Pluricentrische interculturele informatie in DaF-lessen
Het doel als weg uitleggen

"Moin', 'Servus' of 'Grüezi'? "Wortelen", "Karotten" of "Rüebli"? Is het "die" of "das Mail"? Al deze woorden en vormen zijn correct en een uitdrukking van hoe heterogeen de Duitstalige wereld is, zowel taalkundig als cultureel - een realiteit die ook in de DaF-lessen weerspiegeld zou moeten worden. Maar hoe implementeer je dat? 

Von Claudio Conidi

Het DACH-principe 

Culturele informatie en intercultureel leren horen bij het onderwijzen van Duits als vreemde taal, omdat ze een integraal onderdeel zijn van het vreemdetalenonderwijs. Dit is echter een complex concept met verschillende benaderingen. En er is nog een speciaal kenmerk dat in verband met Duits moet worden beschouwd - pluricentriciteit: een taal "die in ten minste twee landen wordt gebruikt en daar een officiële status heeft als staatstaal, co-staatstaal of regionale taal met eigen [...] normen" wordt een 'pluricentrische taal' genoemd. (Shafer, et al., 2020 p. 118) Duitsland, Oostenrijk en Zwitserland worden beschouwd als de drie volwaardige centra van de Duitse taal, maar Duits is ook de officiële taal of één van de officiële talen in Liechtenstein, Luxemburg, Oost-België en Zuid-Tirol. Dit pluricentrische concept voor Duits zou dus in het onderwijs moet worden opgenomen. 

Om dit te benadrukken werd in 2008 het DACH-principe ontwikkeld. DACH is een acroniem voor Duitsland - Oostenrijk (A) - Zwitserland (CH) en staat voor de erkenning van de pluricentriciteit van het Duits en dus voor pluricentrische culturele studies. In de context van deze tekst wordt 'pluricentrische culturele studies' opgevat als synoniem voor 'DACH principe'. 

In de klas wordt dit principe echter vaak maar halfslachtig of helemaal niet toegepast, zoals blijkt uit onderzoek. Wat is hiervoor de reden? Een reden is zeker dat de pluricentriciteit van het Duits, en daarmee de culturele studies van de verschillende Duitstalige landen en regio's, weinig aandacht krijgt in de opleiding van leraren Duits als vreemde taal. Naar mijn mening is een andere reden voor het gebrek aan implementatie van het DACH-principe in de klas, dat het vaak wordt beschouwd als het doel, een manier van kijken die tragisch genoeg meer een belemmering lijkt te zijn dan een hulp om dit doel te bereiken. In plaats daarvan stel ik voor om het doel tot weg te verklaren: Het doel van taalonderwijs is het bereiken van een actiegerichte doeltaak, en de implementatie van het DACH-principe is een mogelijke weg om deze doeltaak te bereiken. Hoe zou een succesvolle implementatie van het principe er dan uit kunnen zien? 

Pluricentrische culturele studies integreren in de les 

De basis van de les is achterwaartse planning. Dit betekent dat de eerste stap in de lesplanning het bepalen van het globale leerdoel is, dat op zijn beurt actiegericht moet zijn! In een volgende stap worden de subdoelen bepaald, d.w.z. de tussenstappen die nodig zijn om het globale leerdoel te bereiken. Op basis van deze subdoelstellingen worden de onderwijsactiviteiten en -materialen gecreëerd of samengesteld. De procedure voor het integreren van het DACH-principe in de les is heel eenvoudig. Uitgaande van de doeltaak stelt de leerkracht zichzelf de volgende twee vragen: 

• Waar/hoe bevat de doeltaak en/of de subdoelen culturele informatie? 
• Waar/hoe kan ik als leerkracht de bestaande culturele informatie in de doeltaak en/of de subdoelen uitbreiden met lesmateriaal(en) om het DACH-principe op te nemen? 

Als leerkracht moet je niet actief op zoek gaan naar mogelijkheden om het DACH-principe in je lessen op te nemen door gebruik te maken van materiaal uit Oostenrijk, Zwitserland, etc. De actiegerichte doeltaak en de bijbehorende subdoelen zijn en blijven de basis van de lesplanning. Het DACH-principe wordt geïmplementeerd door het lesmateriaal selectief aan te vullen en uit te breiden. 

