Istraživač mira Dieter Senghaas
Nobelova nagrada za mir za Evropsku uniju

Godine 1992, u periodu epohalnih prijeloma, istraživač mira Dieter Senghaas objavio je svoju studiju „Mirovni projekt Evropa”. Dvadeset godina poslije, Evropska unija dobitnik je Nobelove nagrade za mir.

Gospodine profesore Senghaas, kada ste 1992. godine objavili svoju knjigu „Mirovni projekt Evropa”, taj kontinent nalazio se u fazi radikalnog prijeloma. Ponovnim ujedinjavanjem Njemačke i raspadom Sovjetskog Saveza, okončao se Hladni rat. Međutim, svega nekoliko godina kasnije, na Balkanu su bjesnjeli užasni građanski ratovi. Sada, dvadeset godina nakon objavljivanja Vaše knjige, Evropska unija dobila je Nobelovu nagradu za mir. S pravom?
 
Nobelovom nagradom za mir se, po mojoj interpretaciji, odlikuje ideja održive miroljubive koegzistencije, koja se u Evropi korak po korak institucionalizirala tokom posljednjih decenija. Prije šezdeset godina, među dalekovidnim političarima i intelektualcima  postojale su programske predodžbe u vezi sa jednim takvim projektom. U skladu sa svjetskim političkim okolnostima, te predodžbe su se na početku koncentrirale na zapadnoevropsko jezgro Evrope. Pri čemu niko nije imao nikakvih iluzija u vezi s tim da će u toj Evropi i dalje postojati različiti interesi, praćeni odgovarajućim konfliktima. Međutim, vladalo je uvjerenje da će se ti konflikti, u tom okviru koji se nanovo trebao izgraditi, načelno moći rješavati mirnim putem – bez prijetnje ili čak primjene vojne sile. Projekt Evropa predstavljao je reakciju na dva svjetska rata u 20. stoljeću, ali i na brojne ratne sukobe koji su obilježili novovjekovnu historiju Evrope, kada su se ratovi podrazumijevali kao nastavak politike drugim sredstvima. Retrospektivno gledano, radi se o temeljitom i dalekosežnom kolektivnom procesu učenja, koji je u mojoj generaciji i generaciji koja je došla nakon nje doveo do toga da se sada podrazumijevaju stvari koje su se u generaciji naših roditelja ili djedova i baka jedva mogle i zamisliti kao takve. To naročito vrijedi za odnos između Njemačke i Francuske. Ja sam svojevremeno odrastao u tadašnjoj francuskoj okupacionoj zoni južnog Württemberga. Poslije 1950. godine, naši nastavnici su se trudili da sa nama učenicima uspostave njemačko-francusku razmjenu učenika; došlo je do uspostavljanja gradskih partnerstava, koji se njeguju do danas. Nije bilo nikakvih naznaka buncanja o nekom „zakletom neprijatelju”. Mirovni projekt Evropa je u mojoj generaciji usvojen rano i trajno, a za generaciju poslije moje on predstavlja sasvim normalan dio njene socijalizacije, koji se podrazumijeva.
 
Naravno da u Evropskoj uniji, koja je prerasla granice starog jezgra Evrope, a koja trenutno obuhvata 27 država članica i koja će vjerovatno nastaviti rasti, još uvijek postoje sive zone. Ali šanse provođenja konstruktivne politike, sa ciljem izbjegavanja vojnih sukoba u slučaju zaoštrenih konfliktnih situacija i mogućnosti djelovanja kao medijator, danas su mnogo veće nego ikada prije u evropskoj historiji. Naravno da uprkos svemu postoji veliki raspon između primjerno riješenih konflikata, kao u slučaju južnog Tirola, i naprimjer još uvijek do kraja neriješene „kosovske problematike”. Ukoliko se, međutim, recimo Škoti okrenu od Londona, ukoliko bi se Belgija raspala u dvije države ili ukoliko bi Katalonci i Baski željeli osnovati svoju vlastitu državu, u takvim slučajevima ipak ne bi došlo do ratnih sukoba. U tom smislu je Evropa postala nezavisna i zrela.

UZ MIR SPADAJU I NAPORI USPOSTAVLJANJA SOCIJALNE PRAVDE

Nagrada pada u vrijeme privredne i finansijske krize koja tinja već godinama i u kojoj se Evropska unija bori za opstanak zajedničke valute, čije bi razbijanje, prema mišljenju mnogih, ugrozilo ukupni projekt Evrope. U državama koje su posebno teško pogođene krizom, kao što su Grčka ili Portugal, stalno nanovo dolazi do bijesnih protesta – ne samo protiv vlastite vlade, nego i protiv „Evrope” i njene „diktature štednje”. Koliko čvrsti su Evropska unija i unutrašnji mir u Evropi danas?
 
Ti problemi predstavljaju rezultat prenagljene monetarne unije u jednom privrednom prostoru u kojem po pitanju privrednih profila i konkurentnosti još uvijek postoje značajne razlike.
 
Iz rezultata naučnog istraživanja razvoja, bilo je poznato da slobodna trgovina i zajednička valuta samo onda nemaju nikakvih negativnih popratnih učinaka kada se svi sudionici nalaze na približno jednakom nivou razvoja i kada su svi približno konkurentni. Ako su asimetrije u zajedničkom privrednom prostoru prevelike, neizbježno je jedno razorno konkurencijsko potiskivanje – sa dramatičnim odbacivanjima kod strukturno slabijih partnera. Takvo činjenično stanje predstavlja jedno od temeljnih iskustava u historiji evropske ekonomije od agrarne i industrijske revolucije u Velikoj Britaniji.
 
Moglo se također znati da neregulirana tržišta ne potiču ravnomjerno raspoređivanje blagostanja. To naročito važi za globalizirana finansijska tržišta koja su potpuno odvojena od realne privrede. Ono što ona potiču jeste sve veći jaz između bogatih i siromašnih. To je čak i za realnoprivredno-kapitalističku razvojnu dinamiku potpuno kontraproduktivno, ali nije i za maksimiranje bogatstva malog broja ljudi. Ulaganje napora u uspostavljanje socijalne pravde stoga nije neminovno samo unutar modernih društava, nego i za mirovni projekt Evropa. Bez tih napora nije moguć održiv mir.

TERAPEUTSKO INTERVENIRANJE U KONFLIKTE

A kako stvari stoje sa ulogom Evropske unije u svijetu i njenim značajem za svjetski mir?
 
Predodžbe prema kojima Evropa mora postati velesila ili svjetska sila kako bi mogla opstati na koncertu navodno postojećih svjetskih sila ili zemalja koje su na putu da to postanu prilično su besmislene. Naravno da će i u budućnosti postojati države koje imaju veći utjecaj od drugih država, ali mogućnosti utjecaja danas su ograničenije nego ikada prije. U budućnosti će i države sa većim potencijalom snaga faktički imati manje utjecaja nego prije.
 
Ono što bi Evropska unija trebala razviti jesu dalekosežne ekspertize i institucionalne sposobnosti za medijaciju konflikta. U to spada i sposobnost ranog prepoznavanja konfliktnih situacija u razvoju i odgovarajuća ponuda pružanja pomoći bez vlastitih interesa prilikom prebrođivanja konflikta. Terapeutsko interveniranje u konflikte je ključna riječ – međutim, sposobnosti za takvu vrstu intervencije još uvijek su, nažalost, nedovoljno razvijene i potreban im je svaki vid političke, konceptualne i naučne podrške.