Didactiek
Meertaligheid in de lerarenopleiding

Hoe kunnen leerkrachten van het meertalige potentieel van hun leerlingen in de klas profiteren? En hoe moeten leerkrachten in opleiding voorbereid worden op taalkundige diversiteit in de klas? Dit is waar academici en praktijkmensen in Duitsland en Europa aan werken.

Von Janna Degener

Sinds de eerste arbeidsmigranten in de jaren 1950 werden aangeworven, krijgen kinderen van immigranten op Duitse scholen les in hun moedertaal. Deze programma's werden echter vaak verwaarloosd en waren niet gekoppeld aan reguliere lessen. Lange tijd speelde meertaligheid als didactisch concept alleen een rol in de vreemde talen.

Sinds de PISA-schok hebben afzonderlijke deelstaten, universiteiten en onderwijsinstellingen steeds meer benaderingen ontwikkeld om recht te doen aan de taaldiversiteit op Duitse scholen en de meertaligheid van individuele leerlingen: Kinderen met een niet-Duitse moedertaal moeten taalkundig zodanig ondersteund worden dat ze zowel in het Duits als in hun moedertaal de taalvereisten voor universitaire studies halen. Daartoe moeten de talen van herkomst of de familietalen, evenals de vaardigheden in vreemde talen, op een waarderende manier in de lessen worden opgenomen. Naast alledaagse taalvaardigheden moeten leerlingen ook educatieve of gespecialiseerde taalvaardigheden verwerven.

In het onderzoeksprogramma FörMig (Bevordering van kinderen en jongeren met een migratieachtergrond), bijvoorbeeld, heeft de Commissie van bond en deelstaten voor Onderwijsplanning en Onderzoeksbevordering (BLK) een model ontwikkeld voor “doorlopend taalonderwijs” dat de educatieve taalvaardigheden van kinderen en jongeren van de kleuterschool tot aan de universiteit bevordert. Hoewel het concept al met succes in praktijk is gebracht in individuele projecten, is er geen sprake van een systematische of zelfs landelijke implementatie.

“Van voor- en vroegschoolse educatie tot volwasseneneducatie zijn er nu tal van succesvolle projecten. Maar in plaats van het concept van universeel taalonderwijs en het mozaïek van succesvolle projecten te laten uitmonden in een algemene strategie, worden veel projecten helaas niet voortgezet”, zegt Elisabeth Gessner van Forum Lesen in Kassel.

Meertaligheid leren waarderen en gebruiken

Toch zijn de onderwerpen taalonderwijs, taalbevordering en Duits als tweede taal nu ook onderdeel geworden van de leerkrachtenopleiding en bijscholing. “We hebben nu het punt bereikt dat meertaligheid een rol speelt in de interdisciplinaire leerkrachtenopleiding,” zegt prof. dr. Beate Lütke van de afdeling ‘Didactiek van de Duitse taal en Duits als tweede taal’ voor alle lesbevoegdheden aan de Humboldt-Universität te Berlin.

Academici en praktijkmensen discussiëren momenteel over hoe docenten en studenten kunnen worden geïntroduceerd in het onderwerp meertaligheid en op welke inhoud ze zich moeten richten. “Een belangrijk aspect is het sensibiliseren van studenten voor de linguïstische vereisten van het lesgeven in vakken en het lesgeven in linguïstisch en cultureel heterogene groepen leerlingen. Studies richten zich bijvoorbeeld op de houding van leerkrachten in opleiding ten opzichte van een meertalige leerlingenpopulatie en de mate waarin ze rekening houden met de meertalige bronnen van hun leerlingen bij het plannen van hun lessen,” zegt Beate Lütke. In de VS zijn er bijvoorbeeld al concepten voor de integratie van Spaans, de taal van herkomst van veel migranten, in onderwijsfasen van voorkennisactivering en werkorganisatie. In Duitsland biedt het FörMig-materiaal de eerste voorbeelden.

In het Berlijnse project Sprachen – Bilden – Chancen (talen, onderwijzen, kansen) , dat onder leiding staat van Beate Lütke, hebben deskundigen op het gebied van taal en gespecialiseerde didactiek samen materiaal ontwikkeld om de training van docenten op het gebied van taalonderwijs en Duits als tweede taal te verbeteren. “Leerkrachten in opleiding en leerkrachtenopleiders kunnen de materialen gebruiken om een indruk te krijgen van hoe leerlingen ondersteund kunnen worden bij de ontwikkeling van alledaagse taalvaardigheden naar educatieve en technische taalvaardigheden en welke rol methoden zoals macro- en microscaffolding hierin kunnen spelen,” legt Beate Lütke uit. De hand-outs bevatten ook voorbeelden van hoe potentieel van de eerste taal, vakspecifiek leren en het verwerven van Duits als tweede taal gecombineerd kunnen worden. Het FörMig-programma biedt ook materialen voor de bijscholing van leerkrachten die bijvoorbeeld betrekking hebben op voorlezen in dialoog, decoderen en het ontwikkelen van werkopdrachten en de verwerving van geschreven taal door eentalige en meertalige kinderen.

Internationale uitwisseling tussen praktijkmensen en academici

De negende conferentie in de internationale reeks Mehrsprachigkeit als Chance , die in mei 2023 in Nysa (Polen) werd georganiseerd door een Europees consortium van onderzoeksinstellingen, heeft tot doel de uitwisseling te versterken tussen mensen uit de praktijk en onderzoekers die betrokken zijn bij de internationalisering van leerkrachtenopleidingen en de bevordering van meertaligheid bij kinderen en jongeren. “Omdat verschillende landen verschillende voorwaarden hebben, zijn we niet op zoek naar een standaardaanpak, maar werken we aan een atlas van meertaligheid,” zegt Elisabeth Gessner, directeur van het consortium.

In Zwitserland en België onderzoeken wetenschappers bijvoorbeeld hoe teksten begrijpelijk kunnen worden gemaakt voor alle leerlingen door de moeilijkheidsgraad in te schalen. Bij het ontwikkelen van dergelijke ideeën richten de experts zich specifiek op samenwerking met leerkrachten in opleiding met een migrantieachtergrond, legt Elisabeth Gessner uit: “Deze studenten zijn educatiewinnaars die met succes door het Duitse schoolsysteem zijn gekomen. Ze tonen veel interesse in het vergroten van het schoolsucces van kinderen uit immigrantengezinnen en helpen ons de aandacht te vestigen op het potentieel van meertaligheid.”