Seksualność
W łóżku z Kafką

Istnieje wiele analiz i spekulacji na temat skomplikowanego stosunku Franza Kafki do seksualności. Chcąc rzucić nieco światła na tę kwestię, analizujemy jego listy i rozmawiamy z ekspertami.
 

Víctor Millán

"(...) ale poza tym muszę tak usilnie szukać kogoś, kto mnie choćby serdecznie dotknie, że wczoraj byłem z prostytutką w hotelu. Jest za stara na melancholię, sprawia jej tylko przykrość, nawet gdy się nie dziwi, że dla prostytutek nie jest się tak miłym, jak dla kochanki. Nie pocieszyłem jej, bo i ona mnie nie pocieszyła.” (przeł. Robert Urbański).
To fragment jednego z listów Franza Kafki do przyjaciela i późniejszego wydawcy jego dzieł, Maxa Broda. Kafka mówi w nim o czymś, co jak wiadomo było powszechne w jego życiu: o wizytach w domach publicznych i korzystaniu z usług prostytutek. I właśnie na tej podstawie wielokrotnie komentowano i teoretyzowano na temat seksualności praskiego pisarza i jego poglądów na stosunki seksualne. W ostatnich dziesięcioleciach pojawiły się spekulacje, że Kafka mógł być gejem - co jest dziś mniej popularną teorią - lub że mógł mieć szczególne preferencje albo niechęć czy też dziwną, a nawet neurotyczną relację z kobietami. Ale czy cokolwiek wiemy ponad wszelką wątpliwość?
Reiner Stach, autor monumentalnej trzytomowej biografii Kafki, twierdzi, że pisarz wyraźnie dzielił kobiety na te obdarzone prawdziwymi uczuciami i takie, które ich nie posiadały, oraz że odczuwał pewnego rodzaju szacunek dla tych pierwszych, co doprowadziło go do całkowitego wyabstrahowania ich ze sfery seksualnej.
 

Ambiwalentny stosunek do kobiet

„To typowe dla neurotycznych mężczyzn, że dzielą kobiety na dwie grupy, a mianowicie kobiety pożądane seksualnie i kobiety godne uczucia. W skrócie: matka i prostytutka” - pisze Stach w biografii Kafki. Inni uważają, że Kafka cierpiał na lęk przed zaangażowaniem. Felice Bauer była jego wielką miłością, a ich związek ze względu na dzielącą ich odległość trwał dzięki listom. W jednym z nich z 1913 roku Kafka wyznał: „Czego się naprawdę boję – a chyba nic gorszego nie można już powiedzieć ani usłyszeć – to tego, że nigdy nie będę mógł Ciebie posiadać.” (przeł. Irena Krońska).
Dla niektórych tę nieufną postawę częściowo symbolizuje w opowiadaniu „Wyrok” postać Georga Bendemanna, który z powodu zbliżającego się ślubu oddaje się nieskończonym rozmyślaniom. Georg byłby również dowodem na tezę Reinera Stacha, którą jednak wielu krytykuje, zarzucając biografowi wyciąganie zbyt kategorycznych wniosków na temat uczuć autora „Przemiany”.
Elisa Martínez Salazar, germanistka z Uniwersytetu w Saragossie i znawczyni Kafki oraz jego wpływów na literaturę hiszpańską, nieco bagatelizuje analizę życia seksualnego pisarza. „Jeśli kiedykolwiek ta sfera budziła ciekawość, to - moim zdaniem - było wynikiem bogactwa zachowanych materiałów autobiograficznych (pamiętniki i listy) oraz zdolności Kafki do autoanalizy. Te zaś implikowały podejście psychoanalityczne. Z pewnością wypływało to również z kontrastu między aspektem fizycznym i intymnym, tj. seksualnością, a wyidealizowanym wizerunkiem Kafki, który zawdzięczamy jego przyjacielowi Maxowi Brodowi" - mówi Martínez Salazar.
Naukowczyni tak ocenia często sprzeczną i niejednoznaczną relację epistolarną między Felice Bauer a Kafką: "Obecnie należy postawić pytanie, w jaki sposób Felice Bauer była w stanie tak długo znosić psychologiczne hamletyzowanie, wahania i rozterki, którym Kafka poddawał ją za pośrednictwem swoich listów. Zachowywał się jak pies ogrodnika, który sam nie zje i drugiemu nie da. Nieustannie domagał się od niej listów i równocześnie przedstawiał siebie jako bezużytecznego partnera niezdolnego do zaangażowania się w cokolwiek innego niż pisanie. Ta sprzeczność ilustruje wewnętrzny konflikt, którego Kafka był po części świadomy, wszak sporządził nawet listę zalet i wad małżeństwa".
 

Kafka przekraczał granice, ale był dzieckiem swoich czasów

Ale nawet jeśli Kafka ulegał wewnętrznym sprzecznościom, to czy istnieje powód, dla którego tak często odwiedzał prostytutki? Sigrid Cervera, seksuolożka z Muzeum Erotyki w Barcelonie, uważa, że choć na początku XX wieku analizowano seksualność, „to jednak wciąż był to okres, w którym można się było narazić na represje moralne i religijne, bezustannie podkreślano niebezpieczeństwa związane z relacjami seksualnymi, jak np. choroby weneryczne, i w którym kładziono nacisk na czystość w przeciwieństwie do obsceniczności. Z drugiej strony, wizyty w domach publicznych były powszechne wśród wielu - nawet młodych i atrakcyjnych - mężczyzn". Tak więc znowu pojawiają się sprzeczności.
 

Kafka był również Kafką w łóżku

Psycholog i terapeuta par Jordi Isidro Molina przeanalizował pisma Kafki i znalazł podobieństwa między jego twórczością, a wizją miłości i relacji seksualnych. Pod wieloma względami Kafka był niemożnością: dychotomią i (znowu) ciągłą sprzecznością. "Żył między pożądaniem a poczuciem winy. Z jednej strony cieszył się kontaktami seksualnymi, ale z drugiej ich żałował i prawdopodobnie cierpiał z powodu poczucia winy. Jego powieści ukazują człowieka obsesyjnie poszukującego doskonałości, zwłaszcza „Zamek” i „Proces”, dowodzą, że był opętany jednoczesną potrzebą kontroli i pragnieniem wolności ". Ponownie natrafiamy na dualizm, tak jak w jego relacjach z kobietami.
Dla wielu pisma Kafki są transcendentalne, ponieważ stanowią przykład odwiecznej dwoistości człowieka, który żyje w ciągłym wewnętrznym konflikcie pomiędzy tęsknotą a wyrzutami sumienia. Być może Kafka pod względem seksualności czuł się jak Gregor Samsa obudzony pewnego rana z niespokojnych snów, tj. jak ktoś, kto nie rozpoznał siebie i nie mógł zakomunikować innym, co czuje i czego tak naprawdę chce.