Het belang van de eerste en tweede taal voor persoonlijke expressie
Voor emoties gebruiken we meestal onze moedertaal

(Vreemde) talen openen nieuwe werelden voor ons, maar we voelen ons meestal het veiligst in onze moedertaal. Dr. Thorsten Piske, professor aan de Friedrich Alexander Universiteit, legt in een interview uit waarom de moedertaal niet noodzakelijkerwijs de taal is die we het beste spreken. 

Von

Kan men een vreemde taal ooit even goed spreken als je moedertaal? 

Ja, onder bepaalde voorwaarden is dat mogelijk. "Moedertaal" is de gangbare term voor de taal die we als eerste leren, dus in taalverwervingsonderzoek wordt meestal ook de term "eerste taal" gebruikt. 
 
Dus als je de kennis van de moedertaal vergelijkt met die van een vreemde taal, is de moedertaal meestal veel sterker. Er zijn echter situaties waarin dit wordt omgekeerd of waarin de vreemde taal even sterk wordt als de moedertaal. 
 
Dit kan vooral gebeuren wanneer je naar een ander land verhuist en de vreemde taal je tweede taal wordt. Nu wordt duidelijk waarom we spreken van eerste en tweede taal. Tweede taal betekent dat het de gewone omgangstaal is en, in tegenstelling tot een vreemde taal, dan ook in vrijwel alle dagelijkse situaties wordt gebruikt. 
 
Als tegelijkertijd de moedertaal niet meer zo vaak wordt gebruikt, wordt deze zwakker, in het onderzoek noemen we dit "attritie". Opeens maken mensen bijvoorbeeld grammaticale fouten of zoeken ze lang naar woorden. 

Natuurlijk zijn hier veel verschillende mogelijkheden: Mondelinge en schriftelijke taalvaardigheid kunnen bijvoorbeeld sterk verschillen. Bij kinderen met een migratieachtergrond is het vaak zo dat zij hun moedertaal vloeiend spreken, maar deze niet of minder goed schriftelijk beheersen. 

Maar is de moedertaal niet veel meer dan alleen "oefenen"? Zoals bijvoorbeeld kinderliedjes die je nog in je hoofd hebt in je moedertaal. 

U noemt daar het onderwerp "emoties", dat is een heel belangrijk aspect. Zelfs als we in het buitenland wonen, uiten we vaak emoties in onze moedertaal - bijvoorbeeld als we vloeken (lacht). Maar dat hangt ook af van de intensiteit van het taalcontact en kan veranderen. 

Wij begeleiden momenteel wetenschappelijk de schoolproef "Tweetalige basisschool Frans" in Beieren en voeren ook een vervolgstudie uit op de vroegere schoolproef "Tweetalige basisschool Engels". Hier worden vakken zoals wiskunde of wetenschappen gedeeltelijk in een vreemde taal onderwezen. Wij onderzoeken de kennis van de kinderen van het Engels en het Frans en hun kennis van het Duits. Vooral bij kinderen met een migratieachtergrond wordt vaak gevreesd dat het vroege intensieve contact met een vreemde taal een negatief effect zal hebben op hun Duitse taalvaardigheid. Deze vrees is echter niet bevestigd in onze studies over tweetalig onderwijs. Integendeel, het bevordert juist de meertaligheid. 

Om terug te komen op emoties: Sommige leerkrachten melden dat zij buiten de les weliswaar consequent in een vreemde taal met kinderen spreken, maar dat zij, wanneer het erom gaat een kind te troosten, Duits gebruiken; andere leerkrachten blijven in de vreemde taal en benadrukken dat de gebruikte taal minder belangrijk is bij het troosten en dat het vooral gaat om responsiviteit. 

Meertaligheid heeft veel positieve effecten op de cognitieve ontwikkeling | © Getty Images En kan een vreemde taal ook effect hebben op de moedertaal? 

Ja, het feit dat een vreemde taal sterker wordt, kan zich niet alleen manifesteren in termen van grammatica, zoals in het begin is uitgelegd, bijvoorbeeld wanneer we de zinsbouw van het Engels overnemen voor het Duits. Een vreemde taal kan ook "doorkomen" in uitspraak en intonatie of spraakmelodie. We spreken onze moedertaal langzamer dan normaal of nemen de typische spraakmelodie van een andere taal over. Dit is niet alleen hoorbaar, maar kan ook in detail worden aangetoond door akoestische metingen. 

Geeft dat dan aan dat men bijzonder begaafd is in talen als een vreemde taal zo snel dominant wordt? 

Ik zou dat graag willen bevestigen (lacht), maar helaas is daar nog te weinig onderzoek naar gedaan. We weten nu dat er inderdaad zoiets bestaat als een taalleertalent, maar helaas nog niet waar het vandaan komt, of het bijvoorbeeld aangeboren is. 
 
Het blijkt dat een muzikaal talent voordelig kan zijn bij het leren van vreemde talen, maar waarschijnlijk vooral bij het leren van zogenaamde tonale talen. Dat zijn talen zoals het Chinees, waar een verandering van toonhoogte of toonverloop ook de betekenis van het woord verandert. 
 
En een kleine troost voor al diegenen die denken dat ze geen talent hebben voor talen omdat ze alles vergeten zijn wat ze bijvoorbeeld in de Franse les op school hebben geleerd: Een eenmaal geleerde vreemde taal kan relatief snel terugkomen als het taalcontact wordt hersteld. Dit noemen we "reacquisitie". 

Prof. Dr. Thorsten Piske | © FAU/Giulia Iannicelli