Κλιματική αλλαγή
«ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΟΜΑΣΤΕ ΜΙΑ ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΗ ΔΙΚΤΑΤΟΡΙΑ»
Η προστασία του κλίματος μοιάζει να έρχεται σε δεύτερη μοίρα τον καιρό της πανδημίας. Αυτό, από μία άποψη, ίσως βολεύει ορισμένους: την προοπτική να στερηθούν έναν τρόπο ζωής που χαρακτηρίζεται για τη σπατάλη πόρων πολλοί άνθρωποι την αντιλαμβάνονται ως απειλή και όχι ως ευκαιρία. Παρ’ όλα αυτά, ο κοινωνιολόγος και εκδότης του περιοδικού Futurzwei, Harald Welzer, πιστεύει ότι οι άνθρωποι μπορούν να πειστούν για τα πλεονεκτήματα μιας φιλικής προς το κλίμα κοινωνίας.
του Wolfgang Mulke
Κύριε Welzer, ένας χρόνος πανδημίας σημαίνει και έναν χρόνο περιορισμών που επιβλήθηκαν στον εαυτό μας και στους άλλους – και ο κόσμος έχει ήδη μπουχτίσει απ’ όλα αυτά. Για έναν οικολογικό μετασχηματισμό απαιτείται μια ακόμη μεγαλύτερη και μόνιμη αποχή. Είναι εφικτό να περαστεί ένα τέτοιο μήνυμα;
Δεν πιστεύω ότι ο όρος «αποχή» είναι ο κατάλληλος εδώ. Πρόκειται για τον σχεδιασμό ενός συστήματος, με σκοπό να διατηρήσουμε πολιτισμικά αγαθά όπως η ελευθερία και η ασφαλής διαβίωση. Ωστόσο, δεν υπάρχει κοινωνική αλλαγή εναντίον της οποίας να μην υπάρξουν αντιδράσεις. Αυτό είναι μέσα στο παιχνίδι κι έχει να κάνει με τη διασφάλιση των κεκτημένων: Όταν κάποιος νιώθει ότι απειλείται, αρχίζει να διαμαρτύρεται.
Όχι, δεν χρειαζόμαστε μια οικολογική δικτατορία. Αλλά η κοινωνική πρόοδος δεν γίνεται ποτέ χωρίς συγκρούσεις, όπως μπορούμε να δούμε σε όλη την ιστορία των νεότερων χρόνων. Το γεγονός ότι έχουμε σήμερα έναν νόμο για την προστασία της εργασίας, έναν νόμο για τη συμμετοχή των εργαζομένων στη διοίκηση των επιχειρήσεων, το οκτάωρο, την κοινωνική ασφάλιση… Για όλα αυτά έγιναν αγώνες. Αυτή είναι η διαδικασία σε μια σύγχρονη δημοκρατία που βασίζεται στο κράτος δικαίου.
Δεν πρέπει να εξασφαλιστεί και μια ευρεία αποδοχή στον πληθυσμό;
Η γενική αποδοχή είναι μια ψευδαίσθηση. Η ιδέα ότι οι πάντες μπορούν κάθε φορά να πάρουν αυτό που θέλουν είναι παιδιάστικη. Όπως και το να λέμε ότι η πολιτική είναι ο «κακός» της υπόθεσης όταν δεν τα αποκτούν. Δείτε τις εξελίξεις που προέκυψαν μέσα από τη διαμαρτυρία. Δείτε τη συζήτηση για τον φεμινισμό, την ισότητα και τη δικαιοσύνη των δύο φύλων. Εκτυλίσσεται εντελώς διαφορετικά απ’ ό,τι πριν από 30, 40 χρόνια. Η πρόοδος αυτή κερδήθηκε με σκληρή προσπάθεια, δεν κατακτήθηκε επειδή ξαφνικά όλοι οι άντρες λογικεύτηκαν και απέκτησαν κατανόηση.
