Onderwijsbeleid en taalonderwijs
"Met tweetaligheid naar betere rekenvaardigheden!"

Als kinderen op jonge leeftijd twee talen leren, ontwikkelen hun taalvaardigheden zich. Maar ze worden ook cognitief efficiënter op andere gebieden - bijvoorbeeld in wiskunde. Prof. Dr. M. Sambanis en Prof. Dr. H. Böttger leggen uit waarom een paradigmaverschuiving noodzakelijk is en hoe deze kan slagen.

Von Dr. Paula Scholeman en Stefanie Eisenreich

Meneer Böttger, in Duitsland spreken we Duits en daarom moeten alle kinderen eerst Duits leren op school. Is dat niet keihard?

Heiner Böttger: In Duitsland doen we vaak alsof alle kinderen Duits als eerste taal leren. De eerste taal is echter meestal de moedertaal en dat is niet altijd Duits. De taalkundige Rita Franceschini heeft met beeldvormende methoden vastgesteld dat tweetalig opgroeiende kinderen al op de leeftijd van twee maanden - dus pre-linguïstisch - weten dat er zoiets bestaat als een papa taal en een mama taal. Ze kunnen ze natuurlijk niet benoemen, maar er verschijnen verschillende actiepotentialen in de hersenen wanneer de ouders hun respectievelijke talen spreken. Volgens Franceschini kan ook worden aangenomen dat kinderen tweetalig opgroeien als het gezin naast de standaardtaal een sterk dialect spreekt, zoals het Schwyzerdütsch.

Wat betekent deze meertaligheid?

Michaela Sambanis: In Duitsland zijn er moedertaalklassen in sommige gebieden waar bijvoorbeeld veel Turkse of Griekse kinderen wonen. Deze kinderen krijgen dan een of twee keer per week les in hun moedertaal, zodat ze hun taal niet vergeten en vooral kunnen leren lezen en schrijven. Maar de talen blijven meestal losgekoppeld van de schooltaal en de vreemde talen die op school worden onderwezen. Dit is een probleem, omdat taalbevordering een transversale taak moet zijn, die ook in andere vakken moet worden geïntegreerd, zodat meertaligheid aan verschillende activiteiten wordt gekoppeld.

Heiner Böttger: Als we de meertaligheid van deze kinderen niet erkennen, betekent dat in feite dat we hen afsnijden van hun cultuur en hen ook taalkundig verarmen. De cognitieve ontwikkeling heeft immers al plaatsgevonden met de verwerving van de moedertaal. De kinderen hebben een taal nodig waarmee ze andere talen kunnen contrasteren. Dat is de moedertaal. Het is belangrijk dat kinderen in deze taal worden voorgelezen, dat lessen of andere activiteiten in deze taal plaatsvinden. Als dit gebeurt, kunnen we volgens de huidige onderzoeksresultaten zeggen dat deze kinderen - in vergelijking met kinderen die eentalig opgroeien - mogelijk betere taalleerders zijn en, volgens onze bevindingen, gemiddeld ook betere wiskundigen.

Wacht, u zegt dat tweetalige kinderen potentieel beter zijn in wiskunde dan eentalige?

© Böttger Heiner Böttger: Ja, de referentie komt van het project "Leren in twee talen - tweetalige basisschool Bavaria", dat ik heb begeleid en wetenschappelijk heb vormgegeven. In het project leerden en leren kinderen vanaf de eerste klas in twee talen - Duits en Engels - en krijgen ze ongeveer negen tot elf uur vakles in de vreemde taal. Vijf jaar lang deden we vergelijkende tests in wiskunde, Duits en Engels om te zien hoe deze kinderen presteerden in vergelijking met kinderen in heel Duitsland.

Wat laten de resultaten zien?
 
Heiner Böttger: Er is geen prestatieverlies in Duits, ondanks tot 9 uur minder Duitstalig onderwijs. Integendeel: leren in twee talen leidt tot een toename in taalvaardigheid en taalgevoeligheid. Deze kinderen hebben ook betere wiskundige vaardigheden. In de gestandaardiseerde vergelijkende test DEMAT zijn ze beter in wiskunde dan het nationale gemiddelde, en niet een beetje, maar significant.
 
Hoe verklaart u dat vanuit neurologisch oogpunt?
 
Heiner Böttger: Het heeft iets te maken met de plasticiteit van de hersenen, d.w.z. de ontwikkeling en versterking van neuronale structuren als gevolg van de hogere eisen van het verwerken van twee talen en de daaruit voortvloeiende snellere cognitieve ontwikkeling. Het maakt niet echt uit welke twee talen je neemt: Duits en Pools, Hoogduits en Schwyzerdütsch - de tweetalige omgeving leidt tot een toename van de cognitieve prestaties en bijgevolg tot kinderen die veel beter zijn in wiskunde.

