Zaokret udesno u politici
„Kraj zajedničke Evrope”

Šta se dešava kada desničarski populisti postaju sve jači u Evropskoj uniji? O razlozima i posljedicama tog zaokreta te o mogućim protustrategijama govori Alexander Häusler, sociolog na Univerzitetu u Düsseldorfu. U fokusu njegovog naučnog istraživanja nalazi se ekstremizam.

Gospodine Häusler, širom Evrope, desničarski populisti u političkom smislu napreduju. U Njemačkoj je desničarsko-populistička stranka Alternativa za Njemačku (AfD) na proljeće 2016. godine postala treća najjača stranka u državi. Koji su razlozi za uspjehe desničarskih stranaka?
 
Evropska dužnička kriza predstavlja jedan razlog. Pored toga je od 2015. godine broj izbjeglica u stalnom porastu, a evropske države su se pokazale nesposobnim da pronađu razumno zajedničko rješenje za cijelu Evropu. Iza uspjeha desničarskih stranaka nalazi se, međutim, i teška kriza političke reprezentacije, koja populističkim snaga omogućava da nude nacionalističke odgovore na krizu evropskog modela.
 
Šta te desničarske populiste razlikuje od desničarskih ekstremista i neonacista?
 
Mi u Evropi imamo desničarsko-ekstremne stranke koje nastupaju desničarsko-populistički, kao i desničarsko-populističke stranke koje ne potiču iz ekstremne desnice. Najopasnija stranka u zapadnoj Evropi jeste Front National u Francuskoj, koja, najkasnije od promjene na čelu stranke, gdje je oca Jean-Marie Le Pena zamijenila njegova kćerka Marine Le Pen, ima izrazito desničarsko-populističku orijentaciju. Sa druge strane, imamo i Švicarsku nacionalnu stranku, najjaču desničarsko-populističku stranku u cijeloj Evropi, koja izvorno potiče iz seljačkog pokreta. Taj široki spektar može se vidjeti i u Evropskom parlamentu.

DESNIČARSKE, KAO I LJEVIČARSKE SNAGE PROFITIRAJU OD KRIZE EVROPSKOG MODELA

Neki funkcioneri AfD-a u Njemačkoj zastupaju desničarsko-ekstremističke, narodnjačke pozicije. Da li su prijelazi tečni?
 
Da, do određene mjere. AfD predstavlja stranačko-politički krov za različite miljee koji su desno od Kršćansko-demokratske unije (CDU), stranke Angele Merkel. U vrijeme njenog osnivanja 2013. godine, u AfD-u je dominirao privredno-liberalni milje pod rukovodstvom osnivača stranke Bernda Luckea. Još prije promjene na čelu stranke 2015. godine, u krug AfD-a spadaju i razočarane pristaše CDU-a i CSU-a, kao i jedan narodnjačko-nacionalistički, ekstremno desničarski milje. Te različite grupacije okupljene su pod jednim krovom, i to ne bez konflikta. Spektar seže od konzervativaca koji sebe ne smatraju desničarskim ekstremistima, sve do tvrdokornih neonacista.  AfD je u maju 2016. zastupljen u osam pokrajinskih parlamenata i mora dokazati da je sposoban djelovati realnopolitički. Na tome će se pokazati da li je sposoban preživjeti ili mu predstoji ista sudbina kao i drugim desničarskim grupacijama koje su opet nestale.
 
U nekim evropskim zemljama postoje snažne ljevičarsko-populističke stranke: Koalicija radikalne ljevice u Grčkoj, naprimjer, stranka premijera Alexisa Tsiprasa, ili stranka Podemos u Španiji, koja je 2014. godine nastala iz jednog političkog pokreta. Kako je došlo do toga?
 
Motivi su veoma različiti. U slučaju desničarskog populizma, motivacija se crpi iz ekskluzivne ideje etnički određenog naroda i usmjerena je protiv doseljenika i stranaca. Za razliku od toga, ljevičarski populisti žele zastupati čitav narod, u središtu njihovog djelovanja je socijalna pravda. Kriza političke reprezentacije dovela je do toga da su, kako na desničarskoj tako i na ljevičarskoj strani, ojačale nove snage. Dokle god u Evropskoj uniji nedostaju odgovarajuće političke regulative, malo će se toga promijeniti po tom pitanju.

RASPRAVA UMJESTO DEMONIZACIJE

Uspjeh populističkih stranaka ide na teret etabliranih stranaka. Da li upravo doživljavamo imploziju evropskog stranačkog sistema?  
 
Taj sistem je u nekim zemljama erodirao već godinama prije. Ono što se u Francuskoj, Austriji ili Holandiji pokazuje već duže vrijeme, može se dogoditi i u Njemačkoj: smanjenje i gubitak značaja narodnjačkih stranaka, kao recimo u Italiji. Nisam siguran da su velike stranke u Njemačkoj u 2016. godini već shvatile šta nas eventualno očekuje. Desničarski populisti žive od toga da se prezentiraju kao progonjeni od ljevičarsko-liberalne političke elite, koja, navodno, potiskuje mišljenje naroda, te kao čiji advokati onda nastupaju oni. Taj efekt se pojačava kada etablirane stranke odbijaju da razgovaraju s njima. U Njemačkoj bi bilo svrhovitije stupiti u raspravu sa AfD-om i pokazati kakve bi posljedice nacionalni egoizam i rasizam imali za Njemačku i Evropu.
 
U Austriji je FPÖ 2016. godine već najjača snaga. U Francuskoj se Marine Le Pen nada da će 2017. godine postati predsjednica. Da li će desničarski političari u Evropi preuzeti moć?
 
To su jednim dijelom već učinili. Uzor svih desničarskih populista jeste Viktor Orbán u Mađarskoj. Ukoliko bi u drugim zemljama desničarske snage došle na čelo država ili vlada, bio bi to kraj zajedničke Evrope.