Adelheid Duvanel „Fern von hier. Sämtliche Erzählungen“
2021 legte der Limmat Verlag die Gesamtausgabe der Erzählungen von Adelheid Duvanel vor, was vom deutschsprachigen Literaturbetrieb als «Das Ereignis der Büchersaison» gefeiert wurde. Diese Ausgabe vereinigt sämtliche in Buchform sowie in Zeitschriften, Zeitungen und Anthologien erschienenen Erzählungen der großartigen Meisterin der kleinen Form. Jede der insgesamt 251 Erzählungen in diesem Band erzählt auf zwei bis höchstens sechs Seiten von einem verfehlten Dasein, in dem die Figuren regelmäßig existenziellen Schiffbruch erleben. Trotz ihres manchmal finsteren Inhalts leben die Texte von überraschenden, absurden Wendungen und einer wunderbaren hintergründigen Komik. Die radikale poetische Kraft ihrer Sprache macht Adelheid Duvanel zu einer der bedeutendsten Stimmen der Schweizer Literatur des 20. Jahrhunderts.
© Penguin Random House Verlagsgruppe
© Penguin Random House Verlagsgruppe
Über die Autorin
ADELHEID DUVANEL (1936-1996) - eine deutschsprachige Schweizer Schriftstellerin und Malerin. Sie wurde 1936 als Adelheid Feigenwinter in Basel geboren. Nach einer Lehre zur Textilzeichnerin absolvierte sie die Kunstgewerbeschule (in Malerei und Grafik) in Basel, wo sie anschließend u.a. als Büroangestellte und als Journalistin tätig war. Ihre frühen Texte veröffentlichte sie unter dem Pseudonym „Judith Januar“ in den „Basler Nachrichten”. Seit 1980 erschien ihr Werk bei Luchterhand Literaturverlag. Sie wurde u.a. mit dem Kranichsteiner Literaturpreis, dem Basler Literaturpreis und dem Gesamtwerkspreis der Schweizerischen Schillerstiftung ausgezeichnet. Dennoch: sie war zu Lebzeiten eine Außenseiterin der Schweizer Literatur, wurde stigmatisiert (mehrere Aufenthalte in der psychiatrischen Klinik, Armut, Drogensucht ihrer Tochter), und erst langsam tritt aus dem Schatten von Klassikern wie Robert Walser, Max Frisch und Friedrich Dürrenmatt heraus – als eine der bedeutendsten deutschsprachigen Erzählerinnen des 20. Jahrhunderts.
Duvanel gilt als Meisterin der kurzen Form: sie porträtiert durch Makel, Angst und Leid gezeichnete Menschen, Ausgestoßene, sonderbare Charaktere und Eigenbrötlerinnen, die sich das Recht nehmen, lebensuntüchtig zu sein – und dabei ihre Freiheit und Würde behaupten. Ihre Sprache ist präzise, lakonisch und hochverdichtet, dabei von einem hintergründigen Humor temperiert, der manchmal ins Surreale und ins Groteske kippt. Duvanels Werk wird mit der Prosa Robert Walsers und Franz Kafkas verglichen, doch ihre Prosaminiaturen sind einzigartig und haben einen eigenen Ton.
Duvanel gilt als Meisterin der kurzen Form: sie porträtiert durch Makel, Angst und Leid gezeichnete Menschen, Ausgestoßene, sonderbare Charaktere und Eigenbrötlerinnen, die sich das Recht nehmen, lebensuntüchtig zu sein – und dabei ihre Freiheit und Würde behaupten. Ihre Sprache ist präzise, lakonisch und hochverdichtet, dabei von einem hintergründigen Humor temperiert, der manchmal ins Surreale und ins Groteske kippt. Duvanels Werk wird mit der Prosa Robert Walsers und Franz Kafkas verglichen, doch ihre Prosaminiaturen sind einzigartig und haben einen eigenen Ton.
Auszug aus dem Buch
Adelheid Duvanel „Fern von hier. Sämtliche Erzählungen“
Limmat Verlag, Zürich 2021
© Penguin Random House Verlagsgruppe
S. 328, 377, 391
Gelächter
Es war drückend heiß; der Himmel glich einer beschlagenen Fensterscheibe, und die Bäume standen wie große, schwarze Straußenvogel beidseitig des Flusses; sie warfen keine Schatten. Sylvia, die jeden Tag ihr Haar zerschnitt, hatte einen ihrer freien Tage. Fünf Tage in der Woche arbeitete sie neun Stunden in einer Fabrik, setzte Plüschtieren Glasaugen ein. Zwei wichtige Dinge hatte sie nie gelernt: einen Ballon aufzublasen und zu pfeifen. Ein kurzbeiniger Mann, der halbnackt auf einer Treppenstufe am Wasser lag, äugte durch seine Sonnenbrille zu Sylvia herauf; sie kannte ihn nicht und erschrak über seine wulstigen Lippen. Er erzählte ihr eine Geschichte; sie begriff nichts. Sie hatte ein Bier in einem Restaurant getrunken, hatte sich jedoch nicht in den Garten gesetzt, sondern hatte im dunklen Raum allein an einem Tisch ausgeharrt; der Schweiß war über ihr Gesicht geronnen und auf ihr Kleid getropft. Die Serviererin hatte zu der Frau hinter der Theke gesagt: «Da stimmt etwas nicht», was Sylvia auf sich bezogen hatte.
