Bettina Wilpert
„Herumtreiberinnen“
Nach ihrem von der Kritik gefeierten Debüt bietet Bettina Wilpert den Leser*innen einen Roman über das Schicksal von in verschiedenen Epochen lebender Frauen. Unabhängig davon, ob ihre Protagonistinnen im Dritten Reich, in der DDR oder heute leben, ist ihr Schicksal untrennbar mit einem bestimmten Gebäude verbunden. In der Leipziger Lerchenstraße befand sich ein Gefängnis, in dem Andersdenkende in Deutschland inhaftiert wurden, dann eine venerologische Station, wo die aufsässigen Frauen zwangssterilisiert wurden und nun eine Unterkunft für Geflüchtete. Trotz der sich verändernden Realien wurden von den Frauen Unterordnung, Disziplin and demütiges Verhalten verlangen. Die Autorin untersuch den Einfluss verschiedener Staatsformen auf das Leben der Menschen und beleuchtet dabei die weniger bekannten Aspekte der Gewalt gegen Frauen in der DDR. Das Buch ist in dem für Wilpert charakteristischen Stil geschrieben, ohne den Gebrauch der direkten Rede.
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
Über die Autorin
Bettina Wilpert © Fot. Nane Diehl
Auszug aus dem Buch
Bettina Wilpert „Herumtreiberinnen“
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
S. 6 und 9-13
Wir sind immer auf der Flucht. Wir sind der Abschaum, das Unterste, das Letzte. Sie nennen uns HwGs oder Herumtreiberinnen, Arbeitsbummelantinnen, Asoziale. Über der Tür der Lerchenburg kämpft der heilige Georg auf seinem Pferd im Sprung. Mit erhobenem Schwert zielt er auf den Drachen. Hierher bringen sie uns von überall, sagen, wir seien Wahnwitzige und Sinnlose, Liederliche. Wir werden versorgt und verwahrt.
Teil eins
I
Über ihrem Bett hing ein Bild von Erika und Klaus Mann: Klaus rauchte, hielt die Zigarette mit den Lippen, ich hatte oft versucht, die KAROs auch so zu halten, länger als eine Sekunde gelang es mir nie. Ich mochte die weißen Hemden und die Krawatten der Geschwister, Erika hielt eine Zigarette in der Hand und blickte Klaus an, bewundernd vielleicht oder aus Liebe. Das Foto war unscharf, es sah so aus, als schielte Klaus, als blickte er mit dem linken Auge Erika an, mit dem rechten die Kamera. Sie könnten ein Liebespaar sein, nicht Geschwister, sagte Maxie, und ich nickte.
Maxie und ich versuchten abwechselnd in einer Minute mehr Wörter mit dem Anfangsbuchstaben S zu finden und lagen schräg und falsch herum in Maxies Bett. Maxie nannte das schief liegen, und als wir es das erste Mal taten, hatte ich Skifliegen verstanden und mich gewundert, da kannte ich Maxie noch nicht gut. Doch genau deswegen wollte ich sie kennenlernen, weil sie nicht so langweilig wie die anderen Mädchen in meiner Klasse war.
Sie möge die Haltung der Geschwister, sie seien Antifaschisten durch und durch gewesen. Eigentlich kenne sie die beiden durch Annemarie Schwarzenbach, die unsterblich in Erika verliebt gewesen war, aber ihre Liebe sei nie erwidert worden. Maxie wünschte sich, sie würde auch einmal jemanden unsterblich lieben.
Von Thomas Mann habe sie nichts gelesen, obwohl ihr Vater ihr den Zauberberg mehr als einmal auf den Nachttisch gelegt hatte. Nach drei Seiten hatte sie es weggelegt und Mephisto weitergelesen.
Ich hatte nichts von Thomas Mann gelesen, geschweige denn von Erika oder Klaus, von denen ich vorher nie gehört hatte. Von Thomas natürlich, da kam man nicht drum herum, Tod in Venedig oder Mario und der Zauberer lasen andere in der Schule.
Ob sie es nicht traurig fände, wenn Liebe nicht erwidert wird. Dass ich dann lieber nie verliebt wäre als unerwidert. Maxie stützte sich auf ihre Unterarme, beugte sich über mich und rief viel zu laut und albern, sie wolle alles fühlen, auch den Schmerz, und das Leben sei eines der schwersten, habe ihre Mutter immer gesagt, und die müsse es wissen, schließlich sei sie viel zu früh gestorben, und diesem Argument konnte ich nichts entgegensetzen.
