Mediavrijheid in Kroatië
Hinderlijke rechtszaken en onzekere werkomstandigheden bedreigen onafhankelijke journalistiek

Op 28 oktober heeft de Kroatische journalistenvereniging HND een persconferentie gehouden om de aandacht van het publiek te vestigen op een tiental nieuwe rechtszaken tegen journalisten en media in het land. Deze rechtszaken zijn aangespannen door hooggeplaatste politici en prominenten – parlementslid Branimir Glavaš, rector van de universiteit van Zagreb, Damir Boras, en voormalig minister van Landbouw, Tomislav Tolušić.
 

Von Jelena Prtorić

Hrvoje Zovko, voorzitter van HND, beschreef deze rechtszaken als SLAPP’s (Strategic Lawsuits Against Public Participation), die erop gericht zijn journalisten het zwijgen op te leggen en te intimideren, door hen op te zadelen met vaak lange en dure gerechtelijke procedures. “Het doel van deze rechtszaken is journalisten te censureren”, legde Zovko uit.
 
In haar rapport van 2020 plaatste waakhondorganisatie voor persvrijheid Reporters Without Borders (RSF) Kroatië op de 59e plaats (van de 180 landen) en benadrukte dat “smaad strafbaar is gesteld en het beledigen van ‘de republiek, haar embleem, nationale volkslied of vlag’ kan worden bestraft met drie jaar gevangenisstraf” en dat “vernederende media-inhoud sinds 2013 strafbaar is”.
 
In mei 2020 wees HND erop dat er minstens 905 rechtszaken, ingeleid door politici, zakenlui en andere prominente personen, tegen journalisten en media liepen in het land.
 
“Volgens mij ligt het aantal nog veel hoger, maar niet alle media hebben gereageerd op de enquête van HND”, vertelde Vesna Alaburić, advocate gespecialiseerd in mediarecht. Alaburić heeft doorheen de jaren talrijke journalisten en media verdedigd in vergelijkbare rechtszaken. “Ik doe dit werk al 25-30 jaar, en het aantal rechtszaken blijft hoog. In veel gevallen kan het de aanklagers zelfs niet schelen of zij de zaak winnen of niet, maar gebruiken ze de rechtszaak als een middel om een journalist of mediaorganisatie het zwijgen op te leggen, en hen te ontmoedigen over een onderwerp te schrijven.”
 
Alaburić vertegenwoordigde de nieuwswebsite Telegram.hr bij een recente rechtszaak die door voormalig minister van Landbouw Tolušić werd ingediend. In totaal heeft Tolušić 11 rechtszaken aangespannen tegen de nieuwswebsites Telegram.hr, Index.hr en Virovitica.net voor het publiceren van artikels waarin verslag werd uitgebracht over rechtszaken die tegen hem liepen omdat hij de omvang van zijn eigendom foutief had aangegeven.
 
“In de rechtszaak tegen Telegram.hr betwistte hij niet dat hij de omvang van zijn eigendom onjuist had weergegeven. Hij hield echter vol dat hij dit niet te kwader trouw had gedaan. In feite vocht hij de term aan die in het artikel van Telegram werd gebruikt”, zei Alaburić. De gemeentelijke rechtbank in Zagreb deed een niet-definitieve uitspraak en stelde dat Telegram.hr aan Tolušić een schadevergoeding van ongeveer 4.000 euro moet betalen. Alaburić is van plan in beroep te gaan.
 
“Het probleem in Kroatië is dat rechters het niet belangrijk achten dat eenzelfde persoon een aantal rechtszaken tegen dezelfde media heeft aangespannen of dat de media voortdurend worden vervolgd. Ik vind dat rechtbanken dat moeten bijhouden, want het toont aan dat het doel van de rechtszaak niet de financiële schadevergoeding is, maar wel het toebrengen van financiële schade aan de media”, legde ze uit.
 
Voor vele kleinere, lokale en onafhankelijke bedrijven kunnen die rechtszaken ertoe leiden dat zij de deuren moeten sluiten. “Een schadevergoeding van 20-30.000 kuna (3-4.000 euro) lijkt niet erg veel, maar in de huidige economische recessie kunnen meerdere van die rechtszaken het einde van een mediabedrijf betekenen”, merkte Alaburić op.

Onzekere werkomstandigheden

Zelfs zonder de dreiging van de rechtszaken, worden de Kroatische media al jarenlang geconfronteerd met financiële moeilijkheden en onzekere werkomstandigheden. “Ik denk dat de helft van de journalisten in 2008, tijdens de mondiale financiële crisis, heeft beslist om uit de sector te stappen. En de sector is dit nooit volledig te boven gekomen en heeft zijn loon- en beschermingsniveau van vóór de crisis nooit meer kunnen herstellen”, zei Maja Sever, tv-journalist en voorzitter van de vakbond van Kroatische journalisten, een vereniging die de rechten van journalisten bevordert en kosteloos rechtsbijstand aanbiedt voor de aangesloten leden.
 
Op dit moment ligt het gemiddelde nettoloon voor journalisten tussen 600 en 1.000 euro, terwijl het gemiddelde nettoloon in Kroatië ongeveer rond 900 euro schommelt. Sever wees erop dat momenteel uitsluitend journalisten die voor twee mediakanalen werken, het Kroatische persagentschap en de nationale omroep, beschermd zijn door collectieve overeenkomsten. Negen jaar geleden beschikten 11 mediabedrijven over collectieve overeenkomsten. Bovendien werken vandaag de dag meer journalisten als freelancers, wat wil zeggen dat zij per project worden aangeworven en betaald, geen gegarandeerd minimuminkomen hebben, en de werkgever geen sociale en gezondheidsverzekering dekt.
 
De huidige coronaviruspandemie heeft de reeds onzekere werkomstandigheden nog verergerd. Eind september waarschuwde de vakbond van Kroatische journalisten dat vele mediabesturen misbruik maakten van de pandemie om te bezuinigen op lonen en hun redacties in te krimpen. Zo heeft de Kroatische omroep aan het begin van de pandemie begin april alle contracten met freelancewerknemers opgezegd. Hanza Media, een van de grootste particuliere mediabedrijven in Kroatië, ontsloeg 30 werknemers en beëindigde een aantal contracten met freelancers. Daarnaast werden de lonen voor een aantal publicaties met 5-25 % verlaagd. In een enquête die de vakbond van Kroatische journalisten in april uitvoerde, waren bij 28,7 % van 164 freelancejournalisten alle opdrachten (en bij 26 % de meeste opdrachten) geannuleerd sinds het begin van de pandemie.
 
“Als we willen dat journalisten vrijuit en objectief kunnen schrijven, en het kunnen opnemen tegen wie macht heeft, dan moeten we hen stabiliteit bieden. Financiële onzekerheid leidt tot minder onafhankelijkheid”, haalde Sever aan. Zij meent dat de oplossing ligt in het vormen van vakbonden en het onderhandelen van betere arbeidsvoorwaarden voor alle journalisten, in het hele land. “Ons doel is uiteindelijk een nationale collectieve overeenkomst tot stand te brengen voor al wie in de mediasector werkt.”