Evropska unija
„Trebali bismo osnovati evropski građanski pokret”

Rimski ugovori su u martu 1957. godine položili temelj za kasniju Evropsku uniju. Politolog Claus Leggewie govori o vrijednosti evropske ideje i ugrožavanjima kojima je ta ideja izložena.

Gospodine Leggewie, smatrate li da je evropska ideja ugrožena zbog razvoja koji imamo u posljednje vrijeme – recimo, Brexita?
 
Privredne, socijalne i političke posljedice Brexita još uvijek se teško mogu procijeniti. Ali upravo to bi evropsko društvo sada moglo učiniti otpornijim protiv prijetnji u vezi sa Nexitom ili Frexitom.
 
Ti pojmovi označavaju eventualni izlazak Nizozemske ili Francuske iz Evropske unije. Da li su, prije svega, populističke snage te koje daju vjetar u leđa takvim težnjama?
 
One su te koje su u Evropi nacionalizam opet učinile prihvatljivim, ali i neki ljevičarski nacionalisti rade isto što rade i oni. Obje strane režu granu na kojoj sjedimo.

„MI EVROPLJANI NE BISMO SMJELI DOPUSTITI DA NAS PODIJELE”

Šta bi trebalo učiniti kako bi Evropska unija ponovo postala popularnija? I za koje vrijednosti ona uopće stoji?
 
Kako bi bilo: za slobodu, sigurnost, blagostanje, demokratiju? Znam također da te stvari mnogima više ne znače mnogo. Upravo zato: trebali bismo otkloniti zaborav u vezi s historijom, unapređivati demokratsko učešće – i prekinuti nepromišljene žalopojke u vezi sa Evropskom unijom. A prije svega ostalog bismo trebali oživjeti jedan evropski građanski pokret, što je slučaj s pokretom „Praxis Europa”. To je spoj profesionalaca srednje generacije iz različitih oblasti civilnog društva, iz nauke i iz kulture, koji zajedno razmišljaju o demokratskoj, pravednoj Evropi, sposobnoj za budućnost – i koji žele zaustaviti raspad koji joj prijeti. Bude se oni koji su rođeni nakon 1970. godine jer, naprimjer, na posljedicama koje se mogu očekivati od Brexita prepoznaju šta sve mogu izgubiti. Mi Evropljani ne bismo smjeli dopustiti da nas podijele i trebali bismo neprijatelje Evrope smjestiti tamo gdje im je mjesto.
 
Šta je razlog tome što se odsustvo rata od 1945. godine u većini evropskih zemalja više ne vidi kao rezultat i učinak integracije putem Evropske unije?
 
Zato što nisu Rimski ugovori, niti ugovori iz Masstrichta i Lisabona bili ti koji su osiguravali mir nego ravnoteža užasa tokom Hladnog rata. Ali također i njemačko-francuska alijansa i njemačko-poljsko pomirenje, koji su prigušili virus evropskog nacionalizma. Ja sam zapravo mislio: trajno.

„POGREŠNO ADRESIRANA KLASNA BORBA”

Šta zapravo ujedinjuje snage koje su kritički nastrojene prema Evropskoj uniji u Poljskoj, Mađarskoj, Francuskoj, pa i u Njemačkoj?
 
Renesansa narodnjačko-autoritarnog nacionalizma, koji želi okončati posao kako sa Evropskom unijom tako i sa demokratijom. To je usmjereno protiv samih temelja republike, pa i protiv postignuća iz 1968. godine, kada je došlo do liberalizacije svakodnevnice i odnosa između spolova i generacija, što desničarima nije bilo po volji. Također i mnoge stvari u vezi s pravnom državom, koje se podrazumijevaju. Nacionaliste ujedinjuje parola: narod se nalazi iznad prava. Orbán, Erdogan, ali i Trumpov savjetnik Steve Bannon izričito teže ka identitarnoj i plebiscitarnoj autokratiji, koja treba pomesti stranke, parlamente, slobodnu štampu ili nezavisne sudove.
 
Odakle potiče taj ogromni strah od moderne?
 
Od onih njenih strana koje je teško izdržati: individualna autonomija, ekspozicija rizika, stalna konfrontacija sa „drugim” i „stranim”. Ukratko, sa svim što čini draž moderne kulture. Njene pristalice se napadaju uz pomoć nevjerovatnog prezira, drskosti i gluposti.
 
Da li su to fenomeni zasićenosti – ili se iza desničarsko-populističke kritike možda negdje krije i zrnce istine?
 
Da, čak i veliko zrno. Ja ne padam pod utjecaj ljevičarsko-liberalnog mazohizma koji je zavladao nakon izbora Trumpa za predsjednika SAD-a, jer nikakva otkačenost ne opravdava izbor jednog takvog seksiste i rasiste. Prema takvima se mora biti potpuno odlučan i u slučaju potrebe se mora organizirati i otpor. Ali, naravno, mora se voditi računa i o tome da je kriza reprezentacije i legitimacije današnjih demokratija proizišla iz socijalne nejednakosti, oligarhijskih tendencija u strankama i činjenice da su nacionalne države izgubile mogućnost upravljanja u odnosu na globalne privredne i finansijske aktere. Desničarski radikali vode pogrešno adresiranu klasnu borbu. Umjesto protiv začetnika te krize, oni narod huškaju protiv manjina, stranaca, novinara, profesora, eksperta, stvaralaca kulture. Prvi službeni čin ministra kulture kancelarke (sačuvaj Bože!) Petry bio bi da ukine Goethe institute, javni radio-televizijski servis i poticanje kritičkog naučnog istraživanja.