Maxie lief sich aufs Bett zurückfallen, drehte sich auf den Ricken, streckte ihr rechtes Bein aus und berührte mit ihrem großen Zeh Erikas Mund. Sie könne Annemarie verstehen, Erika sei zwar nicht die Hübscheste gewesen, doch sie habe Ausstrahlung gehabt. Sie würde ihre Haare auch gern so kurz tragen, traue sich aber nicht; überhaupt wolle sie so werden wie Erika, die mit ihrem Bruder als Zwillinge verkleidet über die USA, Japan, China und die Sowjetunion um die Welt gereist war. Einmal möchte ich nach Coney Island und da Riesenrad fahren, sagte Maxie und riss mein T-Shirt nach oben, drückte ihren Mund auf meinen Bauch, pustete.
Ich lachte, weil es kitzelte und wegen des Geräusches.
Du musst dich entscheiden: Reisende oder Kosmonautin. Beides geht nicht, forderte ich Maxie auf.
Aber es ist doch das Gleiche, rief sie.
Maxie war mir monatelang in der Schule nicht aufgefallen, als hätte mein Gehirn einen Filter angewandt, der sie unsichtbar machte, selbst wenn ich sie ansah. Es ist doch das Gleiche, rief Maxie wieder und begann mich zu kitzeln, ich kicherte. Maxies Hinde an meinem Hals, meinen Achseln, dem Bauch, den Kniekehlen, unter meinem Po; ich schob meine Hüfte wie bei einer Rückensportübung für die Lendenwirbel nach oben, wand mich unter Maxies Fingern, bekam keine Luft, versuchte eben das zu sagen, es kam jedoch nur Luft aus meinem Mund, und Maxie drehte sich lachend auf den Bauch, was mir eine kleine Pause verschaffte, in der ich stöhnte: Hör auf. Hör bitte auf. Maxie lief? ihre Finger von mir.
Wir waren seit Beginn des 11. Schuljahres in einer Klasse der Erweiterten Oberschule, bis vor ein paar Wochen hatten wir nicht miteinander geredet, ich wusste kaum, dass sie existierte. Einmal hatte ich mit meinem Bruder über Maxie gestritten, er hatte gefragt, ob Maxie bei mir in der Klasse sei, ich schüttelte den Kopf, fragte: Welche Maxie? Die Maxie Berger, ich schüttelte den Kopf, die in der Arno-Nitzsche-Straße wohnt, rief mein Bruder mit genervter Stimme, ich schüttelte den Kopf, die mit der toten Mutter, schrie Jens, ich schüttelte den Kopf. Er verlief resigniert das Wohnzimmer, und erst als die Tür zuschlug, dachte ich: Ach ja, Maxie aus der letzten Reihe hinten links.
In jenem Sommer lernten Maxie und ich uns erst richtig kennen, als wir uns an einem Vormittag zufällig über den Weg gelaufen waren. Ich war morgens mit einem unruhigen Gefühl aufgewacht, die Entscheidung, die Schule zu schwänzen, hatte ich im Halbschlaf getroffen. Ich war aufgestanden, meine Eltern waren längst weg, Jens schlief noch, und ich verließ das Haus, ohne zu frühstücken, zündete mir im Treppenhaus eine Zigarette an, bog nicht wie an jedem anderen Morgen nach rechts Richtung EOS ab, sondern nach links Richtung Wald. Obwohl es noch nicht einmal acht Uhr war, war es wieder viel zu heiß, die Leipziger Volkszeitung hatte vom Jahrhundertsommer geschrieben.
Ich hatte Angst, die Nachbarinnen, Frau Jürgens oder Herr Mitschke, die schon in Rente waren, könnten mich beobachten, meiner Mutter nachmittags, wenn sie von der Schicht nach Hause kam, im Flur auflauern.
Doch selbst wenn die Nachbarn es meiner Mutter sagten, was sollte sie schon tun? Ich würde artig versprechen, nie wieder die Schule zu schwänzen, und würde es in diesem Moment selbst glauben. Aber ich konnte einfach nicht bei 35 Grad in diesem heißen Klassenzimmer sitzen und Frau Pechtel zuhören, wie sie über Wasserstoffmoleküle sprach. Außerdem hatten wir dienstags Sport, und ich bekam gerade zweieinhalb Liegestütze hin, musste zur Strafe, weil ich keine zehn schaffte, die Differenz als Runden um den Platz laufen — Ausdauer hatte ich im Gegensatz zu Kraft.