Auf den Treppenstufen saßen und lagen vor allem Drogenabhängige; ihre Hunde wirkten besonders treu. Sylvia fuhr mit der Fähre über den grünen Fluss. Als sie ausstieg, stand der Kurzbeinige mit den dicken Lippen vor ihr. Sie hatte nie einen Mann an sich herankommen lassen; sie sagte auch jetzt mit hoher, zitternder Stimme: «Ich schlafe allein in meinem Schneewittchenbett.» In der Fabrik lachte man über sie. Auch der halbnackte Mann lachte.
Stefanie
Die Stadt war wie mit Asche zugeschüttet, aber überall glommen Lichter: Wörter, die für Restaurants, Kinos, Bars, Diskotheken, Zigarettenmarken und anderes mehr warben. Und
unter dem weißen, runden Mond flogen zwei Möwen. Ein Fräulein, das zu klein gewachsen war und immer ein Taschentuch im linken Ärmel der Bluse oder des Pullovers trug, ging eifrig auf dem Trottoir. Es hatte ein Hasengesicht und geschwollene Beine. Es hieß Stefanie und schrieb ein Buch. Die Tatsache, dass das Buch vielleicht später in vielen Läden zu kaufen war und einen Leineneinband, einen Schutzumschlag, einen Klappentext und Seitenzahlen aufweisen würde, versetzte Stefanie in ständige Aufregung, auch in ein Wohlbehagen. Stefanie war in einer Klosterschule unterrichtet worden und hatte in der knapp bemessenen Freizeit immer gehäkelt. Sie konnte nicht lügen, wusste aber nicht sicher, was Wahrheit ist. Sie vermutete, Wahrheit sei rot oder blau oder grün, eckig oder oval, flach oder spitz. Aber was hatte Fräulein Stefanie zu schreiben; Stefanie wusste nichts von leidenschaftlicher Liebe, von Zorn, Panik, Hass, Erpressung, Rache, Terror. Sie saß an Werktagen in einem Büro am Computer und an Sonntagen in der Kirche. Aber nun ist etwas zu sagen, das Fräulein Stefanie in einem ganz andern Licht erscheinen lässt: Stefanie hatte Fantasie! Fantasie ist die fliegende, flatternde, Purzelbäume schlagende Schwester der steifbeinigen Wahrheit. Und Stefanie kannte die Zärtlichkeit und die Enttäuschung; deshalb konnte sie ihr Buch häkeln. Nun, da sie so eifrig auf dem Trottoir ging, sah sie einen jungen Mann in zerrissenen Jeans, der unter einer Straßenlampe am Boden saß und in einem Buch las. Ihr Herz flog ihm zu, was der junge Mann nicht bemerkte. Sie dachte: «Ich bin keine Schriftstellerin, aber ich schreibe ein Buch, das er später vielleicht genauso konzentriert lesen wird.»
Der Himmel wurde finster, und die beiden Möwen nahmen Reißaus, als Stefanie in eine Seitengasse einbog. Sie läutete an der Tür eines schmalen, schwarzen Hauses. Die Tür war von innen dreifach verschlossen: mit einer Sicherheitskette, einem breiten, wuchtigen Riegel und einem Sicherheitsschloss. Eine Stimme flüsterte durchs Schlüsselloch:
«Losungswort?» —«Stammtisch», murmelte Stefanie, worauf die Tür umständlich geöffnet wurde. Stefanie trat ein und nahm an einem Tisch Platz, um mit ihrer Freundin Tee zu trinken, die ein wenig schielte und im Haus immer barfuß ging, damit niemand sie horte.
