Εξερευνώντας τη ρευστότητα της Κύπρου

Εξερευνώντας τη ρευστότητα της Κύπρου: Μια πλοήγηση στο νησί παρατηρώντας τα αστέρια και αμφισβητώντας την αξιοπιστία των χαρτών.

Η Μαρία Χατζημιχαήλ συζητά με τον επιμελητή Ευαγόρα Βανέζη και τους καλλιτέχνες Στέλιο Καλλινίκου και Κοραλλία Στεργίδη για την κυπριακή συμμετοχή στο πρότζεκτ «Atlas of Mediterranean Liquidity» (Άτλαντας της μεσογειακής ρευστότητας) με τον χάρτη «Take Us To The Water».

Μαρία: Όλοι οι χάρτες στο Atlas of Mediterranean Liquidity, καθώς και η κυπριακή συμμετοχή, γίνονται διαδραστικοί με διαφορετικά μέσα. Η κυπριακός χάρτης «Take Us To The Water» είναι αρκετά διαφορετικός από τους υπόλοιπους. Πρόκειται για έναν νυχτερινό χάρτη, όπου τα υδάτινα στοιχεία είναι αστραφτερά σημεία, αστέρια. Έτσι, στο επίκεντρο δεν είναι τα ανθρώπινα φώτα, αλλά τα υδάτινα στοιχεία που απαθανάτισε ο Στέλιος σε διάφορες τοποθεσίες, συνοδευόμενα από βίντεο- έργα και ένα ποίημα που έγραψε και αφηγείται η Κοραλλία. Ευαγόρα, μπορείς να μοιραστείς μαζί μας γιατί επέλεξες να παρουσιάσεις τον κυπριακό χάρτη με αυτόν τον τρόπο;

Ευαγόρας: Η ‹ρευστότητα› είναι μια λέξη γεμάτη με εικόνες και συνειρμούς: κινείται, συνδέει, ξεχειλίζει. Είναι πολλά τα πράγματα που μπορεί να σκεφτεί κανείς ακούγοντας τη λέξη ‹ρευστότητα›. Το συγκεκριμένο όμως είναι ένα πρότζεκτ χαρτογράφησης και ήταν σημαντικό να δημιουργήσουμε έναν χάρτη ο οποίος να αντικατοπτρίζει με κάποιο τρόπο την Κύπρο. Η άμεση μου σκέψη ήταν, πώς μιλούμε για την ρευστότητα όταν καθημερινά ερχόμαστε αντιμέτωποι με τη διαίρεση, την ακινησία, την ανικανότητα να κινηθούμε και να πάμε στο νερό; Αυτό συνδέεται και με τη δική σου έρευνα [Μαρία] για τις ακτές, την πολιτική των ακτών και την έντονη ιδιωτικοποίηση που συμβαίνει. Όλες οι ακτογραμμές αλλάζουν, καταλαμβάνονται από δυνάμεις, τις οποίες μπορεί να μην καταλαβαίνουμε απαραίτητα ή να μην έχουμε την ικανότητα να παρακολουθήσουμε. Αλλά το αποτέλεσμα είναι ορατό, φαίνεται στο τοπίο, βλέπουμε πώς αλλάζουν οι υποδομές.

Καταλαβαίνουμε ότι ένας χώρος στον οποίο μπορούσες να πας, δεν είναι πλέον προσβάσιμος. Πώς αναγνωρίζουμε και ενδυναμώνουμε τους περιβαλλοντικούς και πολιτικούς αγώνες που υποδηλώνουν ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι αλλιώς; Έτσι, ήθελα να προσεγγίσω τη ρευστότητα ως μεταφορική έννοια και να τη δω ως μια δυναμική ιδέα που φέρει τόσο την ένταση του νερού κατά τη διέλευσή του, όσο και τους τρόπους με τους οποίους η διέλευση εμποδίζεται και εκτρέπεται.