Ich wusste nicht, wohin ich wollte. Einmal hatte ich in der Innenstadt Jugendliche in meinem Alter auf der Strafe sitzen sehen und letzte Woche hatte ich Mittwochabend eine große Gruppe Jugendlicher im Kulturpark Clara Zetkin beobachtet, die jemandem aufmerksam zuzuhören schienen. Aber die Innenstadt war ein zu gefährliches Pflaster, ich hatte keine Lust, wegen Schulbummelei von der Vopo aufgegriffen zu werden. Ich musste weg aus der Hitze, die sich langsam zwischen den Häuserschluchten ausbreitete. Also der Auwald. Ein Urwald fast, jedenfalls so, wie ich mir den Urwald vorstellte, obwohl es natürlich nur mitteleuropäische Bäume gab, überwiegend Laubbäume, Eichen, Eschen und Ulmen. Ich war nie in einem Wald gewesen, dessen Bäume so hoch und so dicht beieinander wuchsen wie in diesem, die Aste der Bäume neigten sich weit über die Pleiße, beinahe berührten sie das gegenüberliegende Ufer.
Ich bin nicht sicher, ob ich mich richtig erinnere. Es kann eigentlich nicht sein. Weit und breit war keine Schneise, keine Bäume, die gefällt, Sträucher, die umgefahren worden waren oder ein Weg, bei dem man erst auf den zweiten Blick erkannte, dass er zugewachsen war. Ein Lada Niva, wie ihn mein Vater gern gehabt hätte, stand in der Mitte der Lichtung, dunkelgrün, passend zu den Eschen, mit einer chromfarbenen Stoßstange, die wie ein Vorsprung vor dem Auto zum Sitzen einlud; das orange Glas der Scheinwerfer lag in Scherben, vielleicht waren sie eingeworfen worden oder es war durch einen Unfall passiert.
Meine Erinnerung ist ein Tunnel. Mein Erinnerungsblick blendet rechts und links aus, ist auf den Lada fixiert, vielleicht hatte rechts ein Weg existiert, auf dem er langsam über Gestrüpp und Kies gefahren war, und meine Erinnerung hatte diesen Pfad ausgelöscht. Doch was, wenn da wirklich kein Weg gewesen ist und ich mich richtig erinnere?
Maxie, die ich nicht sofort erkannte, stand auf dem Dach des Ladas und knackte Walnüsse mit ihrem Schuh, was kleine Dellen auf dem Auto hinterließ. Gut, dass du da bist, sagte sie, als hätte sie auf mich gewartet. Oder sie war einfach nur froh, dass ihr jemand beim Knacken der Walnüsse Gesellschaft leistete.
Ich stellte mich ungeschickt an, als ich auf den Lada stieg, blieb mit dem Fuß am Seitenspiegel hängen, wackelte. Im Wald war es leise. Der Straßenlärm, der mich eine Strecke des Weges bis zur Lichtung verfolgt hatte, war verstummt, vereinzelt hörte man Vogel, Maxie sagte: eine Amsel.
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
S. 6 und 9-13
Wir sind immer auf der Flucht. Wir sind der Abschaum, das Unterste, das Letzte. Sie nennen uns HwGs oder Herumtreiberinnen, Arbeitsbummelantinnen, Asoziale. Über der Tür der Lerchenburg kämpft der heilige Georg auf seinem Pferd im Sprung. Mit erhobenem Schwert zielt er auf den Drachen. Hierher bringen sie uns von überall, sagen, wir seien Wahnwitzige und Sinnlose, Liederliche. Wir werden versorgt und verwahrt.
Teil eins
I
Über ihrem Bett hing ein Bild von Erika und Klaus Mann: Klaus rauchte, hielt die Zigarette mit den Lippen, ich hatte oft versucht, die KAROs auch so zu halten, länger als eine Sekunde gelang es mir nie. Ich mochte die weißen Hemden und die Krawatten der Geschwister, Erika hielt eine Zigarette in der Hand und blickte Klaus an, bewundernd vielleicht oder aus Liebe. Das Foto war unscharf, es sah so aus, als schielte Klaus, als blickte er mit dem linken Auge Erika an, mit dem rechten die Kamera. Sie könnten ein Liebespaar sein, nicht Geschwister, sagte Maxie, und ich nickte.