Vom Recht, lebensuntüchtig zu sein
Benjamin war ein nervöser, magerer Mann mit einem einzigen, leuchtenden Auge. Er liebte Julie. Benjamin konnte Spiegelschrift schreiben, was für seine Arbeit als Angestellter eines Reinigungsinstituts nicht wichtig war. Er wohnte schwarz bei seinen Eltern in einer Alterssiedlung. Niemand der alten Leute wusste, dass er bei Vater und Mutter lebte; man dachte, er besuche sie oft. Er war wie ein Balletttänzer, der gerne fliegen möchte, dies aber nur mit angestrengter Beinarbeit ausdrücken kann. Als Kind hatte er Julie, seine kleine Spielgefährtin, dafür bezahlt, dass sie ihm die Füße kitzelte. Er sammelte Kunstkarten mit der Leidenschaft vermögender Leute, die Bilder sammeln. Er erinnerte sich täglich an einen Film, der hauptsächlich aus Schritten bestand: Schwarzgekleidete Menschen schritten durch weiße Räume, durch den Regen, über den Schnee und über Treppen. Benjamin las jeden Tag «Maigret». Er kannte alle Figuren: die wackeren Polizisten, die verdächtigen Arzte, die braven Concierges und die Menschen, die aus verschiedenen Gründen zu Verbrechern wurden. Er freute sich bei jedem Buch, das er stahl, auf die Bekanntschaft mit neuen Personen; sie waren für ihn wirklicher als die Leute auf der Straße, die er vom Sehen kannte. Freunde hatte er keine: Der trinkfeste Kommissar Maigret war sein Freund. Benjamin schrieb Tagebuch: Die Augenblicke wurden festgehalten, damit er und die Zeit nicht zerflossen und versickerten; er hatte Angst, nichts greifen zu können.
Die Sonne stand tief; über dem Balkongeländer brannte sie, zwischen einem Hausgiebel und einer Birke, zum Zimmer herein in Benjamins einziges Auge. Es war Anfang September, sieben Uhr abends; nachdem die Sonne schon untergegangen war, floss aus ihr viel Gold und verteilte sich auf dem Himmel. Als das Gold erloschen war, blickte Benjamin, der auf einem Stuhl saß, immer noch wie gebannt aus der Glastür, die ein wenig offen stand. Er sah die Straße nicht, nur Dächer und Himmel, und er lauschte auf die Schritte der Menschen. Er wartete auf Schritte, die auf ihn wie eine helle, frohe, hüpfende Melodie wirken sollten. Endlich horte er sie; er stellte sich Julie in ihrem roten Kleid und mit den großen Ohrringen vor, die bald bei ihm erscheinen würde. Als sie noch die Schule besuchte, hatte sie einen Aufsatz mit dem Titel: «Vom Recht, lebensuntüchtig zu sein» geschrieben.
Limmat Verlag, Zürich 2021
© Penguin Random House Verlagsgruppe
S. 328, 377, 391
Gelächter
Es war drückend heiß; der Himmel glich einer beschlagenen Fensterscheibe, und die Bäume standen wie große, schwarze Straußenvogel beidseitig des Flusses; sie warfen keine Schatten. Sylvia, die jeden Tag ihr Haar zerschnitt, hatte einen ihrer freien Tage. Fünf Tage in der Woche arbeitete sie neun Stunden in einer Fabrik, setzte Plüschtieren Glasaugen ein. Zwei wichtige Dinge hatte sie nie gelernt: einen Ballon aufzublasen und zu pfeifen. Ein kurzbeiniger Mann, der halbnackt auf einer Treppenstufe am Wasser lag, äugte durch seine Sonnenbrille zu Sylvia herauf; sie kannte ihn nicht und erschrak über seine wulstigen Lippen. Er erzählte ihr eine Geschichte; sie begriff nichts. Sie hatte ein Bier in einem Restaurant getrunken, hatte sich jedoch nicht in den Garten gesetzt, sondern hatte im dunklen Raum allein an einem Tisch ausgeharrt; der Schweiß war über ihr Gesicht geronnen und auf ihr Kleid getropft. Die Serviererin hatte zu der Frau hinter der Theke gesagt: «Da stimmt etwas nicht», was Sylvia auf sich bezogen hatte.
Auf den Treppenstufen saßen und lagen vor allem Drogenabhängige; ihre Hunde wirkten besonders treu. Sylvia fuhr mit der Fähre über den grünen Fluss. Als sie ausstieg, stand der Kurzbeinige mit den dicken Lippen vor ihr. Sie hatte nie einen Mann an sich herankommen lassen; sie sagte auch jetzt mit hoher, zitternder Stimme: «Ich schlafe allein in meinem Schneewittchenbett.» In der Fabrik lachte man über sie. Auch der halbnackte Mann lachte.
