Καντ, ο επαγγελματίας στο μπιλιάρδο | Εικονογράφηση της Antje Herzog
Μέσα από εννέα διασκεδαστικά γεγονότα θα γνωρίσετε τον μεγάλο φιλόσοφο Ιμμάνουελ Κάντ από μια νέα οπτική γωνιά: ως σύμβουλο χρωμάτων σε θέματα μόδας, ως δεξιοτέχνη στο μπιλιάρδο ή ως γαστρονομικό ειδήμονα. Με αυτές τις γνώσεις από την επιμελήτρια της έκθεσης Agnieszka Lulińska, είναι βέβαιο ότι θα κερδίσετε κάθε κουίζ.
Agnieszka Lulińska
Ο κόσμος του Κόνιγκσμπεργκ
Ο Ιμμάνουελ Καντ πέρασε σχεδόν ολόκληρη τη ζωή του στην πρωτεύουσα της ανατολικής Πρωσίας Κόνιγκσμπεργκ (σημερινό Καλίνινγκραντ). Εκεί γεννήθηκε το 1724, εκεί σπούδασε και δίδαξε στο φημισμένο Πανεπιστήμιο Albertus και εκεί πέθανε το 1804. Η κοσμοπολίτικη πόλη-λιμάνι ήταν το κέντρο της ζωής του και το δημιουργικό του καταφύγιο. Ο Καντ απέρριπτε πάντα επικερδείς ευκαιρίες να διδάξει σε άλλα πανεπιστήμια. Παρακολουθούσε όμως τις παγκόσμιες εξελίξεις μέσα από βιβλία, εφημερίδες και τις αναφορές επισκεπτών. Η αλληλογραφία του εκτεινόταν πέρα από τις γερμανικές πόλεις, μέχρι την Αγγλία, τη Γαλλία και τη Ρωσία. Αντί να βγαίνει ο ίδιος στον κόσμο, άφηνε τον κόσμο να έρχεται σε αυτόν.
Ο ευγενής άρχοντας
Ως ιδιωτικός λέκτορας που λάτρευε τις απολαύσεις, ο Καντ συναναστρεφόταν μετά το 1755 τους κύκλους της υψηλής κοινωνίας του Κόνιγκσμπεργκ: αριστοκράτες αξιωματικούς, πλούσιους εμπόρους και κυρίως την ιδιαίτερα εκλεπτυσμένη αυλή των κόμητων του Κάιζερλινγκ, όπου ξεχώριζε στις κοινωνικές εκδηλώσεις με την ευφυΐα και το πνεύμα του. Ο λεπτός νεαρός, ύψους μόλις 1,57 μέτρων, έδινε μεγάλη σημασία στην κομψή εμφάνισή του. Όταν επέλεγε τα χρώματα των μοδάτων ρούχων του, είχε ως γνώμονα τη φύση: «[Η φύση] δεν παράγει ποτέ κάτι που δεν είναι ευχάριστο στο μάτι [...]. Έτσι, ένα κίτρινο γιλέκο ταιριάζει με ένα καφέ πανωφόρι - αυτό μας το υποδεικνύουν τα [λουλούδια] auricula».
Τυχερά παιχνίδια για βιοπορισμό
Ο Καντ ήξερε πώς να ανελίσσεται κοινωνικά. Χάρη στα προσόντα του, που αναγνωρίστηκαν σε νεαρή ηλικία, ο γιος του απλού τεχνίτη ιμάντων Γιόχαν Γκέοργκ Καντ έτυχε άριστης μόρφωσης, ασυνήθιστης για την τάξη του. Με την οικονομική υποστήριξη του θείου του, μπόρεσε να φοιτήσει στο Πανεπιστήμιο του Κόνιγκσμπεργκ από το 1740 συμπληρώνοντας τον πενιχρό προϋπολογισμό του δουλεύοντας ως καθηγητής έναντι μικρής αμοιβής. Το αξιοσημείωτο ταλέντο του στο μπιλιάρδο αποδείχθηκε πολύ πιο προσοδοφόρο. Όταν πλέον κανείς δεν δεχόταν να τον ανταγωνιστεί για χρήματα, μεταπήδησε στο δημοφιλές τότε παιχνίδι τράπουλας l'Hombre.
