Lepiej nie mówić wprost o ekologii

Badania Debiutanci ’23 to diagnoza miejsca, jakie zagadnienia dobrostanu oraz zrównoważenia środowiskowego zajmują w wyobraźni i potrzebach młodych osób, które 15 października pierwszy raz wezmą udział w wyborach parlamentarnych, decydując (lub nie) o losie swojego pokolenia.

Maciej Frąckowiak

Kontekst wyborczy w przedstawionym raporcie odgrywa bardzo istotną rolę, nie tylko jeśli chodzi o specyfikę kategorii, która podlegała badaniom, ale także zawarte w projekcie pytanie: na ile kwestie szeroko-rozumianego zrównoważenia mogą być swoistym języczkiem u wagi, czymś, co zadecyduje o głosie niezdecydowanych lub przyciągnie do urn osoby niechętne wyborom. Innymi słowy, na ile podnoszenie tych wątków w debacie politycznej przez osoby ubiegające się o urząd może zadecydować o wyniku wyborczym.
Podczas przeglądania raportu naszą uwagę przykuł tytuł jednej z końcowych sekcji prezentacji upowszechniającej wyniki, który zresztą przywołujemy w tytule – „Lepiej nie mówić wprost o ekologii”. To teza, która wywraca stolik. Jakże często przecież domagamy się jej więcej i bardziej bezpośrednio w dyskusjach publicznych, zerkając z nadzieją w stronę najmłodszych z nas, których podziwialiśmy na młodzieżowych strajkach klimatycznych i blokadach wycinek. No więc jak to?
A tak to. Lektura wyników, które przywołujemy na kolejnych stronach, przekonuje bowiem, że kwestie środowiskowe są wprawdzie nadal ważne, ale też nie tylko one – lęków, obaw i marzeń jest w tej kategorii wiekowej po prostu więcej. To osoby, jak otrzeźwiająco przypominają Autorzy i Autorki raportu, dla których dyskusje o klimacie stanowią trwały element intelektualnego i emocjonalnego krajobrazu, a nie coś, co – jak pandemia, wojna w Ukrainie czy inflacyjny wzrost cen – wkracza w ich życia nagle i domaga się reakcji (bodaj poznawczej).
Czy zatem osoby młode znieczuliły się już na klimat i związane z nim wyzwania? Nie, ale zamiast ogólnych haseł, wolą mówić i słuchać o konkretnych ryzykach i rozwiązaniach. Klimat, dobrostan, szczęście są wówczas raczej wymiarem wszystkiego, co robimy, chociażby projektowania miasta, a nie koncepcją, którą można postawić na półce i wybierać spośród innych. Zamiast o klimacie, więcej o zieleni wokół bloku, tramwajach, dobrostanie psychicznym czy o miłości.

Które z poniższych wartości w obecnym momencie Twojego życia są dla Ciebie najważniejsze?

miłość 64%
zdrowie 62%
rodzina 58%
przyjaźń 58%
bezpieczeństwo 48%
szacunek 47%
wolność 45%
spokój 43%
wierność 34%
sprawiedliwość 33%
wiedza 30%
wykształcenie 29%
praca 28%
bogactwo 27%
tolerancja 27%
odpowiedzialność 23%
pokój 22%
prawo do życia 20%
wiara, Bóg 18%
honor 14%
ojczyzna 12%
sztuka 10%
patriotyzm 8%
prestiż 85%
ekologia 7%
tradycja 6%
przynależność 6%
władza 5%
polityka 4%
nie wiem, trudno powiedzieć 1%
inna wartość 0%
nie mam wartości 0%

* W raporcie brak informacji, czy osoby uczestniczące w badaniach miały możliwość wskazania ograniczonej liczby odpowiedzi.



Kwestie najważniejsze dla Ciebie w najbliższej przyszłości

dobre relacje z przyjaciółmi i rodziną 54%
zdrowie własne i najbliższych 52%
wystarczające zarobki 46%
dobrostan psychiczny 42%
spokój i poczucie bezpieczeństwa 40%
satysfakcjonująca praca 38%
możliwość realizacji moich pasji 35%
własne mieszkanie 35%
rozwój, kształcenie się 32%
pieniądze i dobra materialne (np. ubrania, elektronika, atrakcyjne sprzęty) 31%
korzystanie z przyjemności (rozrywka, imprezy, podróże) 29%
posiadanie samochodu do własnej dyspozycji 21%
życie w czystym i pełnym zieleni środowisku 11%
nie wiem, trudno powiedzieć 2%
inne 0%

* Instrukcja brzmiała: Wyobraź sobie swoją przyszłość w ciągu najbliższych lat. Wśród poniższych kwestii zaznacz maksymalnie 5 tych, które będą dla Ciebie najważniejsze.


