Πανδημία κορωνοϊού
«ΟΙ ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΠΡΕΠΕΙ ΟΠΩΣΔΗΠΟΤΕ ΝΑ ΒΡΟΥΝ ΧΡΟΝΟ ΝΑ ΦΟΡΤΙZΟΥΝ ΤΙΣ ΜΠΑΤΑΡΙΕΣ ΤΟΥΣ»
Οι αλλαγές στις συνθήκες ζωής και εργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας μάς επιβαρύνουν όλους, αλλά οι γυναίκες πλήττονται περισσότερο, λόγω των παραδοσιακών ρόλων των δύο φύλων. Το πώς μπορούν να προστατέψουν τον εαυτό τους οι γυναίκες μάς εξηγεί η ψυχίατρος και ψυχοθεραπεύτρια Sabine Köhler στη συνέντευξη που ακολουθεί.
της Eleonore von Bothmer
Τα μέτρα του Lockdown που επιβλήθηκαν από την αρχή της πανδημίας του κορωνοϊού έφεραν την κατ’ οίκον εργασία και εκπαίδευση. Ξαφνικά, οι οικογένειες αναγκάστηκαν να περάσουν μέρες και εβδομάδες ολόκληρες μέσα σε περιορισμένο χώρο. Εάν πιστέψουμε τα γερμανικά μέσα ενημέρωσης, η πανδημία μάς πήγε πίσω στον διαχωρισμό των ρόλων της δεκαετίας του 1950. Γιατί τη δουλειά της διαχείρισης της οικογένειας εξακολουθούν να την επωμίζονται κυρίως οι γυναίκες – που σημαίνει ότι εκτός από την (πλήρη) απασχόλησή τους πρέπει τώρα να φροντίζουν είκοσι τέσσερις ώρες το εικοσιτετράωρο και τον άντρα και τα παιδιά. Στο χειρότερο σενάριο, στο σπίτι υπάρχουν και ανήμπορα μέλη της οικογένειας. Οι συνέπειες αυτού του διπλού ή τριπλού φόρτου εκδηλώνονται σε καταθλίψεις, ψυχοσωματικούς πόνους και άλλα συμπτώματα του στρες. Το πώς οι γυναίκες μπορούν να αντιμετωπίσουν την κατάσταση και να προστατευτούν από τις αρνητικές επιπτώσεις εξηγεί η ψυχίατρος-ψυχοθεραπεύτρια Sabine Köhler στη συνέντευξη που ακολουθεί.
Η καθημερινή μου εμπειρία με γυναίκες ασθενείς δείχνει ότι τα πολλαπλά βάρη που έχουν επωμιστεί έχουν ήδη εμφανή αντίκτυπο πάνω τους. Η εκπαίδευση των παιδιών στο σπίτι είναι συνήθως δουλειά των γυναικών. Αυτό το κάνουν συνήθως παράλληλα με την εργασία τους που επίσης γίνεται κατ’ οίκον. Η κατάσταση αυτή μας πήγε πολύ πίσω σε σχέση με όλες τις θετικές εξελίξεις των τελευταίων χρόνων. Βλέπουμε την επιστροφή των παραδοσιακών ρόλων, κάτι που είναι εξαιρετικά δύσκολο για πολύ κόσμο. Επιπλέον, όλα αυτά συμβαίνουν μέσα σε πολύ περιορισμένο χώρο συνήθως, γεγονός που κάνει ακόμη χειρότερα τα πράγματα.
Όλα αυτά όμως επηρεάζουν και τους άντρες. Υποφέρουν λιγότερο εκείνοι;
Η κατάσταση αυτή είναι επιβαρυντική και για τους άντρες, φυσικά. Αλλά εκείνοι μπορούν να αποστασιοποιηθούν ευκολότερα απ’ ό,τι οι γυναίκες, που νιώθουν υπεύθυνες για τη φροντίδα της οικογένειας. Βεβαίως, σε σχέσεις στις οποίες υπήρχε πριν από την πανδημία ένας ισότιμος καταμερισμός των ρόλων, οι δουλειές μοιράζονται και τώρα πιο δίκαια.