Stefanie
Die Stadt war wie mit Asche zugeschüttet, aber überall glommen Lichter: Wörter, die für Restaurants, Kinos, Bars, Diskotheken, Zigarettenmarken und anderes mehr warben. Und
unter dem weißen, runden Mond flogen zwei Möwen. Ein Fräulein, das zu klein gewachsen war und immer ein Taschentuch im linken Ärmel der Bluse oder des Pullovers trug, ging eifrig auf dem Trottoir. Es hatte ein Hasengesicht und geschwollene Beine. Es hieß Stefanie und schrieb ein Buch. Die Tatsache, dass das Buch vielleicht später in vielen Läden zu kaufen war und einen Leineneinband, einen Schutzumschlag, einen Klappentext und Seitenzahlen aufweisen würde, versetzte Stefanie in ständige Aufregung, auch in ein Wohlbehagen. Stefanie war in einer Klosterschule unterrichtet worden und hatte in der knapp bemessenen Freizeit immer gehäkelt. Sie konnte nicht lügen, wusste aber nicht sicher, was Wahrheit ist. Sie vermutete, Wahrheit sei rot oder blau oder grün, eckig oder oval, flach oder spitz. Aber was hatte Fräulein Stefanie zu schreiben; Stefanie wusste nichts von leidenschaftlicher Liebe, von Zorn, Panik, Hass, Erpressung, Rache, Terror. Sie saß an Werktagen in einem Büro am Computer und an Sonntagen in der Kirche. Aber nun ist etwas zu sagen, das Fräulein Stefanie in einem ganz andern Licht erscheinen lässt: Stefanie hatte Fantasie! Fantasie ist die fliegende, flatternde, Purzelbäume schlagende Schwester der steifbeinigen Wahrheit. Und Stefanie kannte die Zärtlichkeit und die Enttäuschung; deshalb konnte sie ihr Buch häkeln. Nun, da sie so eifrig auf dem Trottoir ging, sah sie einen jungen Mann in zerrissenen Jeans, der unter einer Straßenlampe am Boden saß und in einem Buch las. Ihr Herz flog ihm zu, was der junge Mann nicht bemerkte. Sie dachte: «Ich bin keine Schriftstellerin, aber ich schreibe ein Buch, das er später vielleicht genauso konzentriert lesen wird.»
Der Himmel wurde finster, und die beiden Möwen nahmen Reißaus, als Stefanie in eine Seitengasse einbog. Sie läutete an der Tür eines schmalen, schwarzen Hauses. Die Tür war von innen dreifach verschlossen: mit einer Sicherheitskette, einem breiten, wuchtigen Riegel und einem Sicherheitsschloss. Eine Stimme flüsterte durchs Schlüsselloch:
«Losungswort?» —«Stammtisch», murmelte Stefanie, worauf die Tür umständlich geöffnet wurde. Stefanie trat ein und nahm an einem Tisch Platz, um mit ihrer Freundin Tee zu trinken, die ein wenig schielte und im Haus immer barfuß ging, damit niemand sie horte.
Vom Recht, lebensuntüchtig zu sein
Benjamin war ein nervöser, magerer Mann mit einem einzigen, leuchtenden Auge. Er liebte Julie. Benjamin konnte Spiegelschrift schreiben, was für seine Arbeit als Angestellter eines Reinigungsinstituts nicht wichtig war. Er wohnte schwarz bei seinen Eltern in einer Alterssiedlung. Niemand der alten Leute wusste, dass er bei Vater und Mutter lebte; man dachte, er besuche sie oft. Er war wie ein Balletttänzer, der gerne fliegen möchte, dies aber nur mit angestrengter Beinarbeit ausdrücken kann. Als Kind hatte er Julie, seine kleine Spielgefährtin, dafür bezahlt, dass sie ihm die Füße kitzelte. Er sammelte Kunstkarten mit der Leidenschaft vermögender Leute, die Bilder sammeln. Er erinnerte sich täglich an einen Film, der hauptsächlich aus Schritten bestand: Schwarzgekleidete Menschen schritten durch weiße Räume, durch den Regen, über den Schnee und über Treppen. Benjamin las jeden Tag «Maigret». Er kannte alle Figuren: die wackeren Polizisten, die verdächtigen Arzte, die braven Concierges und die Menschen, die aus verschiedenen Gründen zu Verbrechern wurden. Er freute sich bei jedem Buch, das er stahl, auf die Bekanntschaft mit neuen Personen; sie waren für ihn wirklicher als die Leute auf der Straße, die er vom Sehen kannte. Freunde hatte er keine: Der trinkfeste Kommissar Maigret war sein Freund. Benjamin schrieb Tagebuch: Die Augenblicke wurden festgehalten, damit er und die Zeit nicht zerflossen und versickerten; er hatte Angst, nichts greifen zu können.
