In onze interviewserie 5 plus 1 stellen we schrijvers, musici, filmmakers en andere interessante mensen uit de actualiteit vragen over hun leven. Ditmaal de mediaonderzoekster Cristina Archetti.
Welke invloed heeft de digitalisering op de politieke cultuur en zijn omgeving?
Communicatietechnologieën, met name sociale media zijn belangrijke werktuigen, die we moeten begrijpen. Ze maken deel uit van de samenleving, de politiek en communicatie. Hun invloed ontstaat echter niet door de techniek op zichzelf, maar in combinatie met andere media, zoals kranten of televisie. Wat mij het meest interesseert is de interactie tussen de nieuwe media en andere vormen van communicatie. En we hebben de neiging om te vergeten dat de menselijke face-to-facecommunicatie nog altijd heel belangrijk is en zal blijven.
Als sociale media werktuigen zijn, hoe kunnen we ze dan inzetten tegen polarisering, nepnieuws en propaganda?
We moeten beter kijken naar de rol die sociale media spelen bij communicatie en bij de genoemde fenomenen. Dus moeten we die fenomenen analyseren en hun oorsprong herleiden. Hoe en waarom ontstaat polarisering? Sociale media zijn niet de oorzaak, ze dragen alleen maar bij tot de verbreiding ervan. We kunnen de technologieën ook gebruiken om een dialoog op gang te brengen en de democratie te ondersteunen. Het idee dat communicatietechnologieën automatisch tot een dialoog voeren, klopt volgens mij niet, want er moet eerst sprake zijn van een belang. Er bestaat geen algemeen geldend recept voor hoe je sociale media tegen polarisering of propaganda kunt inzetten. Communicatie kan alleen worden opgebouwd op een gezamenlijk ontwikkelde basis.
Cristina Archetti
| Foto: ©Archetti
Is nepmieuws een gevaar voor de democratie?
Wanneer is een nieuwsbericht juist of waar? Als je het hebt over nepnieuws, krijgen mensen gauw de indruk dat het gaat om onjuiste informatie, die iemand heeft bedacht om te kunnen bedriegen of manipuleren. Maar in feite is dat altijd het geval. Achter elk stukje informatie schuilt een belang. Ik geloof dat het ons tegenwoordig meer opvalt omdat we in een polariserende, conflictrijke samenleving leven.
Nepnieuwsberichten hoeven niet per se onjuist te zijn, ze lijken onjuist, omdat ze niet met onze mening stroken. Er is sprake van een botsing van verschillende opvattingen. Leven we in een wereld waarin meer nepnieuws bestaat dan vroeger, of is onze leefwereld conflictrijker geworden? Dat is voor mij de vraag. Bovendien is de toegang tot informatie erg veranderd, er is niet meer sprake van die ene krant als informatiebron. Het internet biedt een veelvoud aan verschillende meningen en perspectieven. Burgers in een functionerende democratische samenleving moeten informatie genuanceerd opnemen en verwerken.
Hoe kunnen we kinderen en jongeren beschermen tegen verkeerde omgang met digitale media?
Volgens mij geldt het gevaar alles maar klakkeloos aan te nemen net zo goed voor volwassenen. Je moet kritisch blijven en je afvragen hoe de informatie tot stand is gekomen. Het is bijvoorbeeld soms lastig om erachter te komen wie op een bepaald gebied deskundig is en wie zich alleen maar deskundig noemt. Maar ook bronnenkritiek heeft zijn begrenzing, je kunt gewoon niet alles natrekken. Wat betreft kinderen en jongeren is het van belang hen erop te wijzen dat er altijd verschillende opvattingen over een onderwerp bestaan en dat er altijd een mening achter de informatie schuilgaat. We zien de laatste tijd de tendens dat de toon van de algemene berichtgeving verscherpt. Neem bijvoorbeeld persoonlijke aanvallen op politici tijdens verkiezingscampagnes. Bij dit soort ontwikkelingen geeft men graag de schuld aan de communicatietechnologie. Dat lijkt mij wat al te gemakkelijk. Natuurlijk is het zo dat internet de mogelijkheid biedt sneller contact te leggen met gelijkgezinden, maar het zijn en blijven de mensen in de publiciteit, ook de politici zelf, die de verantwoordelijkheid dragen om te bepalen welke uitingen maatschappelijk acceptabel zijn en welke niet. Openlijk geventileerde haat wordt steeds extremer en dat komt niet door de technische middelen. Kijk bijvoorbeeld naar Trump, die heeft meer bijgedragen tot de verruwing van het discours dan de sociale media ooit zouden kunnen.
Je noemt jezelf guerrilla-onderzoekster. Wat bedoel je daarmee?
Die uitdrukking impliceert kritiek op het academische systeem. Daar zie je steeds meer sponsoring door het bedrijfsleven en er wordt steeds meer teamwerk verwacht. Op veel onderzoeksterreinen is dat nuttig, maar het is niet noodzakelijk. Ik ben ervan overtuigd dat baanbrekend sociologisch onderzoek ook zonder royale financiële ondersteuning mogelijk is. Als sociologisch onderzoeker kun je overal werken, omdat je in je direct omgeving voortdurend kunt putten uit een schat aan gegevens. Ik heb bijvoorbeeld een studie met meer dan vijftig vraaggesprekken uitgevoerd, waarbij ik alleen maar mijn tijd, mijn bureau, mijn pc en Skype heb gebruikt. Ik wil onafhankelijk blijven van geldschieters die me voorschrijven wat ik moet onderzoeken en hoe mijn resultaten eruit moeten zien.
Plus 1: Als je je opnieuw zou kunnen beginnen met je loopbaan, welk beroep zou je dan kiezen?
Misschien was ik schrijfster geworden. Maar dat ben ik eigenlijk ook al omdat ik probeer creatief schrijven te integreren in mijn wetenschappelijke werk. Ik heb artikelen geschreven over poëzie als wetenschappelijke methode. Het is een goede reflectiemogelijkheid om je af te vragen hoe je weet wat je weet. Wij geloven dat de wetenschap de waarheid in pacht heeft, maar het is de wetenschapper die de methode uitkiest en het onderzoek bepaalt. Uiteindelijk is wetenschap ook maar mensenwerk. Ik vind het belangrijk om te reflecteren over die processen.
