Matthias Gnehm
De affiniteit tussen architectuur en beeldverhaal

De Duitstalige Zwitser Matthias Gnehm is onder stripauteurs een uitzondering. De tekenaar en scenarioschrijver werkt als zelfstandig architect en laat deze ervaring ook in zijn strips doorsijpelen.

Von Matthias Schneider

Strips en architectuur hebben meer met elkaar gemeen dan op het eerste zicht zou lijken: uiteindelijk gaat het om het creëren van levensruimtes die zowel in de realiteit als in het verhaal te lezen en te beleven zijn. Daarom verbaast het des te meer dat er zo weinig Duitstalige strips over het thema architectuur zijn. Je hoeft bijvoorbeeld maar te vergelijken met de architectuur-strips van François Schuiten en Benoît Peeters uit België of van de Amerikaanse tekenaar David Mazzucchelli, of aan de architecturaal complexe ruimtes van de Fransman Marc-Antoine Mathieu.

In die zin is Matthias Gnehm een voorloper in de Duitstalige stripwereld. In tegenstelling tot Schuiten en Peeters gaat het bij deze in Zürich wonende auteur echter niet om parallelle stadsruimtes en om de vernieling van historische gebouwen; Gnehm legt eerder de nadruk op architectuur als sociale ruimte die identiteit creëert.

OVER GELEEFDE EN FICTIEVE RUIMTES

Een thema dat Gnehm persoonlijk zeer ter harte gaat is de ongeordende bebouwing van zijn Zwitserse heimat. Dit thema behandelde hij in Die Bekehrung (De bekering, 2011). Een architectuurjournalist gaat na 25 jaar voor het eerst weer terug naar het dorp van zijn kindertijd en herinnert zich een verdrongen en donker hoofdstuk uit zijn jeugd. Tijdens de treinreis beleeft hij opnieuw hoe hij destijds met zijn vrienden en zijn heimelijke liefje slachtoffer werd van een evangelische prediker. Bij aankomst in zijn dorp moet hij vaststellen dat de ooit zo rustige en overzichtelijke plek veranderd is in een agglomeratie. De wildgroei aan bebouwing heeft bij de bewoners geleid tot lokale en sociale vervreemding, net zoals die jeugdervaring hem destijds van zijn ouders en zijn herkomst vervreemdde.

Het verhaal speelt zich af in de thuisstreek van Gnehm, op de Zwitserse Hoogvlakte. In de jaren 60 werd daar een prestigieus project van stadsplanning uitgevoerd, ontwikkeld aan zijn latere universiteit, de ETH in Zürich. Het project faalde echter jammerlijk en de wildgroei kon niet worden verhinderd. Deze uiteenvallende sociale ruimte van een dorp werd in het stripverhaal van Gnehm tot symbool voor de verlorenheid van zijn bewoners, vooral van de kinderen en jongeren.

In Die kopierte Stadt (De gekopieerde stad, 2014) behandelt hij een ander architecturaal fenomeen. Het verhaal draait om een bijzondere vorm van architecturale toe-eigening: de tot in elk detail accurate nabootsing van gebouwen en zelfs stadsdelen. De onsuccesvolle en naïeve architect Leo Lander bezoekt zijn vroegere medestudent Hans Romer in de stad Kunming in het zuiden van China en wordt speelbal van een intrige. Romer staat aan het hoofd van een succesvol architectuurbureau en bouwt voor een immobiliëngigant een kopie van de stad Zürich in China na.

De klassieke Europese architectuur is in China inderdaad trendy en in de Chinese voorsteden verschijnen kopieën van hele Europese stadsdelen en beroemde bezienswaardigheden. Het boek stelt de vraag naar origineel en kopie. Dat onderscheid heeft in de Aziatische cultuur helemaal niet dezelfde betekenis als in Europa, wat onze protagonist Lander diep vertwijfelt. Uiteindelijk pendelt Lander heen en weer tussen Zwitserland en China: hij woont tegelijk in het origineel en in de kopie van de stad Zürich, in dezelfde woning en met dezelfde meubels, en verliest daarbij elke zin voor realiteit.
 

TELKENS NIEUWE VERTELVORMEN EN TEKENSTIJLEN

Toch is Matthias Gnehm niet alleen vanwege zijn vragen over architectuur en samenleving een uitzonderlijk striptekenaar. Hij ontwikkelt bovendien voor elk werk nieuwe vertelvormen en tekenstijlen. Zo heeft de strip Der Maler der ewigen Portraitgalerie (De schilder van de eeuwige portretgalerij, 2013) bijvoorbeeld een opmerkelijke voorgeschiedenis.

Eerst stelde Matthias Gnehm in een galerie in Zürich zes pastelkrijtbeelden met portretten ten toon, elk vier centimeter groot en in zwart-wit. Zo werd het stripproject op een bijhorende website gelanceerd. Tegen een kleine betaling bood hij bezoekers aan hen ook te portretteren. Ze moesten hem een foto sturen, Gnehm tekende hen en downloadde het beeld op de website. Alle geportretteerden kregen de originele tekening en de belofte dat hun beeld zou worden afgedrukt in zijn beeldverhaal.

Een onconventionele financiering voor een onconventionele strip: sommigen zouden het zelfs geen stripverhaal noemen, want in dit werk van meer dan 250 pagina’s zijn er geen tekstballonnen. Wel staan er op elke pagina een tot vier beelden van groot formaat met teksten eronder of ernaast. In het verhaal ontdekt een onsuccesvolle beeldend kunstenaar in de fotoverzameling van zijn oma een portret van haar, precies zo’n klein formaat. Daarop gaat hij op zoek naar de oorsprong van zijn familie en stoot daarbij op een tot dan toe goed bewaard familiegeheim.

In zijn vroegere stripverhaal Das Selbstexperiment (Het experiment met zichzelf, 2008) brengt Matthias Gnehm een geweldige thriller over realiteit en bewustzijn, net zoals in Die kopierte Stadt. De onderzoeker Frank Karrer wil eigenlijk een middel vinden tegen jaloezie, maar ontdekt daarbij toevallig hoe het bewustzijn van mensen ontstaat en functioneert. Als hij deze kennis bij zichzelf test met een experiment, verliest hij er de controle over en raakt verloren in het bewustzijn van een ander. Zeer gecompliceerde wetenschappelijke onderzoeksvragen over bewustzijn en emoties verweeft de auteur in wetenschappelijke uitweidingen en fantastische speculaties tot een adembenemende triller, die ook filosofische vragen raakt.