Γυναικεια προτυπα στο στοχαστρο
Το επικινδυνο ροζ της Justyna Koeke

Γιατί η γερμανοπολωνή καλλιτέχνιδα Justyna Koeke βάζει να περπατάνε στην πασαρέλα γηραιές κυρίες ντυμένες σαν πριγκίπισσες του παραμυθιού; Και γιατί προσελκύει μέσω Tinder διψασμένους για έρωτα άντρες, που συμπράττουν τελικά στις φωτογραφίσεις της;  

Όταν χρειάστηκε να μετακομίσει μαζί με τους γονείς της, η Justyna Koeke έπεσε την ώρα που πακετάριζε σε μια στοίβα παιδικές ζωγραφιές. Το θέαμα τη σόκαρε: η ίδια και οι πέντε αδελφές της είχαν ζωγραφίσει ως επί το πλείστον πριγκίπισσες και αγίες. «Εδώ βρίσκεται η ρίζα των πάντων, έτσι ανατρέφονται τα κορίτσια» λέει με κάποια πικρία η Koeke, «καθώς αν μια γυναίκα δεν είναι όμορφη, πρέπει τουλάχιστον να είναι καλή».
 
Η Justyna Koeke, που γεννήθηκε το 1976 στην Κρακοβία, έχει απομακρυνθεί προ πολλού από αυτή τη «ρίζα» και δεν περνάει τον καιρό της ούτε στην εκκλησία ούτε και με τη διαρκή ενασχόληση για το πώς να είναι όμορφη. Αν κάτι τη χαρακτηρίζει είναι η παντελής έλλειψη ματαιοδοξίας. Η ψηλή, μελαχρινή γυναίκα λίγο νοιάζεται για την εξωτερική εμφάνισή της, προτιμά να κερδίζει τους άλλους με τον άμεσο, απλό τρόπο της: είναι φιλική, ακούει με ενδιαφέρον το συνομιλητή της και μοιάζει πάντα υπ’ ατμόν – άλλωστε πάντα έχει κάτι να κάνει. Τρέχει πάνω κάτω στο τεράστιο ατελιέ της, παίρνει ένα κομμάτι ύφασμα από ένα ράφι και σκοντάφτει πάνω σε μαξιλάρια με τεχνητές βλεφαρίδες.
 

Η Koeke ζει σήμερα κοντά στη Στουτγκάρδη και επιμελείται καλλιτεχνικά πρότζεκτ που βάζουν τέλος στα ξεπερασμένα πρότυπα γυναικείων ρόλων, στις κλισέ ιδέες και τη λατρεία της ομορφιάς. Έτσι, έραψε με τη μικρή της μηχανή τα ρούχα των πριγκιπισσών που φανταζόταν στην παιδική της ηλικία – και έστειλε γηραιές κυρίες μεταμφιεσμένες να περπατήσουν με αυτό τον ανορθόδοξο τρόπο στην πασαρέλα. Η περφόρμανς προσκλήθηκε ως και στην Εναλλακτική Εβδομάδα Μόδας του Βερολίνου – και ήταν μια ιδιαίτερη εμπειρία όχι μόνο για την cool σκηνή των μπλόγκερ μόδας, αλλά και για τα μοντέλα, κάποια από τα οποία ήταν άνω των ογδόντα ετών. «Στην καθημερινότητά τους δεν γίνονται πλέον αντιληπτές ως γυναίκες» λέει η Koeke. «Όταν γερνάς γίνεσαι αόρατη για τους άλλους». Το θέμα της Justyna Koeke είναι η παρουσίαση, η παράσταση και η μεταμφίεση, με σκοπό την κριτική εξέταση των προσδοκιών που έχει η κοινωνία από τις γυναίκες. Ως καλλιτέχνις έχει «τεράστιες φεμινιστικές αξιώσεις» λέει η ίδια. Έχει διαπιστώσει όμως πως  «δεν υπάρχει ομοθυμία» σε ό,τι αφορά το φεμινισμό και πως ότι τα πρότζεκτ της δέχονται κριτική και από φεμινίστριες. Για παράδειγμα, στην περίπτωση του γυμνού ημερολογίου που έφτιαξε, όπου οι γυναίκες φωτογραφίζονταν γυμνές σε εργοτάξια. Πάλι οι γυναίκες γδύνονται μπροστά στην κάμερα, φώναζαν κάποιες φεμινίστριες. Η Koeke όμως ήθελε να δείξει ότι η γυναίκα «δεν είναι παρά σώμα» και όχι –όπως τόσο συχνά μας λέει η βιομηχανία της διαφήμισης– σέξι και ελκυστική.
 