Die Sonne stand tief; über dem Balkongeländer brannte sie, zwischen einem Hausgiebel und einer Birke, zum Zimmer herein in Benjamins einziges Auge. Es war Anfang September, sieben Uhr abends; nachdem die Sonne schon untergegangen war, floss aus ihr viel Gold und verteilte sich auf dem Himmel. Als das Gold erloschen war, blickte Benjamin, der auf einem Stuhl saß, immer noch wie gebannt aus der Glastür, die ein wenig offen stand. Er sah die Straße nicht, nur Dächer und Himmel, und er lauschte auf die Schritte der Menschen. Er wartete auf Schritte, die auf ihn wie eine helle, frohe, hüpfende Melodie wirken sollten. Endlich horte er sie; er stellte sich Julie in ihrem roten Kleid und mit den großen Ohrringen vor, die bald bei ihm erscheinen würde. Als sie noch die Schule besuchte, hatte sie einen Aufsatz mit dem Titel: «Vom Recht, lebensuntüchtig zu sein» geschrieben.
Adelheid Duvanel, wybór trzech opowiadań z tomu „Gnadenfrist” /Ostatni akt łaski/ całość w zbiorze „Fern von hier. Sämtliche Erzählungen“
Limmat Verlag 2021, © Penguin Random House Verlagsgruppe
S. 328, 377, 391
Übersetzt von Dorota Stroińska
Śmiech
Panował nieznośny upał; niebo przypominało spotniałą szybę, a drzewa stały po obu brzegach rzeki niby wielkie, czarne strusie – nie rzucały cienia. Sylwia, co dzień przycinająca sobie nierówno włosy, miała właśnie wolne. Pracowała w fabryce pięć dni w tygodniu po dziewięć godzin, przyszywając pluszakom szklane oczka. Dwóch ważnych rzeczy nie nauczyła się nigdy: fiukać i lizać lodów. Krótkonogi, półnagi mężczyzna, który leżał na stopniu blisko wody, przyglądał się Sylwii przez okulary przeciwsłoneczne; dziewczyna nie znała go i zlękła się na widok jego mięsistych warg. Nieznajomy opowiedział jej pewną historię; nic nie zrozumiała. Wcześniej wypiła w restauracji piwo, ale nie usiadła w ogródku, tylko wytrwała sama przy stoliku w ciemnym pomieszczeniu; pot ściekał jej strużkami po twarzy i kapał na sukienkę.
— Coś tu się nie zgadza — zwróciła się kelnerka do kobiety stojącej za kontuarem.
Sylwia wzięła te słowa do siebie.
Na stopniach siedzieli i leżeli w większości narkomani; ich psy sprawiały wrażenie nadzwyczaj wiernych. Sylwia przeprawiła się promem przez zieloną rzekę. Gdy wysiadła na ląd, wyrósł przed nią ten krótkonogi o mięsistych wargach. Nigdy nie pozwoliła żadnemu mężczyźnie zbliżyć się do siebie; również teraz oświadczyła piskliwym, drżącym głosem:
— Sypiam sama w moim łóżeczku Królewny Śnieżki.
W fabryce śmiano się z niej. Także ten półnagi mężczyzna się roześmiał.
Stefania
Miasto wydawało się zasypane popiołem, ale wszędzie jeszcze tliły się światła: słowa reklamujące restauracje, kina, bary, dyskoteki, marki papierosów i wiele innych rzeczy. A pod białym, okrągłym księżycem latały dwie mewy. Panna zbyt małego wzrostu, z chusteczką zawsze wetkniętą w lewy rękaw bluzki lub swetra, szła ochoczo trotuarem. Miała twarz zająca i spuchnięte nogi. Nosiła imię Stefania. Pisała książkę. Na myśl, że może kiedyś jej dzieło będzie do kupienia w wielu sklepach, że będzie odznaczało się płócienną oprawą, obwolutą, informacją na skrzydełku i numeracją stron, ogarniało ją nieustanne podniecenie, a także uczucie błogości. Stefania pobierała nauki w szkole klasztornej, a w wyliczonym, krótkim czasie wolnym zawsze szydełkowała. Nie umiała kłamać, nie wiedziała jednak z całą pewnością, czym jest prawda. Przypuszczała, że prawda jest czerwona lub niebieska czy zielona, kanciasta lub owalna, gładka lub szorstka. Ale o czym też mogła pisać panna Stefania; nie miała przecież pojęcia o płomiennej miłości ani o gniewie, panice, nienawiści, szantażu, zemście czy przemocy. Dni robocze spędzała przy komputerze w biurze, a niedziele – w kościelnej ławce. Pora jednak opowiedzieć o czymś, co pannę Stefanię ukaże w zupełnie innym świetle – dziewczyna miała fantazję! A fantazja to wzlatująca wysoko, trzepocząca skrzydłami, fikająca koziołki siostra twardonogiej prawdy. Stefania poznała, czym są czułość i rozczarowanie; dlatego potrafiła tworzyć szydełkiem swoją książkę. Teraz, gdy tak ochoczo szła trotuarem, zobaczyła nagle młodego mężczyznę w podartych dżinsach, który siedział na ziemi i czytał książkę w świetle latarni. Serce panny jak uskrzydlone pofrunęło ku młodzieńcowi, czego on nie zauważył. Nie jestem pisarką – pomyślała – ale piszę książkę, którą on może kiedyś będzie czytał z takim samym skupieniem.
