camera te kijken om zijn stem uit te brengen. Dit fictieve stemhokje werd uitgevonden en op de markt gebracht door het al even fictieve bedrijf Smile to Vote.  

Psychometrie en Politiek

Smile to Vote – Political Physiognomy Analytics is vooralsnog niet meer dan een artistiek project. Toch is het idee van een dergelijk stemhokje niet zo absurd als het lijkt, want de fictieve manier van stemmen is gebaseerd op technologieën en procedures die in andere domeinen wel al gebruikt worden.

Peterhaensel liet zich inspireren door de onderzoeksresultaten van de Amerikaanse psycholoog en professor aan Stanford University Michal Kosinski. In een studie die hij in 2017 publiceerde, beweert Kosinski dat er software bestaat die op basis van iemands gezicht met vrij grote zekerheid kan vaststellen of iemand homo- dan wel heteroseksueel is. Aan de hand van een eenvoudige pasfoto zou de artificiële intelligentie in 81 procent van de gevallen correct kunnen inschatten of een man al dan niet homoseksueel is; bij vrouwen zou de trefzekerheid 74 procent bedragen. De artificiële intelligentie vergelijkt de foto van de betreffende persoon met een databank aan beelden van hetero- en homoseksuele mensen en gaat op zoek naar gelijkenissen.

Het scanproces van Smile to Vote | Foto: Smile to Vote, Screenshot psychometrische analysesoftware © Alexander Peterhaensel 2017 Peterhaensel stond versteld van de resultaten. Voor zijn artistiek project paste hij dit basisidee toe op mensen en hun politieke voorkeur: het stemhokje Smile to Vote vergelijkt zogezegd het gezicht van de ‘kiezer’ met een grote hoeveelheid gegevens uit foto’s van politici. Op basis daarvan trekt het hokje razendsnel conclusies over hun – vermeende – politieke voorkeur. De kiezer hoeft het resultaat niet meer te bevestigen, het geldt onmiddellijk als geldige stem.

Het geloof in EEN bovenmenselijke objectiviteit

Met zijn project wil Peterhaensel aantonen wat het betekent wanneer een samenleving steeds meer beslissingen toevertrouwt aan IT-systemen. Het is iets wat hem al lang bezighoudt – vooral ook het gemak waarmee politici en burgers bereid zijn te vertrouwen op algoritmes en gegevens over zichzelf prijs te geven. Onder meer in de aanloop naar de verkiezingen voor de Duitse Bondsdag in 2017 stelde hij naar eigen zeggen vast, “hoe angstaanjagend groot de onwetendheid van de politieke besluitvormers is met betrekking tot artificiële intelligentie en gezichtsherkenning”. 

Zo maakt gezichtsherkenning het mogelijk om met behulp van software en een camera elke persoon te identificeren, van wie de biometrische gegevens van tevoren geregistreerd werden. Het bedrijf Apple maakt in zijn mobiele telefoons met de functie Face-ID gebruik van krachtige gezichtsherkenningstechnologie en verzamelt fysiognomische gegevens van de gebruikers in hoge resolutie. En al in 2017 voerde de Chinese IT-reus Alibaba in een fastfoodrestaurant een betaalmogelijkheid via gezichtsherkenning in. “Op die manier wordt gezichtsherkenning een begerenswaardig en hip lifestyleproduct, zonder dat de gebruiker zich bewust wordt van de slinkende privacy en het feit dat beslissingen worden overgelaten aan IT-systemen.” Alibaba’s Smile to pay inspireerde Peterhaensel voor de titel van zijn kunstproject.

Op de grens van realiteit en fantasie

In het stemhokje worden de gelaatstrekken van de kiezer gescand. | Foto: Smile to Vote, Wahlkabine © Alexander Peterhaensel 2017 Het Smile to Vote-stemhokje bestaat echt, maar de stemregistratie en het bedrijf erachter zijn beide fictief. De maker van dit multiperspectivische conceptuele kunstwerk wil het geheel echter ook zo realistisch mogelijk voorstellen. Het fictieve GovTech-bedrijf Smile to Vote heeft dan ook een bedrieglijk realistische website: “Natuurlijk had dit ook te maken met een vorm van esthetische kritiek op de IT-sector,” zegt Peterhaensel, die ook actief is als artistiek medewerker aan het Institut für zeitbasierte Medien aan de Universität der Künste in Berlijn. 

Een ander element is de rol van de wetenschap: Peterhaensel schreef niet alleen een wetenschappelijke paper over Smile to Vote , maar maakte ook een zogezegd wetenschappelijk onderbouwde informatieve video over de werking van de elektronische stemcabine. Een groot deel van zijn publiek nam dit alles ernstig en reageerde met - soms heftige - kritiek. Volgens de methode van de fysiognomiek, die aan de basis van dit hele proces ligt, zou men op basis van iemands gelaatstrekken conclusies kunnen trekken over zijn of haar persoonlijkheidskenmerken. Peterhaensel krijgt vaak te horen dat die methode grote schade heeft aangericht in de rassendoctrine van het nationaalsocialisme.
Maar slechts weinig mensen hebben kritiek op het geloof in de bovenmenselijke objectiviteit van algoritmische beslissingsprocessen, zoals dat door wereldwijd actieve IT-concerns met een haast religieuze ijver wordt verspreid. “In wezen is Smile to Vote dus ook een vraag naar de condition humaine: wat is menselijk? Hoe menselijk of onmenselijk zijn IT-processen, die de realiteit van ons leven mee vorm geven en bepalen?”

Ook Peterhaensel zelf maakt deel uit van Smile to Vote. Waar hij ook komt, altijd heeft hij een visitekaartje van het fictieve bedrijf op zak. Wanneer investeerders hem aanbieden om in de start-up te investeren, wordt de zakelijke ontmoeting een performance. Ook dat balanceren op de grens tussen realiteit en fantasie, tussen magisch realisme en hyperrealisme, is volgens Peter een doel van Smile to Vote .