Μαρία: Μπορείς να μας εξηγήσεις τι εννοείς με τη διέλευση του νερού;

Ευαγόρας: Εξερεύνησα την ιδέα της «διέλευσης του νερού» μέσα από το έργο της Αστρίδα Νεϊμάνη. Προτείνει ότι το νερό δημιουργεί υλικές μορφές της ενσωμάτωσης και του αποκλεισμού. Αλλά φυσικά, εμείς ως άνθρωποι είμαστε επίσης υδάτινα σώματα, οπότε είμαστε πάντα συνδεδεμένοι με αυτόν τον χάρτη. Στη συνέχεια προσέγγισα τον Στέλιο και την Κοραλλία γιατί είναι δύο καλλιτέχνες που μιλούν για τις ενσώματες εμπειρίες τους. Όλα τα έργα στον χάρτη μας έχουν να κάνουν με την πλοήγηση: πώς πηγαίνεις από το ένα σημείο στο άλλο, ενώ είσαι ένα υδάτινο σώμα, συνδεδεμένο με όλες αυτές τις άλλες ροές. Αγγίζει την ιστορία, τον τόπο, τον χρόνο, τη γεωλογία, την πολιτική...

Μαρία: Ο Ευαγόρας μας εξήγησε πώς σε προσέγγισε, Στέλιο. Μπορείς να μας εξηγήσεις πώς επέλεξες τις φωτογραφίες σου για το «Take Us To The Water»;

Στέλιος: Στην αρχή, σκεφτήκαμε πώς οι σημερινές τεχνολογίες φέρνουν το άτομο στο κέντρο ενός χάρτη. Για παράδειγμα, αναζητάς κάτι στο τηλέφωνό σου και ξαφνικά, είσαι η κουκκίδα στο χάρτη. Πριν από μερικούς αιώνες - ακόμη και πριν από μερικά χρόνια - οι άνθρωποι πλοηγούνταν κοιτάζοντας τον ουρανό, τα αστέρια. Τώρα κοιτάμε το τηλέφωνό μας σχεδόν κάθε μέρα. Γι' αυτό σκεφτήκαμε ότι θα ήταν ενδιαφέρον να χρησιμοποιήσουμε τα αστέρια στον κυπριακό χάρτη για να δείξουμε σημεία ενδιαφέροντος. Και τότε άρχισα να σκέφτομαι πώς ο χάρτης θεωρείται ένας πολύ αξιόπιστος τρόπος πλοήγησης. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο επέλεξα να τοποθετήσω στην καρδιά της Λευκωσίας τη φωτογραφία ‹Γέφυρα›.

Μαρία: Είναι μια πέτρινη γέφυρα ανάμεσα σε δύο μεγάλους βράχους πάνω από τη θάλασσα. Αυτό δεν μοιάζει με τη Λευκωσία;

Στέλιος: Αυτή είναι μια φωτογραφία που τράβηξα στην Πορτογαλία. Θεωρώ ότι είναι ένα καλό σημείο αφετηρίας για να αμφισβητήσουμε την ιδέα της αξιοπιστίας των χαρτών. Τοποθετώντας μια εικόνα από κάτι που δεν υπάρχει στη Λευκωσία, αλλά στην άλλη άκρη της Ευρώπης. Ταυτόχρονα, η τοποθέτηση αυτής της γέφυρας στη Λευκωσία, η οποία χωρίζεται σε ένα βόρειο και ένα νότιο τμήμα, ήταν μια ενδιαφέρουσα μεταφορά για το πώς δημιουργείς μια υποδομή που μπορεί να φέρει τους ανθρώπους κοντά.

Μαρία: Τα έργα σου πραγματεύονται και άλλα θέματα...

