Waterbeheer
Regen als zorgvuldig bewaakte schat

Berlijn wil een ‘sponsstad’ worden: geen druppel regen mag nog verloren gaan. Daarmee is de Duitse hoofdstad een pionier in eigen land als het gaat om duurzaam gebruik van regenwater.

Von Wolfgang Mulke

De in herfstkleuren gehulde rietkraag rond het kleine Pianomeer wiegt rustig in de wind, het water loopt via watervalletjes in een kunstmatige rivierbedding. Het idyllische tafereel zou ons bijna doen vergeten dat we midden in Berlijn zijn, aan de Potsdamer Platz, waar de grond zo duur is dat er meestal geen ruimte overblijft voor natuur. Maar de planners moesten bij de ontwikkeling van dit gebied rekening houden met een eis die nu voor alle nieuwbouw in de hoofdstad geldt: het regenwater moet worden opgevangen en mag niet in de riolering, kanalen of rivieren terechtkomen. Het concept staat bekend als ‘Schwammstadt Berlin’ (lett. ‘sponsstad Berlijn’) en wordt al enkele jaren in heel de stad toegepast.

“Acht jaar geleden is men tot het besef gekomen dat het zo niet verder kon”, verduidelijkt Stephan Natz, woordvoerder van de plaatselijke waterbedrijven. Tot dan had Berlijn nog niets wezenlijks gedaan om zich aan de veranderde klimaatomstandigheden aan te passen. Het nieuwe klimaat zorgde niet echt voor méér regen, wel voor steeds hevigere buien. Door die zware regenval raakte het oude rioleringssysteem steeds vaker overbelast, en dat had ernstige gevolgen. Overstroomde straten zijn daarvan maar één voorbeeld.

DODELIJKE OVERLOOP

Zoals dat bij de meeste grote steden het geval is, heeft ook het centrum van Berlijn een gecombineerd rioleringssysteem. Bij hevige regenval stroomt het regenwater in de riolen samen met het huishoudwater. Als de riolen overlopen, belandt het water ongezuiverd in het volgende afvoerkanaal of in de volgende rivier. Zoiets leidt onder meer tot regelmatige vissterfte, omdat meegevoerde stoffen zoals pollen veel zuurstof uit het water halen. In de buitenwijken van de stad wordt het afvalwater gescheiden, maar ook hier wordt overtollig water via overloopriolen naar omliggende watermassa’s geleid.

De ‘sponsstad’ moet aan die vorm van milieuverontreiniging een einde maken door het overtollige water letterlijk op te zuigen. Hiervoor worden aanzienlijke inspanningen geleverd. Onder de Potsdamer Platz bijvoorbeeld wordt het regenwater opgeslagen in ondergrondse reservoirs – want het Pianomeer mag niet te diep worden – om vervolgens gebruikt te worden voor het bevochtigen van groendaken of gazons in de omgeving. Dat heeft ook een impact op het stadsklimaat als zodanig: “Het heeft een matigend effect op temperatuur, vochtigheid en stofontwikkeling”, zeggen de initiatiefnemers.

VAN DE DOUCHE NAAR DE VISKWEKERIJ

Een paar honderd meter verderop ligt ‘blok 6’, in Kreuzberg. Hier testen wetenschappers van de Technische Universiteit hoe zogenaamd ‘grijswater’ – d.w.z. afvalwater van de douche of de afwas – kan worden behandeld en hergebruikt voor voedselproductie. Het grijswater van 250 huishoudens wordt verzameld in een centrale vijver, waar het door planten wordt gezuiverd. De onderzoekers kweken met het voedselrijke, gezuiverde water ook planten en vissen.

Op de wetenschapscampus zijn er geen rioolputjes meer. In plaats daarvan zorgen groene sloten, daken en gevels voor de afvoer en zuivering van het regenwater. | Photo (fragment): © picture alliance/Britta Pedersen/dpa-Zentralbild/ZB/Britta Pedersen In Berlijn worden inmiddels hele wijken zo ontworpen en gebouwd dat zo veel mogelijk en liefst zelfs ál het regenwater hergebruikt wordt. Op de wetenschapscampus Adlershof vind je, net als in de woonwijk Karow Nord, geen rioolputjes meer. De regen wordt opgeslagen of onmiddellijk gebruikt voor groenzones op de daken of tussen de gebouwen. Ook in het geplande nieuwe stadsdeel op het terrein van de voormalige luchthaven Tegel voorziet men in een uitgebreid regenwaterbeheer.

ONDERGRONDSE OPSLAG

De waterbedrijven leggen ook boven- en ondergrondse reservoirs aan. Wie langs het nieuwe voetbalveld loopt, merkt nauwelijks dat het 30 centimeter lager ligt dan de omgeving, om indien nodig regenwater te kunnen opvangen. Intussen wordt elders een ondergronds reservoir gebouwd dat 300.000 kubieke meter water kan vasthouden. Dat komt overeen met een kubus met een zijdelengte van ruim 67 meter. “Op dit vlak loopt Berlijn in Duitsland voorop”, zegt Natz. “Elke regendruppel die niet in de riool belandt, is een goede druppel.”

Maar zó rooskleurig is de situatie nu ook weer niet. In het regenwateragentschap dat het concept in de praktijk brengt, werken maar vijf mensen aan de conversie van deze miljoenenstad. Bovendien gelden de wettelijke voorschriften om regenwaterneutraal te bouwen slechts voor een deel van de gebouwen, en zelfs daar concurreren regenwaterputten met ‘waardevolle’ ondergrondse parkeergarages. In het geval van bestaande gebouwen is er nog totaal geen houvast voor een duurzaam gebruik van het regenwater. “Wat dat betreft is er nog geen oplossing”, geeft ook woordvoerder Natz toe. Zo zal het dus nog lang duren voor de spons het steeds kostbaardere water volledig zal opzuigen en op een ecologisch verantwoorde manier zal gebruiken
Een vliegtuig stijgt op boven het Tegelmeer: in het nieuwe stadsdeel dat op het terrein van de voormalige luchthaven Tegel moet verrijzen, voorziet men in een uitgebreid regenwaterbeheer. | Photo (fragment): © Adobe