Τις πιο πολλές φορές, όμως, η Justyna Koeke τυλίγει τις γυναίκες μέσα σε ύφασμα. Δουλεύει στο μεταίχμιο ανάμεσα στην εικαστική τέχνη και τη μόδα. Τις κολεξιόν της τις χαρακτηρίζει «φορητά γλυπτά», ενώ βάζει μοντέλα να περπατήσουν στην πασαρέλα, όπως σε μια επίδειξη μόδας. Πρόκειται ωστόσο για σαφώς καλλιτεχνικές δράσεις – παρεμπιπτόντως, κάθε μόδιστρος θα τράβαγε τα μαλλιά του στη θέα και μόνο του ατελιέ της, σε έναν παλιό στρατώνα στο Λούντβιχσμπουργκ. Οι τεράστιες ραφιέρες είναι γεμάτες ως επάνω, και το πάτωμα είναι καλυμμένο με κομμάτια υφάσματος, περίεργα πάνινα αντικείμενα, παραγεμισμένα λουκάνια, ροζ καρδούλες ή παστάκια από αφρολέξ. 

 

Εναντια στον ροζ κοσμο των κοριτσιων

Η καλλιτέχνιδα περνάει με μεγάλες δρασκελιές πάνω από αυτά τα βουνά από χρυσαφένια αντικείμενα, γκλίτερ, χρωματιστές ζελατίνες, κορδόνια, κιβώτια. Όταν ρίχνει κατά λάθος κάτω μια κούπα με καφέ, μαζεύει απλώς το υγρό με ένα ροζ κομμάτι ύφασμα – και ποδοπατάει στην κυριολεξία αυτό που υποτίθεται πως είναι η ευτυχία κάθε μικρού κοριτσιού: το ροζ με μπόλικη χρυσόσκονη και παγιέτες.
 
Η Koeke είχε συνειδητοποιήσει από πολύ μικρή ότι ως κορίτσι έχει λιγότερες ελευθερίες. Μεγάλωσε σε μια «άκρως πατριαρχική οικογένεια», όπως λέει. Ο πατέρας της ήταν αυταρχικός. Αρκετά νωρίς στη ζωή της ένιωθε θυμό για το πόσο άνισα αντιμετωπίζονταν οι γυναίκες και οι άντρες στη συντηρητική πολωνική κοινωνία. Όταν σπούδαζε Γλυπτική στις Σχολές Καλών Τεχνών της Κρακοβίας και της Βαρσοβίας, τα μαθήματα γίνονταν όπως «τα αρχαία χρόνια», όπως λέει, «από ηλικιωμένους άντρες που μετέδιδαν το δικό τους ύφος [στους φοιτητές τους]». Το 2000, ο έρωτας την έφερε στη Γερμανία. Κατά τη διάρκεια των σπουδών της στην Κρατική Ακαδημία Εικαστικών Τεχνών της Στουτγκάρδης μπόρεσε επιτέλους να αναπτύξει το δικό της ύφος και να πραγματευτεί καλλιτεχνικά το γυναικείο ζήτημα συγκεκριμένα – «υπήρχε ελευθερία, ήταν υπέροχα». Σήμερα, διδάσκει η ίδια στην Ακαδημία της Στουτγάρδης στο εργαστήριο των Μέσων. Το γεγονός ότι κάποια στιγμή ανακάλυψε το ύφασμα ως υλικό για τις καλλιτεχνικές δημιουργίες της ανταποκρινόταν σε πρακτικούς λόγους. Όταν γεννήθηκε ο γιος της έπρεπε να μεταφέρει την παραγωγή τέχνης στον οικείο χώρο του σπιτιού της. Εκεί άρχισε να δουλεύει με το ύφασμα, επειδή ήταν γρήγορο στην επεξεργασία και εύκολο στη μεταφορά. «Τερατογενέσεις» (2006) ονομάζεται ένα φωτογραφικό πρότζεκτ με θέμα τη μητρότητα, στο οποίο περίεργα πάνινα αντικείμενα μοιάζουν να βγαίνουν από το σώμα της καλλιτέχνιδας ή να την απομυζούν. Στο έργο δηλώνεται ότι το παιδί αντλεί την ενέργεια από τη μητέρα και τη χρησιμοποιεί για την ανάπτυξη των κυττάρων του. Η Justyna Koeke λέει πολύ ανοιχτά ότι ως νεαρή μητέρα ήταν παραφορτωμένη. Ωστόσο, το να ομολογήσεις κάτι τέτοιο, όπως προσθέτει, θεωρείται κοινωνικό ταμπού. Η ίδια θα προτιμούσε μια επιστροφή στη διευρυμένη οικογένεια - «η οικογενειακή δομή που αποτελείται από πατέρα, μητέρα και παιδί δεν είναι η ιδεώδης».
 