Martwię się zanieczyszczeniem powietrza, zmianami klimatu, utratą bioróżnorodności

59%

* Odsetek osób uczestniczących w badaniach zdecydowanie lub raczej zgadzających się z tym stwierdzeniem.

W najbliższej przyszłości chciał(a)bym (bardziej) zaangażować się w działalność proekologiczną

35%

* Odsetek osób uczestniczących w badaniach zdecydowanie lub raczej zgadzających się z tym stwierdzeniem.


Jestem już znudzony(a) ciągłym mówieniem o sprawach ekologicznych czy środowiskowych

34%

* Odsetek osób uczestniczących w badaniach zdecydowanie lub raczej zgadzających się z tym stwierdzeniem.

Które z poniższych kwestii (jeśli którekolwiek) dotyczących najbliższej przyszłości wywołują w Tobie obawy lub niepokój?

inflacja i koszty życia 72%
moja osobista sytuacja finansowa i materialna 46%
kondycja psychiczna ludzi 38%
stan praworządności w Polsce 36%
bezrobocie 34%
jakość moich relacji z innymi ludźmi 34%
konsekwencje zmiany klimatu (m.in. susze, fale upałów, powodzie, huragany) 33%
stan środowiska (m.in. powietrza, wód i gleb) 30%
wojna w Ukrainie 30%
posiadanie satysfakcjonującej pracy 30%
napływ uchodźców do Polski 24%
zanikanie bioróżnorodności (m.in. wymieranie gatunków, wycinki lasów) 23%
zdobycie dobrego wykształcenia 21%
rozwój sztucznej inteligencji 21%
poziom moich osiągnięć zawodowych 18%
moja pozycja społeczna 16%
odchodzenie od tradycyjnych wartości 12%
nie czuję żadnych obaw o przyszłość 2%
inne kwestie 0%

* Odpowiedzi osób uczestniczących na pytanie: Które z poniższych kwestii (jeśli którekolwiek) dotyczących najbliższej przyszłości wywołują w Tobie obawy lub niepokój? Z instrukcji wynika, że można było udzielić dowolnej liczby odpowiedzi.

Lista postulatów do wyboru dla stworzenia partii idealnej

Rodzaj postulatu	Debiutanci ‘23	Grupa „trudno powiedzieć”
obniżenie podatków	53%	55%
poprawa dostępności wsparcia psychicznego i psychiatrycznego dla dzieci i młodzieży	43%	51%
złagodzenie obecnie obowiązującego prawa aborcyjnego	41%	50%
rozwój taniej, szeroko dostępnej komunikacji publicznej (pociągi, autobusy, tramwaje)	35%	46%
znaczące podniesienie płacy minimalnej	32%	41%
rozdział państwa od Kościoła katolickiego	28%	30%
ograniczenie wycinki lasów	28%	31%
dopłaty państwa do zakupu pierwszego mieszkania dla młodych	27%	30%
krótszy tydzień pracy (np. 4 dni w tygodniu)	25%	24%
przyspieszenie Polski w przechodzeniu na zieloną energię (tj. ze źródeł odnawialnych, jak wiatr i słońce)	24%	29%
świadczenie 500+ tylko dla najuboższych rodzin	18%	14%
większy wpływ rodziców na program szkół publicznych	16%	22%
budowa mieszkań na wynajem przez państwo	16%	13%
ograniczenie społecznej pomocy dla uchodźców z Ukrainy	14%	10%
inwestycja w infrastrukturę pieszo-rowerową	13%	16%
bezwarunkowa kwota wypłacana każdemu dorosłemu (np. w wysokości 1000 zł miesięcznie)	13%	8%
dofinansowania dla rozwiązań umożliwiających korzystanie z zielonej energii przez osoby prywatne i wspólnoty mieszkaniowe	12%	12%
zaostrzenie uchwał antysmogowych, by szybciej poprawić jakość powietrza	11%	12%
zakaz zapraszania do szkół środowisk LGBTQ+	11%	5%
edukacja ekologiczna jako obowiązkowy przedmiot szkolny	11%	10%
ograniczenie wojskowej pomocy dla Ukrainy	10%	8%
zniesienie ograniczeń dotyczących tego, czym ogrzewamy domy i mieszkania (pełna dowolność)	9%	5%
całkowite odejście od spalania paliw kopalnych (węgiel, gaz) najszybciej, jak to możliwe	9%	10%
większy wpływ polityków na program nauczania w szkołach	9%	4%
budowa muru na granicy polsko-białoruskiej	7%	3%
podwyższenie 500+ do 800+ dla rodziców na każde dziecko	7%	4%
powszechny dostęp do broni palnej	6%	1%
podniesienie opodatkowania na rzecz poprawy wynagrodzenia nauczycieli	6%	6%
rezygnacja z płacy minimalnej (miesięcznej i godzinowej)	6%	3%
ograniczenie imigracji zarobkowej do Polski (np. z krajów Azji i Afryki)	5%	2%
wyjście z Unii Europejskiej	5%	4%
obowiązkowa służba wojskowa dla mężczyzn i kobiet	5%	3%
ograniczanie wjazdu samochodów do centrów miast	4%	4%
twoja własna propozycja	3%	2%
nie wiem, trudno powiedzieć	6%	5%

