Spreekuur - de taalcolumn
Taal als twistappel
Welke ideeën en waarden kenmerken een samenleving? En wat hebben debatten over de rol en het gebruik van taal daarmee te maken? Onze nieuwe columnist Henning Lobin, directeur van het Leibniz-Institut für Deutsche Sprache, verdiept zich in vurig besproken taalpolitieke thema's – en toont daarmee aan hoe belangrijk taal is voor het zelfbeeld van een samenleving.
Von Henning Lobin
Een taal bestuderen kan prachtig zijn. Het is fijn om ze te leren, je komt meer te weten over het land en zijn inwoners, en als je in het taalgebied op reis bent, kan je er met de mensen praten. Maar taal kan ook aanleiding geven tot meningsverschillen, controverses en zelfs geweld. Dat geldt niet alleen voor het gebruik van taal, want het is natuurlijk duidelijk dat iets als een belediging hevige reacties kan losweken. In de politiek staat het taalgebruik in rechtstreekse verbinding met politieke inhoud en worden aan de hand van sleutelbegrippen referentiepunten in een debat gevormd.
Hoogdagen voor taalpolitiek
Ook over de rol en de functie van taal zelf wordt steeds weer flink gedebatteerd – of het nu gaat om de taal van minderheden, om standaardisering, om het gebruik van taal in het openbaar en in de media, in administraties en scholen of in nationale of internationale overheidsinstellingen. Dat alles valt in de breedste zin onder de noemer ‘taalpolitiek’.Taalpolitieke thema's met betrekking tot de Duitse taal beleven tegenwoordig hoogdagen. Bepaalde thema's lokten in het verleden al hevige discussies uit, en die laaien vandaag opnieuw op. Andere zijn dan weer vrij recent en weerspiegelen de veranderingen in de maatschappij. In de vijf artikels die je de komende weken zal kunnen lezen, wil ik dieper ingaan op een aantal aspecten. Ik wil aantonen wat je over een land en zijn samenleving en geschiedenis kan leren als je je bezighoudt met de taal die er wordt gesproken.
Spanning ten top: de hervorming van de spelling
Om te beginnen wil ik het onderwerp spelling aansnijden, of meer bepaald: de hervorming van de Duitse spelling. Die heeft in de jaren ’90 tot bijzonder felle discussies geleid, die tot op vandaag nazinderen. Het is niet zo eenvoudig om te vatten waarom, want nergens anders brengt dit thema zulke emotionele reacties teweeg als in het Duitstalige gebied.Mijn tweede thema is het gebruik van leenwoorden in het Duits, tegenwoordig voornamelijk uit het Engels – de zogeheten anglicismen. De strijd tegen leenwoorden barstte al los in de 17e eeuw, toen het de bedoeling was om het gebruik van de vele leenwoorden uit het Latijn terug te dringen. In de 19e eeuw werden vooral de leenwoorden uit het Frans geviseerd. Vandaag de dag verzetten taalverenigingen zich hoofdzakelijk tegen leenwoorden uit het Engels en linken ze dat aan kritiek op de maatschappelijke ontwikkeling in het algemeen.
Twee van de andere thema’s staan in nauw verband met elkaar, maar moeten elk apart worden behandeld: gendergelijk taalgebruik in het Duits enerzijds, en genderinclusief taalgebruik anderzijds. Bij het eerste gaat het om hoe er in de taal naar vrouwen wordt verwezen, bij het tweede om genderdiversiteit in het algemeen. Zoals bekend wordt er in de Duitse publieke opinie fel gediscussieerd over beide onderwerpen.
Tot slot wil ik het hebben over de officiële rol van het Duits in Duitsland en in Europa. Waarom staat er in de Duitse grondwet niet dat Duits de officiële landstaal is? En wat betekent het Duits in de instellingen van de Europese Unie? Ook daar is het velen erom te doen het Duits een belangrijkere status te geven en de desbetreffende wetten te wijzigen.