Niebo już mroczniało i obie mewy dały drapaka, gdy Stefania skręciła w przecznicę. Stanęła przed wąskim, czarnym domem i zadzwoniła do drzwi, zaryglowanych od wewnątrz na trzy zamknięcia: na łańcuch i szeroką, masywną zasuwę oraz na zamek bezpieczeństwa. Przez dziurkę od klucza dobiegł ściszony głos:
— Hasło?
— Stały gość — wymamrotała Stefania, na co szczęknęła zasuwa i po kolei zaczęły się otwierać wszystkie zamknięcia w drzwiach.
Stefania weszła do środka i zajęła miejsce przy stole, aby wypić herbatę z przyjaciółką, która miała lekkiego zeza i chodziła po domu zawsze boso, żeby nikt jej usłyszał.
O prawie do bycia niezaradnym
Beniamin był nerwowym, chudym mężczyzną z jednym, błyszczącym okiem. Kochał Julię. Umiał posługiwać się pismem lustrzanym, co nie miało znaczenia dla jego pracy na etacie w zakładzie usług pralniczych. Mieszkał na waleta u swoich rodziców na osiedlu dla seniorów. Nikt ze starszych mieszkańców nie wiedział, że był na wikcie ojca i matki; wszyscy myśleli, że ich często odwiedza. Żył jak baletnik, który chciałby latać, ale potrafi to wyrazić jedynie wytężoną pracą nóg. Gdy był małym dzieckiem, płacił Julii, swojej towarzyszce zabaw, żeby go łaskotała w pięty. Pocztówki artystyczne zbierał z pasją godną zamożnych ludzi, kolekcjonerów obrazów. Co dzień przypominał sobie film składający się głównie z sekwencji kroków: ludzie w czerni kroczą przez białe pomieszczenia, w deszczu, po śniegu i po schodach. Każdego dnia Beniamin czytał Maigreta. Znał wszystkich bohaterów: zacnych inspektorów, podejrzanych lekarzy, dzielne konsjerżki i ludzi, którzy z różnych powodów weszli na drogę przestępstwa. Z każdą ukradzioną książką cieszył się na nowe znajomości; te postaci były dla niego bardziej rzeczywiste niż osoby na ulicy, które znał z widzenia. Nie przyjaźnił się z nikim; jego przyjacielem był komisarz Maigret, amator mocnych trunków. Beniamin prowadził dziennik: utrwalał chwile, aby czas i on sam się nie rozpłynęli i nie wsiąkli bez śladu; bał się, że nie będzie miał niczego, czego mógłby się uchwycić.
Słońce stało nisko; płonęło nad balustradą balkonu, między brzozą a szczytem domu, świeciło do wnętrza pokoju i wpadało w jedyne oko Beniamina. Był początek września, siódma wieczorem; już po zachodzie z kuli słonecznej wypłynęły potoki złota i rozlały się po całym niebie. Gdy złoto zgasło, Beniamin nadal siedział na krześle i patrzył jak urzeczony przez oszklone, lekko niedomknięte drzwi. Ulicy nie widział, dostrzegał tylko dachy i niebo, nadsłuchiwał odgłosów kroków ludzi, czekał, aż zabrzmią one w jego uszach jak jasna, radosna, skoczna melodia. Wreszcie je usłyszał; wyobraził sobie, że Julia, w czerwonej sukience i z dużymi kolczykami, pojawi się u niego lada chwila. Kiedy chodziła jeszcze do szkoły, napisała wypracowanie pod tytułem: „O prawie do bycia niezaradnym”.