* Instrukcja dla osób uczestniczących w badaniach: Wyobraź sobie, że na polskiej scenie politycznej pojawia się ugrupowanie polityczne lub partia idealna, na którą chcesz zagłosować. Na poniższej liście zaznacz maksymalnie 7 inicjatyw i zbuduj w ten sposób program tego ugrupowania/ tej partii. W tabeli przedstawiono porównanie odsetków wskazań w dwu grupach: zdecydowanych i niezdecydowanych wyborców. Oryginalny raport zawiera także więcej analiz statystycznych dla tego pytania.

Znajomość i poparcie zrównoważonych idei miejskich

Postulat	Znajomość	Poparcie
strefa czystego transportu – strefy, do których ograniczony wjazd mają najbardziej trujące samochody	46%	37%
ulice szkolne – ograniczenie ruchu samochodów bezpośrednio przy szkołach	28%	35%
strefy tempo 30 – ograniczenie prędkości na wybranych ulicach do 30 km/h	28%	23%
miasto 15-minutowe – budowa infrastruktury miejskiej w ten sposób, by najważniejsze jej elementy (sklepy, szkoły, przychodnie) były w odległości do 15 min spacerem lub jazdy rowerem od osiedli mieszkalnych	26%	47%

* Odsetki osób deklarujących znajomość i poparcie dla wybranych postulatów miejskich.

Kto powinien podjąć działania w celu uniknięcia katastrofy ekologicznej?

rząd, parlament, partie polityczne 50%
osoby prywatne takie jak Ty (my, społeczeństwo) 33%
koncerny energetyczne, elektrownie, elektrociepłownie 28%
samorządy, władze lokalne 26%
organizacje proekologiczne (np. Greenpeace, WWF) 26%
korporacje, biznes 24%
środowiska naukowe, uniwersytety, politechniki 21%
lokalne firmy, lokalni producenci 21%
związki wyznaniowe (np. Kościół katolicki) 10%
organizacje pozarządowe, tzw. NGO-sy 9%
nie nastąpi żaden kryzys, więc nie należy się tym zajmować 2%
ktoś inny 0%
nie wiem, trudno powiedzieć 15%

* Instrukcja dla osób uczestniczących w badaniach brzmiała: Jak sądzisz, kto powinien w pierwszej kolejności podjąć działania w celu uniknięcia możliwej katastrofy ekologicznej?