Ερανος για πορνες που θελουν να αλλαξουν επαγγελμα
 

Αυτή τη στιγμή ασχολείται με το θέμα της πορνείας. «Θα νόμιζε κανείς ότι είμαστε προοδευτική κοινωνία, αλλά έμεινα άναυδη με το τι μπορεί να συμβαίνει εδώ». Έτσι η Justyna Koeke δεν καταλαβαίνει ότι ακόμα και οι φεμινίστριες υποστηρίζουν την πορνεία στη Γερμανία. «Εξακολουθεί να θεωρείται φυσιολογικό από όλους το να μπορούν οι άντρες να δώσουν χρήματα και να έχουν στη διάθεσή τους ένα γυναικείο σώμα». Η Koeke θέλει να καταστήσει σαφές ότι «αυτό δεν είναι εντάξει» και γι’ αυτόν το λόγο μάζεψε λεφτά μέσω καλλιτεχνικών πρότζεκτ για ένα διαμέρισμα, στο οποίο να μπορούν να φιλοξενηθούν οι πόρνες που θέλουν να αλλάξουν επάγγελμα. Η Koeke θέλει μελλοντικά να ασχοληθεί περισσότερο με το θέμα της πορνείας στη δουλειά της.  Έτσι, η Justyna Koeke παρεμβαίνει κάθε τόσο στην καθημερινή ζωή. «Μου είναι σημαντικό η τέχνη να μην είναι αποκλειστικά για τους ανθρώπους του καλλιτεχνικού συστήματος, αλλά να προσλαμβάνεται από ένα ευρύτερο κοινό». Γι’ αυτό και βγάζει στον πλειστηριασμό τα παλιά της κουστούμια ή χρησιμοποιεί τα υλικά τους για καινούργια. «Δεν δένομαι με τα έργα» λέει. Κι ακόμα και όταν οι περφόρμανς της πραγματοποιούνται στον καλλιτεχνικό χώρο και οι φωτογραφίες της εκτίθενται σε γκαλερί,της είναι σημαντικό να παραμένει κοντά στην καθημερινή ζωή.
 
Κάποια φορά συναντήθηκε σε ένα δάσος για ένα πρότζεκτ με άγνωστους άντρες, τους οποίους γνώρισε μέσω της εφαρμογής γνωριμιών Tinder. Εκεί δεν έγινε το σεξ που τους είχε υποσχεθεί, αλλά ζητήθηκε από τους άντρες να φωτογραφίσουν στη φύση την Koeke και τη Φινλανδή συνάδελφό της Mimosa Pale. Οι υποψήφιοι συμμετείχαν. «Είχαν μεγάλη ανασφάλεια, αλλά δέχτηκαν να το κάνουν». Ήταν πολύ ωραία εμπειρία, λέει, «τόσο ανθρώπινη».