Η μόρφωση παίζει κάποιον ρόλο στο πώς κατανέμονται οι υποχρεώσεις;
Η Γερμανία είναι μια χώρα με υψηλό ποσοστό ακαδημαϊκής εκπαίδευσης. Μετά τις σπουδές, όμως, η κοινωνική ισότητα φτάνει γρήγορα στο τέλος της, γιατί κατά μέσο όρο οι αποδοχές των γυναικών είναι κατά 9% χαμηλότερες από αυτές των αντρών. Και από τη στιγμή που αποκτούν παιδιά το ποσοστό αυτό γίνεται 28%. Οι αριθμοί αυτοί εκφράζουν κάτι σημαντικό – και η κοινωνία αυτήν τη στιγμή, λόγω του κορωνοϊού, μοιάζει με καζάνι που βράζει.
Πώς εκδηλώνεται η αυξημένη ψυχολογική επιβάρυνση στις γυναίκες ασθενείς σας;
Έχουμε όλη την γκάμα συμπτωμάτων: άγχος και φόβος για το μέλλον, φόβος αποτυχίας και καταθλίψεις είναι από τα συχνότερα και αυτή τη στιγμή παρουσιάζουν αύξηση. Αλλά και ψυχοσωματικές διαταραχές, πόνοι στους ώμους και στο σβέρκο, γαστρεντερικά προβλήματα – και σε αυτά τα συμπτώματα παρατηρούμε μια σαφή αύξηση. Και όσοι είχαν ήδη κάποια ασθένεια, πριν από την πανδημία, επισκέπτονται τώρα πιο συχνά τον γιατρό απ’ ό,τι πριν.
Ποιον πλήττει σφοδρότερα η κατάσταση;
Κατ’ αρχάς, η κρίση αυτή είναι μια ακραία επιβάρυνση για όλους. Καθένας αναρωτιέται εάν θα επιβιώσει στο τέλος. Ωστόσο, υπάρχουν δύο ομάδες που είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς σε μια ενδεχόμενη ψυχική κατάρρευση: Αφενός είναι η ηλικιακή ομάδα 25-45 ετών, που βιώνουν τον διπλό φόρτο οικογένειας και επαγγέλματος και βρίσκονται ούτως ή άλλως σε κατάσταση μεγάλου στρες. Μια δεύτερη ομάδα είναι οι άνθρωποι, και κυρίως οι γυναίκες, που βρίσκονται στο τέλος της επαγγελματικής σταδιοδρομίας τους. Σε μεγάλο ποσοστό, νιώθουν στα πρόθυρα της απόγνωσης λόγω των αλλαγών στις εργασιακές συνθήκες, βλέπε homeoffice, αλλά και εξαιτίας των νέων τεχνολογικών προκλήσεων. Ύστερα, στις ηλικίες αυτές προστίθεται συχνά και η φροντίδα των γονιών τους – όπου συνήθως είναι σαφές ποιος θα την αναλάβει: οι γυναίκες.
Και πώς είναι τα πράγματα για εκείνους που μειονεκτούν ακόμη και χωρίς την παγκόσμια κρίση, όπως οι μονογονεϊκές οικογένειες ή οι άνθρωποι με μεταναστευτικό υπόβαθρο;
Οι άνθρωποι που μεγαλώνουν μόνοι τα παιδιά τους ανήκουν ούτως ή άλλως στους ιδιαίτερα μειονεκτούντες, γιατί κουβαλούν όλα τα βάρη μόνοι και δεν μπορούν να μοιραστούν τις δουλειές. Όσον αφορά τις γυναίκες ασθενείς μου με μεταναστευτικό υπόβαθρο, η πανδημία συχνά δεν παίζει μεγάλο ρόλο λαμβάνοντας υπόψη τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν ούτως ή άλλως. Τα παιδιά, όμως, βρίσκονται σε ακραία μειονεκτική θέση. Χρειάζονται ανθρώπους που θα τα υπερασπιστούν αυτήν την περίοδο. Και ως κοινωνία, έχουμε τεράστια ευθύνη σε αυτό.
