Graphic Novels
Tekenen tegen neonazi’s

Nils Oskamp en David Schraven maken graphic novels over rechts extremisme. De tekenaars geven een diepe inkijk in een wereld waarin haat en geweld overheersen.

In een donker steegje slaan neonazi’s een jongeman in elkaar. Ze gaan net zolang door tot de man niet meer beweegt. “Papa, opstaan!” – een jongetje maakt zijn vader wakker. De aanvallers waren slechts een nachtmerrie. “Oef. Alles is oké”, denkt de vader, maar de herinnering is weer gewekt. Met die scène begint de autobiografische strip Drei Steine ("Drie stenen") van Nils Oskamp.

Oskamp, die in 1969 in Bochum werd geboren, heeft leren vechten. Als scholier verweerde hij zich met de vuisten tegen de neonazi’s bij hem op school. Vandaag klaagt hij bestaande wantoestanden aan met behulp van zijn tekenstift. In Drei Steine schetst hij zijn ervaringen met racisme en uitsluiting en blikt hij terug op zijn schooltijd aan de Wilhelm-Busch-Realschule in Dortmund-Dorstfeld.

Iedereen kijkt weg

Die herinneringen zijn allesbehalve sentimenteel. Een medescholier verspreidt zijn extreemrechtse en fascistische ideologie. Oskamp verweert zich, en wordt geslagen en vernederd. De leraren kijken weg, de ouders weten niet hoe te reageren. De spiraal van geweld escaleert. Op een dag wordt Oskamp zo hard aangepakt, dat hij pas in het ziekenhuis weer bij bewustzijn komt. Hij doet aangifte en het komt tot een rechtszaak. Zijn aanvallers worden wegens poging tot doodslag veroordeeld tot een werkstraf van 20 uur. Oskamp verlaat de stad.

Ook journalist David Schraven houdt zich met de neonaziscene bezig. Zijn graphic novel Weiße Wölfe ("Witte wolven") gaat over de neonazi Albert S., die in Dortmund lid is van een zogeheten Combat 18-groep. Die naam verwijst naar de militante tak van het neonazinetwerk “Blood & Honour”. Het boek is gebaseerd op het werk van onderzoeksbureau Correctiv, waarvan David Schraven inhoudelijk zaakvoerder is. Via grondig onderzoek heeft Schraven het leven van Albert S. gereconstrueerd. De tekeningen werden gemaakt door Jan Feindt.

David Schraven heeft er bewust voor gekozen om zijn onderzoeksresultaten als een getekend verslag te publiceren en gratis op het internet aan te bieden, om jonge lezers te bereiken. “Het heeft geen zin de kop in het zand te steken en te denken dat het kwaad wel zal verdwijnen als men het lang genoeg negeert. We moeten de gruwel onder ogen zien, om hem te kunnen bestrijden”, schrijft hij op de website van Correctiv.

De spiraal van geweld doorbreken

Nils Oskamp volgde een andere weg. In tegenstelling tot onderzoeksjournalist David is hij niet steeds verder in het rechtse milieu doorgedrongen. Zijn strijd blijft in de private sfeer. Hij verweert zich, hij vecht – en komt dan tot de vaststelling dat hij de spiraal van het geweld moet doorbreken. Een centrale rol in het verhaal is weggelegd voor de drie stenen uit de titel, die hij opraapt tijdens zijn bezoek aan het Joodse kerkhof in Dortmund-Dorstfeld, waar neonazi’s beschadigingen aanbrengen. Het maken van deze strip was voor hem ook therapeutisch, zegt hij: “Ik heb de demonen en de woede uit mijn verleden naar de pagina’s van de strip verbannen.”

Oskamp leerde zijn ambacht al vroeg: na de school studeert hij illustratie aan de kunstacademie Schloss Haus Ruhr in Bochum, en werkt hij als graficus en art director, en als zelfstandig reclametekenaar. Om de twee jaar volgt hij Duits-Franse stripseminars in Erlangen. De docenten moedigen hem aan verder te werken aan zijn carrière als tekenaar. En dus trekt hij naar de animatieschool in Hamburg. Voor zijn afstudeerfilm Voodee, een parabel over gevangenschap en uitsluiting, krijgt hij in 2003 de Hamburg Animation Award. Vandaag tekent Oskamp medische instructies en storyboards, ontwerpt hij iconen en logo’s, en maakt hij illustraties bij teksten in tijdschriften en reclamebrochures.
In 2002 richt hij samen met collega’s de Duitse vereniging voor illustratoren “Illustratoren Organisation e.V.” op, inmiddels goed voor meer dan 1.200 leden. In 2003 begint hij met de internationale kunstactie “Art Against Female Genital Mutilation” voor het Europees Parlement in Brussel. En hij sticht het Duits-Franse samenwerkingsverband “Atelier sans Frontières”. Aan het project Drei Steine werkt Oskamp al sinds 2007. De eerste ontwerpen en voorbereidende werken presenteerde hij al in 2008 op de stripbeurs in Erlangen, het belangrijkste stripfestival in de Duitstalige wereld. In 2015 verscheen zijn boek in een kortere schooluitgave bij de stichting Amadeu Antonio, en in 2016 verschijnt het als volledige uitgave bij uitgeverij Panini. Volgens de tekenaar zijn strips een goede manier om de “kinderen van de computerspelgeneratie” aan het lezen te krijgen.

Extreemrechts “op de laarzen trappen”

Ook bij David Schraven gaat het project verder dan louter de graphic novel. Op de website die bij het boek hoort, noemt hij concrete maatregelen in de strijd tegen neonazi’s: geldstromen moeten geblokkeerd worden, politielui moeten beter opgeleid worden en er moeten undercoveragenten ingezet worden. Vooral moet men extreemrechts “op de laarzen trappen”: “In de strijd tegen het wijdverbreide nazisme mag de staat zich niet laten kennen. Elk hakenkruis, elk propagandamisdrijf, zelfs het kleinste delict moet aanleiding geven tot vervolging”, schrijft Schraven. Hij geeft zijn lezers zelfs een concrete instructie: wie het eisenpakket steunt, kan zelf actief worden – en tweeten onder de hashtag #AufDieStiefelTreten (“op de laarzen trappen”).