Taalbeleid
Leerkrachten Duits zijn sleutelfiguren

Wereldwijd zijn er minstens 4.000 extra leerkrachten Duits als vreemde taal nodig. Taalvaardigheden zijn namelijk de sleutel tot integratie voor geïnteresseerde professionals en studenten. Alleen goed opgeleide leerkrachten in de landen van herkomst kunnen hier effectief tegen optreden. Dit was het onderwerp van een tweedaags symposium in Berlijn: “Geen geschoolde werknemers zonder leerkrachten”.

Von Elske Brault

“Een leerkracht Duits in het buitenland geeft niet alleen Duitse les. Als het gaat om het onderwijzen van professionals, is ze ook een integratiebegeleider,” zegt Dina Radwan, hoofd van de Educatieve Samenwerking Duits bij het Goethe-Institut Caïro. “Leerkrachten hebben een extra kwalificatie nodig.” Radwan kwam in het onderwijs terecht via het programma 'Deutsch lehren lernen' van het Goethe-Institut en via meeloopstages: Theoretische en praktische elementen worden gecombineerd in het “Grüne Diplom”, de interne kwalificatie voor leerkrachten Duits aan Goethe-Instituten in het buitenland. Toen het Egyptische ministerie van Onderwijs in 2019 begeleidende lessen Duits wilde aanbieden voor studenten techniek en geneeskunde, ontstond de samenwerking met het Goethe-Institut, dat Dina Radwan begeleidt. “Een aantal Duitse bedrijven is gevestigd in Caïro,” legt ze uit, ”Deutsche Bahn of de Kamer van Buitenlandse Handel boeken taalcursussen voor gesloten groepen.”

Alle partijen vinden taalverwerving belangrijk

Goede lessen Duits zijn een voorwaarde voor een succesvolle immigratie naar Duitsland. Thomas Liebig, senior econoom bij de OESO, heeft dit in detail onderzocht. Hij vroeg mensen die willen immigreren en mensen die wereldwijd al zijn geëmigreerd hoe belangrijk ze de Duitse taal vinden voor een succesvolle verhuizing. Zelfs voordat ze naar Duitsland reisden, hadden slechts weinigen de illusie dat ze zich zouden redden met alleen Engelse taalvaardigheden. Maar voor degenen die al aangekomen zijn, is de situatie duidelijk: zij vinden het bijzonder belangrijk om de taal onder de knie te krijgen om hun nieuwe leven in Duitsland tot een succes te maken. Dan wordt het duidelijk dat goede lessen Duits in het land van herkomst gericht moeten zijn op het versterken van de communicatievaardigheden. “De bereidheid om Duits te leren voordat ze het land binnenkomen is erg groot onder kandidaten in het buitenland - maar de mogelijkheden zijn beperkt,” vat Liebig samen. In landen als Mexico, Kenia en India houdt de leerkrachtenopleiding geen gelijke tred met de vraag.

Professor Duitse studies Surana Vibah van de universiteit van Mumbai vertelt lachend dat ze de dag ervoor werd gewekt door een telefoontje van de minister van Onderwijs van een grote Indiase provincie: “Hij vroeg of we Duits konden onderwijzen aan 10.000 specialisten. Het ging over een overeenkomst met Baden-Württemberg.” Van de vertegenwoordiger van de Duitse Academische Uitwisselingsdienst DAAD, die ook op het podium stond, vroeg Vibah om beurzen voor leerkrachten Duits of andere vormen van financiële steun. Want dit is ook een hindernis: leerkrachten in het buitenland worden vaak minder goed betaald en minder gerespecteerd dan in Duitsland. Het Goethe-Institut probeert dit tekort tegen te gaan met speciale programma's en samenwerkingsverbanden, zodat bijvoorbeeld Duitse lessen in de toekomst deel zullen uitmaken van het curriculum op beroepsscholen in Vietnam.
 