Ο Καντ και οι γυναίκες
Τύχη στο παιχνίδι, ατυχία στον έρωτα; Ο Καντ έκανε πολλές σκέψεις σχετικά με το ‹ωραίο φύλο›, εντούτοις η ερωτική του ενασχόληση παραμένει σκοτεινή. Σύμφωνα με τη συντηρητική άποψή του για τους ρόλους των φύλων, οι άνδρες θα έπρεπε να εξυψώνονται ακόμη περισσότερο για τις κλίσεις τους και οι γυναίκες να ωραιοποιούνται ακόμη περισσότερο από τις δικές τους. Ο Καντ θεωρούσε τον γάμο ‹απαραίτητη ανάγκη›, αλλά παρέμεινε ανύπαντρος καθ' όλη τη διάρκεια της ζωής του - παρά την υποτιθέμενη πρόθεσή του να παντρευτεί στα μέσα της ζωής του. Θεοποίησε την εξαιρετικά μορφωμένη, λάτρη της τέχνης κόμισσα Καρολίνα φον Κάιζερλινγκ, στο σπίτι της οποίας ήταν συχνά καλεσμένος, ως τον ιδανικό τύπο γυναίκας και ‹στολίδι για το φύλο της›.
Ο κοσμοπολίτης ταξιδιώτης της πολυθρόνας
Οι άνθρωποι του 18ου αιώνα εκδήλωσαν ένα πρωτοφανές πάθος για τα ταξίδια. Τα ταξιδιωτικά ημερολόγια περιηγητών, επιστημόνων και εμπόρων γίνονταν μπεστ σέλερ. Ταυτόχρονα, τα ‹ταξίδια της πολυθρόνας› ήταν πολύ δημοφιλή – να ταξιδεύεις χωρίς να μετακινείσαι, θέτοντας όμως τα πράγματα σε κίνηση. Ο Καντ, ίσως ο σημαντικότερος μη ταξιδιώτης στην ιστορία του πνεύματος, όχι μόνο έφερε επανάσταση στη σκέψη, αλλά θεωρείται σήμερα πρωτοπόρος της παγκοσμιοποίησης. Η γενέτειρά του, το Κόνιγκσμπεργκ, του φάνηκε ο ‹κατάλληλος τόπος› για την ‹επέκταση τόσο της γνώσης της ανθρώπινης φύσης όσο και της γνώσης του κόσμου, [...] όπου αυτή μπορεί να αποκτηθεί χωρίς να χρειάζεται να ταξιδέψεις›.
«Η σούπα είναι στο τραπέζι!»
Αυτή η ανακοίνωση άνοιγε τις συγκεντρώσεις για δείπνο στο σπίτι του Καντ: «Είναι ανθυγιεινό για έναν φιλόσοφο επιστήμονα να τρώει μόνος του [...].Ο γευσιγνώστης που εξασθενεί στη σκέψη του κατά τη διάρκεια του μοναχικού γεύματος χάνει σταδιακά τη ζωντάνια του«». Στις 12.45 ακριβώς, μια επιφανής ομάδα φίλων, αξιωματούχων της πόλης και συναδέλφων συναντήθηκε για να συνδυάσει σωματικές και πνευματικές απολαύσεις. Κατά κανόνα, σερβιρίστηκαν τρία πιάτα και ένα επιδόρπιο. Τα αγαπημένα πιάτα του Καντ περιλάμβαναν γογγύλια του Τέλτοου, λουκάνικα του Γκέτινγκεν και μπακαλιάρο, τον οποίο καρύκευε με την αγαπημένη του, σπιτική αγγλική μουστάρδα. Έδινε ιδιαίτερη σημασία στο καλό κρασί.