Τι μπορούμε να περιμένουμε; Θα βγουν οι άνθρωποι πιο δυνατοί από αυτήν την ακραία εμπειρία ή θα καταρρεύσουν μόλις ο κίνδυνος ξεπεραστεί ως έναν βαθμό;
Αυτό διαφέρει από άτομο σε άτομο. Ορισμένοι βλέπουν τώρα τη δύναμή τους. Άλλους τους ξεπερνάει όλο αυτό. Μελέτες δείχνουν ότι όταν έπειτα από παρόμοιες κρίσεις αρρωσταίνουν κυρίως οι νοσηλευτές και οι νοσηλεύτριες, για παράδειγμα. Μετα-έρευνες προηγούμενων πανδημιών δείχνουν εν γένει αύξηση στις ψυχικές ασθένειες ως αντίδραση στον έσχατο κίνδυνο: «Θα πεθάνω; Θα επιβιώσω;» Οι οικονομικές επιπτώσεις του Lockdown είναι ήδη ορατές – μπαρ βάζουν λουκέτο, η μεσαία τάξη υποφέρει. Με αυτές τις επιπτώσεις συνδέονται πολλά κοινωνικά προβλήματα, κι αυτά με τη σειρά τους έχουν άμεση σχέση με τις ψυχικές ασθένειες. Βλέπουμε ήδη μια αύξηση στις ασθένειες. Υπάρχουν περισσότεροι ασθενείς, και εν μέρει είναι πιο άρρωστοι, γιατί πολλοί έχουν βιώσει τρομερά πράγματα, έχουν χάσει συγγενικά τους πρόσωπα και δεν είχαν καν την ευκαιρία να τα αποχαιρετίσουν, ενώ άλλοι έχουν υποστεί μόνιμο τραύμα ως εργαζόμενοι με θεσμικό ρόλο στην πανδημία.
Ακόμη και χωρίς την πανδημία, οι γυναίκες έχουν «θεσμικό ρόλο», αν μη τι άλλο για τον θεσμό της οικογένειας. Τι τις συμβουλεύετε για να αντέξουν αυτούς τους δύσκολους καιρούς;
Συμβουλεύω κάθε γυναίκα να μην πάψει να κοιτάζει τον εαυτό της. Η συστημική θεώρηση της οικογένειας εκ μέρους της γυναίκας είναι καταπληκτική, όπως κι η ικανότητά της να αντεπεξέρχεται στο multitasking, κι αυτά δεν πρέπει να τα εγκαταλείψει. Οι γυναίκες πρέπει όμως οπωσδήποτε να βρουν χρόνο να φορτίζουν τις μπαταρίες τους, να αποστασιοποιούνται, να καθίσουν για λίγο μόνες στο σπίτι, να κάνουν έναν περίπατο, να συναντήσουν μια φίλη – κι αν χρειαστεί, να παλέψουν για να εξασφαλίσουν αυτά τα διαλείμματα. Τα δικαιούμαστε γιατί επιτελούμε τεράστιο έργο. Και κάθε εργασία πρέπει να αποζημιώνεται, ακόμη και η απλήρωτη.
ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΚΡΙΣΗ
Για την έρευνα «Psychische Gesundheit in der Krise» («Ψυχική υγεία μέσα στην κρίση») το ταμείο υγείας της επιχείρησης pronova BKK διεξήγαγε τον Οκτώβριο και τον Νοέμβριο του 2020 μια διαδικτυακή δημοσκόπηση μεταξύ 154 ψυχιάτρων και ψυχοθεραπευτών σε ιατρεία και κλινικές της Γερμανίας. Το βασικό συμπέρασμα ήταν ότι οι γυναίκες και οι οικογένειες με παιδιά στο σπίτι ταλαιπωρούνται ιδιαίτερα με τους περιορισμούς και τα άγχη που έχει φέρει η πανδημία του κορωνοϊού. Τα 4/5 των γιατρών δήλωσαν ότι έχουν παρατηρήσει αύξηση των ψυχικών προβλημάτων στη συγκεκριμένη ομάδα κατά το 2020. Ειδικά οι άνθρωποι που μεγαλώνουν μόνοι παιδιά, λένε οι γιατροί, υπέστησαν μεγαλύτερη ψυχολογική επιβάρυνση μέσα στην κρίση αυτή.
Από τους ερωτηθέντες ειδικούς, το 86% παρατήρησαν αύξηση των ψυχικών προβλημάτων σε γυναίκες, ενώ μόνο 70% σημειώνουν αύξηση των προβλημάτων αυτών στους άντρες. Σε ό,τι αφορά τις οικογένειες με παιδιά, το 84% των ψυχιάτρων και ψυχοθεραπευτών μίλησαν για αυξημένα ψυχικά προβλήματα. Σε οικογένειες χωρίς παιδιά, το ποσοστό ήταν μόνο 49%, ενώ για τις μονογονεϊκές οικογένειες έφτασε το 92%.