Maxie und ich versuchten abwechselnd in einer Minute mehr Wörter mit dem Anfangsbuchstaben S zu finden und lagen schräg und falsch herum in Maxies Bett. Maxie nannte das schief liegen, und als wir es das erste Mal taten, hatte ich Skifliegen verstanden und mich gewundert, da kannte ich Maxie noch nicht gut. Doch genau deswegen wollte ich sie kennenlernen, weil sie nicht so langweilig wie die anderen Mädchen in meiner Klasse war.
Sie möge die Haltung der Geschwister, sie seien Antifaschisten durch und durch gewesen. Eigentlich kenne sie die beiden durch Annemarie Schwarzenbach, die unsterblich in Erika verliebt gewesen war, aber ihre Liebe sei nie erwidert worden. Maxie wünschte sich, sie würde auch einmal jemanden unsterblich lieben.
Von Thomas Mann habe sie nichts gelesen, obwohl ihr Vater ihr den Zauberberg mehr als einmal auf den Nachttisch gelegt hatte. Nach drei Seiten hatte sie es weggelegt und Mephisto weitergelesen.
Ich hatte nichts von Thomas Mann gelesen, geschweige denn von Erika oder Klaus, von denen ich vorher nie gehört hatte. Von Thomas natürlich, da kam man nicht drum herum, Tod in Venedig oder Mario und der Zauberer lasen andere in der Schule.
Ob sie es nicht traurig fände, wenn Liebe nicht erwidert wird. Dass ich dann lieber nie verliebt wäre als unerwidert. Maxie stützte sich auf ihre Unterarme, beugte sich über mich und rief viel zu laut und albern, sie wolle alles fühlen, auch den Schmerz, und das Leben sei eines der schwersten, habe ihre Mutter immer gesagt, und die müsse es wissen, schließlich sei sie viel zu früh gestorben, und diesem Argument konnte ich nichts entgegensetzen.
Maxie lief sich aufs Bett zurückfallen, drehte sich auf den Ricken, streckte ihr rechtes Bein aus und berührte mit ihrem großen Zeh Erikas Mund. Sie könne Annemarie verstehen, Erika sei zwar nicht die Hübscheste gewesen, doch sie habe Ausstrahlung gehabt. Sie würde ihre Haare auch gern so kurz tragen, traue sich aber nicht; überhaupt wolle sie so werden wie Erika, die mit ihrem Bruder als Zwillinge verkleidet über die USA, Japan, China und die Sowjetunion um die Welt gereist war. Einmal möchte ich nach Coney Island und da Riesenrad fahren, sagte Maxie und riss mein T-Shirt nach oben, drückte ihren Mund auf meinen Bauch, pustete.
Ich lachte, weil es kitzelte und wegen des Geräusches.
Du musst dich entscheiden: Reisende oder Kosmonautin. Beides geht nicht, forderte ich Maxie auf.
Aber es ist doch das Gleiche, rief sie.
Maxie war mir monatelang in der Schule nicht aufgefallen, als hätte mein Gehirn einen Filter angewandt, der sie unsichtbar machte, selbst wenn ich sie ansah. Es ist doch das Gleiche, rief Maxie wieder und begann mich zu kitzeln, ich kicherte. Maxies Hinde an meinem Hals, meinen Achseln, dem Bauch, den Kniekehlen, unter meinem Po; ich schob meine Hüfte wie bei einer Rückensportübung für die Lendenwirbel nach oben, wand mich unter Maxies Fingern, bekam keine Luft, versuchte eben das zu sagen, es kam jedoch nur Luft aus meinem Mund, und Maxie drehte sich lachend auf den Bauch, was mir eine kleine Pause verschaffte, in der ich stöhnte: Hör auf. Hör bitte auf. Maxie lief? ihre Finger von mir.
Wir waren seit Beginn des 11. Schuljahres in einer Klasse der Erweiterten Oberschule, bis vor ein paar Wochen hatten wir nicht miteinander geredet, ich wusste kaum, dass sie existierte. Einmal hatte ich mit meinem Bruder über Maxie gestritten, er hatte gefragt, ob Maxie bei mir in der Klasse sei, ich schüttelte den Kopf, fragte: Welche Maxie? Die Maxie Berger, ich schüttelte den Kopf, die in der Arno-Nitzsche-Straße wohnt, rief mein Bruder mit genervter Stimme, ich schüttelte den Kopf, die mit der toten Mutter, schrie Jens, ich schüttelte den Kopf. Er verlief resigniert das Wohnzimmer, und erst als die Tür zuschlug, dachte ich: Ach ja, Maxie aus der letzten Reihe hinten links.