De implementatie van het DACH-principe begint al voor de eigenlijke lessen. In de warming-up aan het begin van de les krijgen de leerlingen de kans om in het Duits te 'duiken' door middel van gespreksvragen. U kunt deze opwarmfase al gebruiken om het DACH-principe te implementeren, bijvoorbeeld met de volgende vragen: 

• Welke steden en plaatsen in Duitsland/Oostenrijk/Zwitserland heb je al bezocht? 
• Welke vond je bijzonder leuk en kun je aanbevelen voor een reis? 
• Welke steden en plaatsen in Duitsland/Oostenrijk/Zwitserland zou je graag willen bezoeken? 

Je hoeft niet naar alle drie de landen tegelijk te vragen, het kunnen er ook maar één of twee zijn. Het punt is: het moet gevraagd worden! 

Het DACH-principe integreren in de klas | Claudio Conidi (screenshot) Landeskunde im DaF Unterricht

Het DACH-principe toepassen - voorbeelden voor verschillende taalniveaus 

Het eerste voorbeeld is van een A1-cursus. Daar vindt een sessie plaats met de volgende doeltaak: Aan het einde van de les ga je winkelen op zoek naar een nieuw kledingstuk. Dit doe je met behulp van de website van een Duits warenhuis'. Een suggestie is nu om warenhuizen uit verschillende landen te nemen. Op het eerste gezicht klinkt dit niet erg vernieuwend, toegegeven, maar bij nader inzien zit er nog meer landenkennis in de doeltaak: het zit in de prijs - op twee manieren: ten eerste de hoogte van de prijs en ten tweede de munteenheid (euro vs. Zwitserse frank). Zwitserland wordt vaak een land met een hoge prijs genoemd, maar is dat waar? Wordt dit cliché bevestigd door online winkelen 'in Zwitserland' of niet? Om deze vragen te beantwoorden is een kleine aanvulling op de doeltaak voldoende: 

• Aan het einde van de les ga je winkelen op zoek naar een nieuw kledingstuk. Je vergelijkt de prijs. 

Door deze kleine wijziging in de doeltaak en het gebruik van een Zwitserse website in de klas, is het mogelijk om het DACH-principe zonder veel moeite te implementeren. 
In de B1-cursus is er een sessie met de volgende doeltaak en, onder andere, het volgende subdoel: 

• Je verzamelt praktische ideeën over hoe je "groener" kan leven. 

De cursisten kunnen uitleggen of en - zo ja - welke adviezen over afvalscheiding en/of afvalvermindering zij al opvolgen. 

Op het eerste gezicht lijkt deze doeltaak niet veel culturele kennis te bevatten, maar een nadere beschouwing van de subdoelen laat al snel zien dat er wel culturele informatie in zit, die op zijn beurt de implementatie van het DACH-principe mogelijk maakt. Afvalscheiding is zeker vergelijkbaar in de verschillende landen, maar niet hetzelfde. Dit leent zich uitstekend voor vergelijkingen tussen verschillende DACH-landen of regio's, bijvoorbeeld door middel van grafieken over wat, hoe en hoe goed wordt gerecycled. 

Een andere mogelijkheid, die bijzonder goed gebruikt kan worden vanaf niveau B2, is om de leerlingen het huiswerk te geven om nieuws in het Duits te lezen als voorbereiding op de opwarmfase. Hiervoor stelt de leerkracht verschillende nieuwsportalen uit de DACH-regio ter beschikking, bijv. ARD/ZDF; ORF; SRF, enz. In de opwarmfase bespreken de leerlingen wat ze gelezen hebben. Deze procedure kan natuurlijk ook worden toegepast op C1/C2-niveau. 

Het volgende geldt voor elk taalniveau: Het doel van taalonderwijs is het bereiken van een actiegerichte doeltaak, gebaseerd op achterwaartse planning. Pluricentrische culturele studies of het DACH-principe zijn dus niet het doel van taalonderwijs, maar een mogelijke weg om het te bereiken. Het moet niet worden beschouwd als een apart onderwerp dat moet worden behandeld naast het onderwijzen van taalvaardigheden, maar altijd als een integraal onderdeel van het taalonderwijs.