Γυμναστικη για το μυαλό
Η σχολαστικά οργανωμένη καθημερινή ρουτίνα του Ιμμάνουελ Καντ αποτελεί θρύλο μέχρι σήμερα. Κάθε πρωί στις 4.45 π.μ., ο υπηρέτης Λάμπε ξυπνούσε τον αφέντη του με το στρατιωτικό κάλεσμα «Ήρθε η ώρα!». Η ημέρα ήταν σχολαστικά οργανωμένη: εργασία, γεύματα, κοινωνικές επαφές. Ο καθημερινός περίπατος, τον οποίο ο Καντ ολοκλήρωνε σε μία έως δύο ώρες οποιαδήποτε εποχή του χρόνου και ακολουθώντας μια σταθερή διαδρομή, ήταν επίσης μέρος της σταθερής τελετουργίας. Η διαδρομή του περιπάτου του περνούσε μέσα από διάφορες γειτονιές με τα αντίστοιχα κοινωνικά περιβάλλοντα και αργότερα χαρακτηρίστηκε από τον φίλο του Καντ και Τέοντορ Γκότφριντ φον Χίπελ ως «φιλοσοφική οδός». Οι περίπατοι του Καντ έκαναν καλό στην ταλαιπωρημένη υγεία του, αλλά και τόνωναν τη σκέψη του και του προσέφεραν νέες εντυπώσεις.
Ο αφέντης και ο υπηρέτης του
Μια από τις πιο αινιγματικές σχέσεις στη ζωή του Καντ ήταν αυτή με τον υπηρέτη του Μάρτιν Λάμπε. Ο βετεράνος του στρατού από το Βύρτσμπουργκ βρισκόταν στην υπηρεσία του Καντ επί τέσσερις δεκαετίες, φροντίζοντας το νοικοκυριό του και επιβλέποντας την καθημερινή ρουτίνα. Η αντισυμβατική και αινιγματική αυτή σχέση εξακολουθεί να πυροδοτεί εικασίες μέχρι σήμερα. Ο αυξανόμενος εθισμός του Λάμπε στο ποτό και οι συγκρούσεις στο σπίτι οδήγησαν τελικά στην απόλυσή του το 1802. Ο Καντ σαφώς δυσκολεύτηκε να κάνει αυτό το αναμφίβολα αναπόφευκτο βήμα. Αυτό αποδεικνύεται από τη σημαντική και παράδοξη διατύπωση στο σημειωματάριό του: «Το όνομα Λάμπε πρέπει τώρα να ξεχαστεί εντελώς».
Σε τι θα στοιχημάτιζε τα πάντα ο Καντ
Ο Καντ δεν ήταν μόνο φιλόσοφος, αλλά και επιστήμονας. Από τις περισσότερες από 70 δημοσιεύσεις και δοκίμιά του, οι μισές αφορούν θέματα που σήμερα θα κατατάσσονταν στις φυσικές επιστήμες. Παρακολουθούσε τις τελευταίες εξελίξεις στη φυσική, τη γεωλογία, τη γεωγραφία, την ανθρωπολογία και την αστρονομία. Το σύνθημά του από την Γενική φυσική ιστορία και θεωρία των ουρανών του 1755 είναι: «Δώστε μου ύλη και θα σας φτιάξω έναν κόσμο από αυτήν». Η θεωρία του Καντ αναφέρει ότι ηλιακά συστήματα όπως το δικό μας προέκυψαν από ένα νεφέλωμα ύλης. Αργότερα μάλιστα έφτασε στο σημείο να δηλώσει: «Αν ήταν δυνατόν να το διαπιστώσουμε από οποιαδήποτε εμπειρία, θα στοιχημάτιζα όλα τα υπάρχοντά μου ότι υπάρχουν κάτοικοι σε μερικούς τουλάχιστον από τους πλανήτες που βλέπουμε».