In jenem Sommer lernten Maxie und ich uns erst richtig kennen, als wir uns an einem Vormittag zufällig über den Weg gelaufen waren. Ich war morgens mit einem unruhigen Gefühl aufgewacht, die Entscheidung, die Schule zu schwänzen, hatte ich im Halbschlaf getroffen. Ich war aufgestanden, meine Eltern waren längst weg, Jens schlief noch, und ich verließ das Haus, ohne zu frühstücken, zündete mir im Treppenhaus eine Zigarette an, bog nicht wie an jedem anderen Morgen nach rechts Richtung EOS ab, sondern nach links Richtung Wald. Obwohl es noch nicht einmal acht Uhr war, war es wieder viel zu heiß, die Leipziger Volkszeitung hatte vom Jahrhundertsommer geschrieben.
Ich hatte Angst, die Nachbarinnen, Frau Jürgens oder Herr Mitschke, die schon in Rente waren, könnten mich beobachten, meiner Mutter nachmittags, wenn sie von der Schicht nach Hause kam, im Flur auflauern.
Doch selbst wenn die Nachbarn es meiner Mutter sagten, was sollte sie schon tun? Ich würde artig versprechen, nie wieder die Schule zu schwänzen, und würde es in diesem Moment selbst glauben. Aber ich konnte einfach nicht bei 35 Grad in diesem heißen Klassenzimmer sitzen und Frau Pechtel zuhören, wie sie über Wasserstoffmoleküle sprach. Außerdem hatten wir dienstags Sport, und ich bekam gerade zweieinhalb Liegestütze hin, musste zur Strafe, weil ich keine zehn schaffte, die Differenz als Runden um den Platz laufen — Ausdauer hatte ich im Gegensatz zu Kraft.
Ich wusste nicht, wohin ich wollte. Einmal hatte ich in der Innenstadt Jugendliche in meinem Alter auf der Strafe sitzen sehen und letzte Woche hatte ich Mittwochabend eine große Gruppe Jugendlicher im Kulturpark Clara Zetkin beobachtet, die jemandem aufmerksam zuzuhören schienen. Aber die Innenstadt war ein zu gefährliches Pflaster, ich hatte keine Lust, wegen Schulbummelei von der Vopo aufgegriffen zu werden. Ich musste weg aus der Hitze, die sich langsam zwischen den Häuserschluchten ausbreitete. Also der Auwald. Ein Urwald fast, jedenfalls so, wie ich mir den Urwald vorstellte, obwohl es natürlich nur mitteleuropäische Bäume gab, überwiegend Laubbäume, Eichen, Eschen und Ulmen. Ich war nie in einem Wald gewesen, dessen Bäume so hoch und so dicht beieinander wuchsen wie in diesem, die Aste der Bäume neigten sich weit über die Pleiße, beinahe berührten sie das gegenüberliegende Ufer.
Ich bin nicht sicher, ob ich mich richtig erinnere. Es kann eigentlich nicht sein. Weit und breit war keine Schneise, keine Bäume, die gefällt, Sträucher, die umgefahren worden waren oder ein Weg, bei dem man erst auf den zweiten Blick erkannte, dass er zugewachsen war. Ein Lada Niva, wie ihn mein Vater gern gehabt hätte, stand in der Mitte der Lichtung, dunkelgrün, passend zu den Eschen, mit einer chromfarbenen Stoßstange, die wie ein Vorsprung vor dem Auto zum Sitzen einlud; das orange Glas der Scheinwerfer lag in Scherben, vielleicht waren sie eingeworfen worden oder es war durch einen Unfall passiert.
Meine Erinnerung ist ein Tunnel. Mein Erinnerungsblick blendet rechts und links aus, ist auf den Lada fixiert, vielleicht hatte rechts ein Weg existiert, auf dem er langsam über Gestrüpp und Kies gefahren war, und meine Erinnerung hatte diesen Pfad ausgelöscht. Doch was, wenn da wirklich kein Weg gewesen ist und ich mich richtig erinnere?