Στέλιος: Ναι, τοποθέτησα μια φωτογραφία στη θάλασσα, μεταξύ Τουρκίας και Κύπρου. Υπάρχουν συνεχείς συζητήσεις σχετικά με τα θαλάσσια σύνορα μας με την Τουρκία. Αλλά ποτέ δεν αναλογιζόμαστε τι σημαίνουν για άλλες οντότητες οι γεωτρήσεις που γίνονται. Δεν είμαστε οι μόνοι που έχουμε δικαίωμα στη θάλασσα. Διάβασα πρόσφατα, ότι το το ηχητικό τοπίο που δημιουργείται από τα γεωτρύπανα έχει τρομακτικές διαστάσεις για την θαλάσσια ζωή.

Η τοποθέτηση ενός στοιχείου στον χάρτη αποτελεί πολιτική πράξη για μένα. Υπάρχουν τόσα πράγματα που δεν θεωρούνται αρκετά σημαντικά για να τοποθετηθούν σε έναν χάρτη. Πώς διαβάζεις έναν χάρτη μέσα από ένα ποίημα ή από την προοπτική της άγριας ζωής;

Μαρία: Αυτό μας φέρνει στη συμβολή της Κοραλλίας, την ποίηση και τα βίντεο της. Κοραλλία, μπορείς να μας πεις τί δημιούργησες για το «Take Us To The Water»;

Κοραλλία: Για το έργο μου εμπνεύστηκα από την οικογένειά μου, από τον θείο μου. Προέρχομαι από οικογένεια εκτοπισθέντων [που αναγκάστηκαν να φύγουν από την Καρπασία και αργότερα έκτισαν σπίτια στην ελεύθερη Αμμόχωστο και τον Ακάμα]. Τόσο ο πατέρας μου όσο και ο θείος μου ήταν εδώ το 1974. Σκέφτηκα τον χάρτη που έχει ο θείος μου στο σπίτι του στον Ακάμα. Και υποθέτω ότι ήθελα πραγματικά να μιλήσω για αυτή τη διαδρομή τους και να την καθρεφτίσω, όπως ο Ακάμας καθρεφτίζει το τοπίο της Καρπασίας. Πώς μπορείς να μιλήσεις για το τραύμα και τον πόνο γενεών και να το οργανώσεις σε έναν χάρτη; Χρησιμοποίησα τη μορφή ενός γράμματος, επειδή ένιωθα ότι μέσα από αυτό θα μπορούσα να μιλήσω. Αναγνώρισα ποια είναι η δική μου διαδικασία επούλωσης. Είναι το νερό. Να βυθίζομαι στο νερό. Νομίζω ότι όλοι μας χρησιμοποιούμε το νερό. Όλες τις μορφές του νερού.

Μαρία: Πώς ο θείος σου, τον οποίο βλέπουμε στα βίντεο σου στο χάρτη, επηρέασε την προσέγγιση σου για τη δική σου συμβολή;

Κοραλλία: Η υλικότητα του σώματος του θείου μου και η αλλαγή της κινητικότητάς του με κατεύθυναν ως προς τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμουντην επαφή μας με τη γη, με τον χάρτη. Αλλά και η επιμονή του για πρόσβαση σε αυτόν τον τόπο, ακόμη κι αν τώρα δεν τον βιώνει με κάθετο τρόπο, αλλά με οριζόντιο.

Σε ένα από τα βίντεο, αναζητούμε το νησί Στέρκος. Είναι ακριβώς απέναντι από εκεί που μέναμε στη χερσόνησο της Καρπασίας. Το χειμώνα η παλίρροια το σκεπάζει πλήρως, ενώ το καλοκαίρι αυτό το μικροσκοπικό νησί αποκαλύπτεται. Το ονόμασαν έτσι από το όνομα της οικογένειάς τους. Υποθέτω ότι αυτό παίζει και με τη μυθολογία του τι πραγματικά υπάρχει και τι όχι. Και όταν είναι εκεί, πώς το δέχεσαι, πώς καταπιάνεσαι μαζί του;