Które kwestie związane z ochroną środowiska w Polsce są według Ciebie najważniejsze i powinniśmy zająć się nimi w pierwszej kolejności?

ograniczenie marnowania żywności 51%
ograniczanie wycinki lasów i zalesianie zakrojone na możliwie szeroką skalę 47%
ograniczanie zanieczyszczania wód i gleb 46%
ograniczanie zanieczyszczenia powietrza 42%
ochrona wymierających gatunków roślin i zwierząt 42%
ograniczenie produkcji jednorazowych plastikowych opakowań 40%
ograniczanie emisji gazów cieplarnianych pochodzących ze spalania węgla, ropy i gazu 31%
działania wspierające budowę elektrowni jądrowej 26%
ograniczenie zużycia wody przez przemysł/ miasta/ indywidualnych odbiorców 25%
promowanie postaw mających na celu ograniczanie produkcji i konsumpcji produktów pochodzenia zwierzęcego 15%
nie ma takich kwestii 3%
nie wiem, trudno powiedzieć 6%

* W oryginalnym raporcie brak informacji, by osoby uczestniczące mogły wskazać tylko ograniczoną liczbę odpowiedzi.

Jak wygląda Twoje wymarzone sąsiedztwo?

dużo zieleni w pobliżu 54%
dobry transport publiczny 37%
ogrodzone, bezpieczne osiedla/posesje 30%
dużo sklepów w pobliżu 30%
infrastruktura pieszo-rowerowa 22%
restauracje i kawiarnie w pobliżu 20%
dużo miejsc parkingowych 19%
szkoły, przedszkola w pobliżu 16%
przychodnie zdrowia i urzędy w pobliżu 12%
możliwość szybkiej jazdy samochodem/motocyklem 12%
kluby nocne i puby w pobliżu 7%
coś innego 1%
nie mam wymarzonego sąsiedztwa 3%
nie wiem, trudno powiedzieć 3%

* Instrukcja dla osób badanych brzmiała: Jak wygląda Twoje wymarzone sąsiedztwo? Wskaż elementy, które powinny je tworzyć.

Gdybyś miał(a) przekonać swoich rówieśników do podjęcia działań na rzecz środowiska naturalnego, to których argumentów byś użył(a)?

oszczędzaj wodę 51%
więcej korzystaj z roweru/ chodź piechotą 47%
ograniczaj kupowanie produktów w plastikowych opakowaniach 44%
ograniczaj zużycie prądu w swoim domu/mieszkaniu 38%
kupuj ubrania z drugiej ręki 37%
zmniejszaj temperaturę w swoim domu podczas sezonu grzewczego 24%
mniej kupuj 24%
mniej korzystaj z samochodu 22%
zmień źródło energii u siebie w domu na mniej emisyjne 21%
nie jedz/ ograniczaj jedzenie mięsa 11%
nie lataj samolotami/ mniej lataj 9%
nie jedz/ ograniczaj jedzenie nabiału 5%
nie mam zamiaru nikogo przekonywać 7%
nie wiem, trudno powiedzieć 7%

* Instrukcja dla osób badanych brzmiała: Gdybyś miał(a) przekonać swoich rówieśników do podjęcia działań na rzecz środowiska naturalnego, to których argumentów byś użył(a)?


Informacja o badaniach
Za pomysł i koncepcję badania odpowiada Profeina (Zuzana Szybisty, Grzegorz Dzięgielewski, Sophie Peck i Bartosz Dąbrowski). Przedsięwzięcie sfinansował Clean Air Fund, w ramach projektu Stimulating demand from young voters for greater action on air quality. Koordynacją, analizami i raportem zajmowali się Mateusz Galica, Marta Marczuk z agencji Lata Dwudzieste, a wyniki konsultowała dr Magdalena Budziszewska z Uniwersytetu Warszawskiego.

Projekt badawczy składał się z trzech etapów: badań jakościowych, obejmujących 4 grupy focusowe z miast o różnej charakterystyce (realizacja: IRCenter), eksperymentalnej komputerowej analizy treści transkrypcji z badań focusowych (Swarmcheck), a także z badań ilościowych, którym w NN6T poświęcamy najwięcej miejsca. Za ten ostatni etap odpowiadała pracownia IQS, która zbierała dane za pomocą techniki CAWI (ankieta internetowa umieszczona była na panelu opinie.pl). W badaniach ilościowych udział wzięło 1000 osób, które 15 października po raz pierwszy wezmą udział w wyborach (urodzeni w latach 2001–2004). Próbę dobrano tak, by jej struktura odpowiadała strukturze populacji osób w tym wieku (względem płci, wieku, wykształcenia, wielkości miejscowości zamieszkania i województwa).

Strona domowa projektu badawczego poza raportem i statystykami zawiera także komentarze eksperckie i kompas wyborczy dla młodych: https://mlodziwyborcy.pl