Maxie, die ich nicht sofort erkannte, stand auf dem Dach des Ladas und knackte Walnüsse mit ihrem Schuh, was kleine Dellen auf dem Auto hinterließ. Gut, dass du da bist, sagte sie, als hätte sie auf mich gewartet. Oder sie war einfach nur froh, dass ihr jemand beim Knacken der Walnüsse Gesellschaft leistete.
Ich stellte mich ungeschickt an, als ich auf den Lada stieg, blieb mit dem Fuß am Seitenspiegel hängen, wackelte. Im Wald war es leise. Der Straßenlärm, der mich eine Strecke des Weges bis zur Lichtung verfolgt hatte, war verstummt, vereinzelt hörte man Vogel, Maxie sagte: eine Amsel.
Bettina Wilpert „Herumtreiberinnen“ /Latawice/
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
S. 6 und 9-13
Übersetzt von Agata Teperek
Cały czas uciekamy. Jesteśmy szumowinami, marginesem, najgorszymi z najgorszych. Mówią o nas puszczalskie albo latawice, bumelantki, asocjalne. Nad drzwiami Lerchenburga święty Jerzy w ferworze walki skacze na koniu. Uniesionym mieczem celuje w smoka. To tutaj nas zewsząd zwożą, twierdzą, że jesteśmy głupie i nienormalne, rozwiązłe. Mają nas pod opieką i pod kluczem.
Część 1
1
Nad jej łóżkiem wisiało zdjęcie Eriki i Klausa Mannów: Klaus palił, trzymał papierosa wargami, też tak często próbowałam, kiedy miałam KARO, ale dawałam radę co najwyżej przez sekundę. Podobały mi się białe koszule i krawaty rodzeństwa. Erika przytrzymywała papierosa w dłoni i patrzyła na Klausa, może z podziwem, może z miłością. Fotografia nie była ostra. Klaus jakby zezował – lewym okiem zerkał na Erikę, prawym patrzył w obiektyw. Równie dobrze mogliby być kochankami, nie rodzeństwem, twierdziła Maxie, a ja się z nią zgadzałam.
Próbowałyśmy wymyślić jak najwięcej słów zaczynających się na literę „S” w ciągu minuty, leżałyśmy przy tym rozwalone w poprzek łóżka. Maxie mówiła, że leżymy na wspak, ale kiedy pierwszy raz tak to nazwała, usłyszałam, że lecimy jak szpak, na co się zdziwiłam, bo jeszcze jej zbytnio nie znałam. Ale właśnie dlatego chciałam ją poznać, nie była taką nudziarą jak reszta dziewczyn z mojej klasy.
Maxie podobała się postawa rodzeństwa Mannów, antyfaszystów z krwi i kości. W zasadzie znała ich tylko poprzez Annemarie Schwarzenbach, która wprawdzie kochała się na zabój w Erice, ale jej uczucie nie było odwzajemnione. Maxie też bardzo chciała zakochać się kiedyś na zabój.
Nic nie czytała Thomasa Manna, chociaż ojciec nieraz kładł jej na stoliku przy łóżku Czarodziejską górę. Po trzech stronach odkładała ją i zaczytywała się dalej Mefistem.
Też nie czytałam nic Thomasa Manna, nie wspominając już o Erice i Klausie – o nich dotąd nawet nie słyszałam. O Thomasie i owszem, to było nieuniknione, inni czytali w szkole Śmierć w Wenecji albo Maria i czarodzieja.
Spytałam, czy nie jest to smutne według niej, że miłość nie zostaje odwzajemniona. Już wolałabym chyba nigdy się nie zakochać niż zakochać się bez wzajemności. Maxie wsparła się na łokciach, pochyliła nade mną i zdecydowanie zbyt głośno i dziecinnie zawołała, że chce doświadczyć wszystkiego, także bólu, a mało co jest równie bolesne jak życie, powtarzała jej matka, która musiała wiedzieć, co mówi, w końcu zmarła zdecydowanie przedwcześnie. Tego argumentu nie mogłam nijak zbić.
Maxie opadła z powrotem na łóżko, przekręciła się na plecy, wyprostowała prawą nogę i paluchem dotknęła ust Eriki. Powiedziała, że rozumie Annemarie, Erika nie była może żadną pięknością, ale roztaczała wokół siebie aurę. Sama też chętnie ścięłaby włosy tak krótko, gdyby tylko nie brakowało jej odwagi; w ogóle chciała być jak Erika, która z bratem – ubrani jak to bliźniaki – zjechali świat, podróżując po Stanach, Japonii, Chinach i ZSRR. Chciałabym kiedyś przejechać się diabelskim młynem na Coney Island, wyznała, zadzierając mi koszulkę, potem przycisnęła usta do mojego brzucha i dmuchnęła.