Bestaat niet het risico dat de kinderen overbelast raken? Vooral met complexere talen?
 
© Sambanis Michaela Sambanis: In een project in een basisschool gebruikten we dezelfde inhoud en dezelfde actievormen in het Engels en Frans. Er was geen teken dat het Frans de kinderen overbelastte. Sommige kinderen konden zich zelfs op een complexere manier uitdrukken dan in het Engels. Natuurlijk hebben de hersenen van het kind in het begin een grotere uitdaging met Frans - de twee artikelen un en une in plaats van alleen a, bijvoorbeeld. Maar de hersenen verwerken dit als het methodisch wordt voorbereid op een leeftijdsadequate manier, uitdagend en leuk. Met de juiste methode kunnen jonge leerlingen de uitdaging aangaan, onder de knie krijgen en ervan groeien. Met andere woorden, meer cognitieve prestaties door meertaligheid. Wat zou er in het onderwijssysteem moeten veranderen om dit inzicht te implementeren? 

Heiner Böttger: Dit verouderde systeem van lagere scholen, middelbare school en middelbare school - ook al heet het anders - blijft hardnekkig bestaan. Het is een hiërarchisch onderwijssysteem dat ook nog eens sterk gesegregeerd is, dat opdeelt in vaste categorieën, dat de onderwijskansen al op jonge leeftijd ongelijk maakt. En kinderen indelen in klassen op basis van leeftijd is volgens de huidige stand van het onderzoek ook achterhaald, of eigenlijk al heel lang.
We hebben een paradigmaverschuiving nodig. En dat begint al op de kleuterschool. Maar hoe worden kleuterleerkrachten opgeleid? Na een speciale universitaire of technische opleiding zouden ze meer moeten weten, meer moeten kunnen, talen beter moeten integreren. Er zou een speciale taaldidactische opleiding in het programma moeten zitten om tweetalige zorg mogelijk te maken.

Zou de opleiding van leerkrachten ook moeten veranderen zodat ze met deze meertaligheid kunnen omgaan?
 
Heiner Böttger: Ja, maar dat gebeurt niet. Eigenlijk zouden alle leraren competenties moeten verwerven voor Duits als tweede taal of Duits als vreemde taal. Al was het maar om hun eigen taal als Duits te kunnen uitleggen en onderwijzen. We moeten docenten in staat stellen om andere, meer geïndividualiseerde taakvormen en geschikte toetsvormen veel eerder te ontwikkelen. Want wat we op dit moment doen, is gewoon alles heel expliciet aan de leerlingen leren en het dan - ik overdrijf nu, want we moeten dit soms doen in de didactiek - toetsen met cloze-teksten. In schoolopdrachten wordt meestal alleen reproductieve kennis getoetst en beoordeeld. Creativiteit? Overdracht? Daarvoor zouden we heel andere taakformaten nodig hebben die impliciet zijn en waarin prestaties mogelijk zijn. We houden echter nog te vaak vast aan de oude, schijnbaar beproefde toetsvormen.
 
Het systeem, de training, de taak- en testvormen - wat is er nog meer nodig voor een paradigmaverschuiving?
 
Heiner Böttger: De ouders zijn de sleutel. De ouders worden niet meegenomen, er wordt hen niet uitgelegd dat het goed voor hun kinderen zou zijn om twee talen te leren. Daarom is een echte paradigmaverschuiving op dit moment niet in zicht. We zouden wel weten hoe het moet, maar we zijn niet in staat om de kennis naar het sociale niveau te brengen. Eén uitzondering en een groot succes: in Beieren is tweetalig basisonderwijs nu geïnstitutionaliseerd als profielelement. Een kwantumsprong, denk ik.

Michaela Sambanis: Op dit moment luistert de hele natie naar virologen. Hopelijk zullen mensen zich snel realiseren dat er mensen zijn die onderzoek doen naar didactiek. Laten we naar ze luisteren en ze serieus nemen!

Gesprekspartners:

Heiner Böttger is hoogleraar Engelse Didactiek aan de Katholieke Universiteit Eichstätt-Ingolstadt. Zijn onderzoeksinteresses richten zich momenteel op meertaligheid en de taalpedagogische neurowetenschappen.

Univ.-Prof. Dr.Michaela Sambanis is leerstoel Didactiek van het Engels aan de Vrije Universiteit van Berlijn. Ze combineert neurowetenschappen met didactiek en breekt kennis af voor praktische toepassing.