Οι κατασκευαστές μεγάλων SUV χρησιμοποιούν στις διαφημίσεις τους εικόνες που υπόσχονται ελευθερία και άνεση. Ποιο αφήγημα θα μπορούσε να προσδώσει μια θετική χροιά στον περιορισμό της κατανάλωσης;
Η ανισορροπία στην αντίληψη οφείλεται στο γεγονός ότι η κοινωνία της κατανάλωσης αφηγείται αδιάκοπα καλές ιστορίες για τον εαυτό της, ενώ το κίνημα για το περιβάλλον και το κλίμα διαδίδει αποκλειστικά ιστορίες για την κατάρρευση και το τέλος του πλανήτη, όπως και για την ολιγάρκεια. Αυτό από επικοινωνιακή άποψη είναι τεράστιο πρόβλημα. Πρέπει να μιλήσουμε διαφορετικά για το θέμα – να μιλήσουμε για σχεδιασμό, όχι για στέρηση. Άλλωστε, έχουμε λόγους να εκσυγχρονίσουμε τις κοινωνίες μας. Μπορούμε να οργανώσουμε τη δημόσια μετακίνηση πολύ καλύτερα. Μπορούμε να βελτιώσουμε τις μορφές κατοικίας και να αναβαθμίσουμε τις περιοχές της υπαίθρου. Όπως μπορούμε και να κατακτήσουμε μια διαφορετική μορφή γεωργίας και διατροφής. Για όλα αυτά δεν θα χρειαζόμασταν ούτε ένα αρνητικό επιχείρημα.
Γιατί κανείς δεν αφηγείται αυτήν την ιστορία;
Το κάνουμε εμείς στο περιοδικό Futurzwei! Ρίξτε όμως μια ματιά στις εκλογικές εκστρατείες: Στα προγράμματα των κομμάτων που εκπροσωπούνται στο γερμανικό Κοινοβούλιο δεν υπάρχει τίποτα που να σχετίζεται με ένα νέο ξεκίνημα. Ό,τι αναφέρεται εκεί προέρχεται από τον 20ό αιώνα. Πώς λοιπόν να δημιουργηθεί η εντύπωση ότι θα ήταν ελκυστικό και συναρπαστικό να πορευτούμε προς μια νέα κοινωνία; Δυστυχώς, ο κανόνας είναι η χάραξη πολιτικών με βάση τα αποτελέσματα των δημοσκοπήσεων, παρότι αυτό δεν είναι παρά μια παρεξηγημένη υπηρεσία ντελίβερι. Τα καθιερωμένα κόμματα πρέπει να αφηγηθούν νέες ιστορίες. Εάν δεν το τολμήσουν, θα πρέπει να αναλάβει να το κάνει η κοινωνία των πολιτών.
Ναι, τότε αναλαμβάνουν κινήματα της κοινωνίας των πολιτών, όπως το Fridays for Future. Εν μέρει όμως είναι και επιχειρηματικοί κλάδοι, όπως ο χρηματοπιστωτικός τομέας. Εδώ, η αειφορία είναι μεγάλο θέμα. Ορισμένοι κλάδοι της παραγωγής στρέφονται προς την απανθρακοποίηση. Εν μέρει, η κοινωνία είναι πολύ πιο μπροστά από την πολιτική.
Οι μειονότητες μπορούν όντως να φέρουν την αλλαγή;
Τα κοινωνικά κινήματα είναι πάντα κινήματα μειονοτήτων. Δείτε την επιρροή που είχε το Fridays for Future. Η γερμανική ομοσπονδιακή κυβέρνηση δεν θα είχε συγκροτήσει ποτέ το πακέτο για το κλίμα του 2019 εάν δεν υπήρχε αυτό το κίνημα, παρόλο που είναι κίνημα μιας μικρής μειονότητας.
Ποιο θα μπορούσε να είναι το πολιτισμικό πρότυπο μιας ουδέτερης προς το κλίμα κοινωνίας;
Θέλω να μιλήσουμε για άλλα πράγματα, όχι για τη στέρηση, και να μεταφέρουμε άλλες αξίες. Για ποιο πράγμα μιλούν οι άνθρωποι όταν κάνουν τον απολογισμό τους λίγο πριν από τον θάνατο; Κανένας δεν λέει εκείνες τις στιγμές: «Δεν αγόρασα αρκετά πράγματα από το Amazon». Οι άνθρωποι λένε, για παράδειγμα, «Δεν μίλησα όσο έπρεπε στον γιο μου. Έδωσα υπερβολική προσοχή στα επαγγελματικά μου ραντεβού και νοιάστηκα πολύ λίγο για την οικογένειά μου». Μιλάνε για σχέσεις, όχι για κατανάλωση. Αυτό είναι το κεντρικό μου επιχείρημα: Οι σχέσεις είναι το σημαντικότερο πράγμα, γιατί με την κατανάλωση δεν αυξάνεται η ευτυχία. Υπάρχουν πολλές όμορφες εμπειρίες που δεν έχουν καμιά σχέση με την κατανάλωση αγαθών. Όταν οι άνθρωποι δουν και συνειδητοποιήσουν τα οφέλη ενός οικολογικού-κοινωνικού μετασχηματισμού, θα τον δουν ως κάτι θετικό.