Limmat Verlag 2021, © Penguin Random House Verlagsgruppe
S. 328, 377, 391
Übersetzt von Dorota Stroińska
Śmiech
Panował nieznośny upał; niebo przypominało spotniałą szybę, a drzewa stały po obu brzegach rzeki niby wielkie, czarne strusie – nie rzucały cienia. Sylwia, co dzień przycinająca sobie nierówno włosy, miała właśnie wolne. Pracowała w fabryce pięć dni w tygodniu po dziewięć godzin, przyszywając pluszakom szklane oczka. Dwóch ważnych rzeczy nie nauczyła się nigdy: fiukać i lizać lodów. Krótkonogi, półnagi mężczyzna, który leżał na stopniu blisko wody, przyglądał się Sylwii przez okulary przeciwsłoneczne; dziewczyna nie znała go i zlękła się na widok jego mięsistych warg. Nieznajomy opowiedział jej pewną historię; nic nie zrozumiała. Wcześniej wypiła w restauracji piwo, ale nie usiadła w ogródku, tylko wytrwała sama przy stoliku w ciemnym pomieszczeniu; pot ściekał jej strużkami po twarzy i kapał na sukienkę.
— Coś tu się nie zgadza — zwróciła się kelnerka do kobiety stojącej za kontuarem.
Sylwia wzięła te słowa do siebie.
Na stopniach siedzieli i leżeli w większości narkomani; ich psy sprawiały wrażenie nadzwyczaj wiernych. Sylwia przeprawiła się promem przez zieloną rzekę. Gdy wysiadła na ląd, wyrósł przed nią ten krótkonogi o mięsistych wargach. Nigdy nie pozwoliła żadnemu mężczyźnie zbliżyć się do siebie; również teraz oświadczyła piskliwym, drżącym głosem:
— Sypiam sama w moim łóżeczku Królewny Śnieżki.
W fabryce śmiano się z niej. Także ten półnagi mężczyzna się roześmiał.
Stefania
Miasto wydawało się zasypane popiołem, ale wszędzie jeszcze tliły się światła: słowa reklamujące restauracje, kina, bary, dyskoteki, marki papierosów i wiele innych rzeczy. A pod białym, okrągłym księżycem latały dwie mewy. Panna zbyt małego wzrostu, z chusteczką zawsze wetkniętą w lewy rękaw bluzki lub swetra, szła ochoczo trotuarem. Miała twarz zająca i spuchnięte nogi. Nosiła imię Stefania. Pisała książkę. Na myśl, że może kiedyś jej dzieło będzie do kupienia w wielu sklepach, że będzie odznaczało się płócienną oprawą, obwolutą, informacją na skrzydełku i numeracją stron, ogarniało ją nieustanne podniecenie, a także uczucie błogości. Stefania pobierała nauki w szkole klasztornej, a w wyliczonym, krótkim czasie wolnym zawsze szydełkowała. Nie umiała kłamać, nie wiedziała jednak z całą pewnością, czym jest prawda. Przypuszczała, że prawda jest czerwona lub niebieska czy zielona, kanciasta lub owalna, gładka lub szorstka. Ale o czym też mogła pisać panna Stefania; nie miała przecież pojęcia o płomiennej miłości ani o gniewie, panice, nienawiści, szantażu, zemście czy przemocy. Dni robocze spędzała przy komputerze w biurze, a niedziele – w kościelnej ławce. Pora jednak opowiedzieć o czymś, co pannę Stefanię ukaże w zupełnie innym świetle – dziewczyna miała fantazję! A fantazja to wzlatująca wysoko, trzepocząca skrzydłami, fikająca koziołki siostra twardonogiej prawdy. Stefania poznała, czym są czułość i rozczarowanie; dlatego potrafiła tworzyć szydełkiem swoją książkę. Teraz, gdy tak ochoczo szła trotuarem, zobaczyła nagle młodego mężczyznę w podartych dżinsach, który siedział na ziemi i czytał książkę w świetle latarni. Serce panny jak uskrzydlone pofrunęło ku młodzieńcowi, czego on nie zauważył. Nie jestem pisarką – pomyślała – ale piszę książkę, którą on może kiedyś będzie czytał z takim samym skupieniem.
Niebo już mroczniało i obie mewy dały drapaka, gdy Stefania skręciła w przecznicę. Stanęła przed wąskim, czarnym domem i zadzwoniła do drzwi, zaryglowanych od wewnątrz na trzy zamknięcia: na łańcuch i szeroką, masywną zasuwę oraz na zamek bezpieczeństwa. Przez dziurkę od klucza dobiegł ściszony głos:
— Hasło?
— Stały gość — wymamrotała Stefania, na co szczęknęła zasuwa i po kolei zaczęły się otwierać wszystkie zamknięcia w drzwiach.
Stefania weszła do środka i zajęła miejsce przy stole, aby wypić herbatę z przyjaciółką, która miała lekkiego zeza i chodziła po domu zawsze boso, żeby nikt jej usłyszał.