Kleine groepen en betere leerkrachtenopleidingen

In veel landen ontbreekt het aan methodologische en didactische basiskennis: De traditie daar is frontaal lesgeven met zestig leerlingen die zinnen herhalen die door de lesgever worden voorgekauwd. En grammatica wordt getest in examens, zoals het herkennen van het werkwoord in een zin. In plaats daarvan zouden gesprekken over gevoelens en alledaagse problemen in kleine groepjes geoefend moeten worden. In de toekomst moeten betere leerkrachtenopleidingen oude gewoonten doorbreken en niet alleen Duitse taalvaardigheden aanleren, maar ook moderne onderwijsmethoden. Jan Sprenger, hoofd van de opleiding aan het Goethe-Institut, formuleerde de belangrijkste vereisten voor een op de behoeften afgestemde leerkrachtenopleiding in het buitenland:

• leerkrachten Duits goede werk- en carrièremogelijkheden bieden,
• beurzen beschikbaar stellen om leekrachten in staat te stellen tijd in Duitsland door te brengen, zodat ze in hun thuisland met praktische en regionale kennis les kunnen geven,
• kwalificaties in buitenlandse onderwijssystemen erkennen.

Tijdens de workshops op de conferentie werden nog meer eisen gesteld, zoals het samenbrengen van gespecialiseerde kennis en taalvaardigheden en het afstemmen van Duitse lessen op specifieke sectoren: Een verzorger heeft medische terminologie nodig, een elektrotechnicus moet componenten kunnen benoemen. In Duitsland worden dergelijke leergroepen al georganiseerd volgens specialistische gebieden; in het buitenland zouden leerkrachten hiervoor moeten worden opgeleid.

Er zijn de komende jaren 4.000 extra leerkrachten Duits nodig om aan de vraag te voldoen, zegt Goethe-voorzitster Carola Lentz. De nieuwe wet op de immigratie van geschoolde arbeidskrachten, waarvan alle aspecten sinds juni 2024 van kracht zijn, vergemakkelijkt de toestroom van geschoolde arbeidskrachten naar Duitsland. Maar: “Duits stond hierbij niet centraal,” geeft Boris Petschulat van het Federale Ministerie voor Economische Zaken en Klimaatbescherming toe, “taalvaardigheid is voor de meeste visa niet vereist.”
4.000 zusätzliche Deutschlehrkräfte braucht es in den kommenden Jahren, um den Bedarf zu decken, sagt Goethe-Präsidentin Carola Lentz. Das neue Fachkräfte-Einwanderungs-Gesetz, seit Juni 2024 in allen Punkten in Kraft, erleichtert den Zuzug von ausgebildeten Arbeitskräften nach Deutschland. Allerdings: „Deutsch stand dabei nicht im Mittelpunkt“, gibt Boris Petschulat vom Bundesministerium für Wirtschaft und Klimaschutz zu, „für die meisten Visa sind Sprachkenntnisse nicht erforderlich.“

Goede lessen Duits hebben gerichte ondersteuning nodig

Daarom was het des te belangrijker om de adviseurs van de ministeries op het symposium duidelijk te maken dat goede lessen Duits in het buitenland gerichte ondersteuning en trainingsprogramma's vereisen. Het Goethe-Institut heeft een breed scala aan online programma's ontwikkeld om nieuwe leerkrachten Duits aan te trekken en hen voor te bereiden op immigratie naar Duitsland. De website “Mein Weg nach Deutschland” geeft inleidende informatie over veel praktische zaken, variërend van belastingregistratie en ziektekostenverzekering tot afvalscheiding.
Dit is duidelijk nodig, want: “Duitsland was een cultuurschok voor mij,” zegt Houssame Mabrouk uit Marokko. De opgeleide chef-kok en restaurantspecialiste ontdekte de kansen op werk in Duitsland via een GIZ-project voor opgeleide specialisten. Tijdens de pandemie van het coronavirus leerde hij Duits via onlinecursussen. Vandaag runt hij het restaurant van een familiebedrijf in de Beierse stad Oberstaufen, die 3000 inwoners telt. Het symposium liet zien dat immigranten zoals Mabrouk ook een kans zijn voor de Duitse samenleving. De Duitse taal is de sleutel tot begrip voor beide partijen en heeft competente, toegewijde bemiddelaars nodig.