O prawie do bycia niezaradnym
Beniamin był nerwowym, chudym mężczyzną z jednym, błyszczącym okiem. Kochał Julię. Umiał posługiwać się pismem lustrzanym, co nie miało znaczenia dla jego pracy na etacie w zakładzie usług pralniczych. Mieszkał na waleta u swoich rodziców na osiedlu dla seniorów. Nikt ze starszych mieszkańców nie wiedział, że był na wikcie ojca i matki; wszyscy myśleli, że ich często odwiedza. Żył jak baletnik, który chciałby latać, ale potrafi to wyrazić jedynie wytężoną pracą nóg. Gdy był małym dzieckiem, płacił Julii, swojej towarzyszce zabaw, żeby go łaskotała w pięty. Pocztówki artystyczne zbierał z pasją godną zamożnych ludzi, kolekcjonerów obrazów. Co dzień przypominał sobie film składający się głównie z sekwencji kroków: ludzie w czerni kroczą przez białe pomieszczenia, w deszczu, po śniegu i po schodach. Każdego dnia Beniamin czytał Maigreta. Znał wszystkich bohaterów: zacnych inspektorów, podejrzanych lekarzy, dzielne konsjerżki i ludzi, którzy z różnych powodów weszli na drogę przestępstwa. Z każdą ukradzioną książką cieszył się na nowe znajomości; te postaci były dla niego bardziej rzeczywiste niż osoby na ulicy, które znał z widzenia. Nie przyjaźnił się z nikim; jego przyjacielem był komisarz Maigret, amator mocnych trunków. Beniamin prowadził dziennik: utrwalał chwile, aby czas i on sam się nie rozpłynęli i nie wsiąkli bez śladu; bał się, że nie będzie miał niczego, czego mógłby się uchwycić.
Słońce stało nisko; płonęło nad balustradą balkonu, między brzozą a szczytem domu, świeciło do wnętrza pokoju i wpadało w jedyne oko Beniamina. Był początek września, siódma wieczorem; już po zachodzie z kuli słonecznej wypłynęły potoki złota i rozlały się po całym niebie. Gdy złoto zgasło, Beniamin nadal siedział na krześle i patrzył jak urzeczony przez oszklone, lekko niedomknięte drzwi. Ulicy nie widział, dostrzegał tylko dachy i niebo, nadsłuchiwał odgłosów kroków ludzi, czekał, aż zabrzmią one w jego uszach jak jasna, radosna, skoczna melodia. Wreszcie je usłyszał; wyobraził sobie, że Julia, w czerwonej sukience i z dużymi kolczykami, pojawi się u niego lada chwila. Kiedy chodziła jeszcze do szkoły, napisała wypracowanie pod tytułem: „O prawie do bycia niezaradnym”.
Übersetzerin
© Dorota Stroińska, Privatarchiv
mehr
Impressum
Die Erzählungen können dank freundlicher Unterstützung der deutschen Penguin Random House Verlagsgruppe auf dem Länderportal des Goethe-Instituts Polen veröffentlicht werden.
Die Erzählungen sowie Informationen zum Buch und zur Autorin wurden von Dorota Stroińska von dem Polnischen Verband der Literaturübersetzer ins Polnische übersetzt.
Der Polnische Verband der Literaturübersetzer ist ein im Jahr 2010 gegründeter Verband, zu welchem derzeit über 500 Übersetzer*Innen weit verstandener Literatur gehören, sowohl der fremdsprachigen Werken, als auch der polnischen. Der STL hat zum Ziel, die Literaturübersetzer*Innen zu mobilisieren und miteinander integrieren, ihre Interessen zu schützen und die Weiterentwicklung zu fordern, sowie einen Beitrag zu der Förderung der Literatur und des Lesens, der Pflege der guten Verlagskultur und der polnischen Sprache zu leisten, sowie die Zusammen mit Kulturorganisationen auszubauen.
Die Erzählungen sowie Informationen zum Buch und zur Autorin wurden von Dorota Stroińska von dem Polnischen Verband der Literaturübersetzer ins Polnische übersetzt.
Der Polnische Verband der Literaturübersetzer ist ein im Jahr 2010 gegründeter Verband, zu welchem derzeit über 500 Übersetzer*Innen weit verstandener Literatur gehören, sowohl der fremdsprachigen Werken, als auch der polnischen. Der STL hat zum Ziel, die Literaturübersetzer*Innen zu mobilisieren und miteinander integrieren, ihre Interessen zu schützen und die Weiterentwicklung zu fordern, sowie einen Beitrag zu der Förderung der Literatur und des Lesens, der Pflege der guten Verlagskultur und der polnischen Sprache zu leisten, sowie die Zusammen mit Kulturorganisationen auszubauen.
© Der Polnische Verband der Literaturübersetzer