Zaśmiałam się, łaskotało, a do tego ten odgłos.
Musisz się zdecydować: podróżniczka czy kosmonautka. Nie da się tego ze sobą pogodzić, zauważyłam.
Ale przecież to jedno i to samo, zawołała.
W szkole całymi miesiącami nie rzuciła mi się w oczy, jakby mój mózg nakładał filtr sprawiający, że Maxie stawała się niewidzialna, nawet kiedy na nią patrzyłam. To jedno i to samo, zawołała ponownie i zaczęła mnie łaskotać. Zachichotałam. Jej dłonie na mojej szyi, ramionach, brzuchu, pod kolanami, pod pupą; uniosłam biodra jak na gimnastyce korekcyjnej podczas ćwiczeń na proste plecy, wiłam się pod jej palcami, ledwie mogłam złapać dech, spróbowałam coś powiedzieć, ale z ust wydostało się tylko powietrze, a Maxie, zanosząc się śmiechem, obróciła się na brzuch, co dało mi chwilę oddechu, mogłam więc wystękać: Przestań. Przestań proszę. Maxie zabrała palce.
Od początku roku szkolnego chodziłyśmy razem do jedenastej klasy ogólniaka, ale jeszcze kilka tygodni wcześniej ze sobą nie rozmawiałyśmy, w ogóle nie wiedziałam, że Maxie istnieje. Raz nawet pokłóciłam się o to z bratem, chciał wiedzieć, czy Maxie chodzi ze mną do klasy, a ja pokręciłam głową, spytałam: Jaka Maxie? No ta, Maxie Berger, pokręciłam głową, ta, co mieszka na Arno-Nitzsche-Straße, wydarł się Jens poirytowany, pokręciłam głową, no ta, której matka nie żyje, zawołał, pokręciłam głową. Zrezygnowany wyszedł z mojego pokoju, i dopiero, gdy zatrzasnął za sobą drzwi, dotarło do mnie: Ach tak, Maxie z ostatniej ławki po lewej.
Maxie i ja poznałyśmy się naprawdę dobrze, gdy przypadkiem wpadłyśmy na siebie pewnego letniego przedpołudnia. Rano obudziłam się niespokojna, jeszcze w półśnie podjęłam decyzję, żeby iść na wagary. Wstałam z łóżka, rodzice już dawno byli w pracy, Jens wciąż spał, a ja wyszłam bez śniadania, na klatce zapaliłam papierosa, nie skręciłam jak zwykle w prawo do szkoły, tylko w lewo do lasu. Nie minęła jeszcze ósma, a już było zdecydowanie za gorąco, „Leipziger Volkszeitung” pisał, że to lato stulecia.
Bałam się, że zauważą mnie sąsiedzi – pani Jürgens albo pan Mitschke, którzy byli na emeryturze – i zaczają się na moją matkę w korytarzu, gdy ta będzie wracać po południu ze swojej zmiany.
Ale nawet jeśli sąsiedzi podkablują na mnie matce, co ona może? Grzecznie obiecam, że więcej nie pójdę na wagary i przez chwilę nawet sama będę w to wierzyć. Przy trzydziestu pięciu stopniach nie byłam jednak w stanie usiedzieć w klasie, słuchając wywodów pani Pechtel o cząsteczkach wody. Poza tym we wtorki mieliśmy wf, a mnie raptem udawało się zrobić dwie i pół pompki. Za karę, że nie dobijam do dziesięciu, musiałam nadrabiać różnicę, biegając rundki wokół boiska – nie byłam może silna, ale za to wytrzymała.
Nie wiedziałam, dokąd zmierzam. Raz spotkałam nastolatki w swoim wieku siedzące na ulicy w centrum, a w zeszłą środę pod wieczór zaobserwowałam w parku Clary Zetkin dużą grupę, która zdawała się kogoś uważnie słuchać. Centrum to jednak zbyt niebezpieczny rewir, nie chciałam, żeby policja zgarnęła mnie za wagarowanie. Zostawał mi więc Auwald, niemal dżungla, w każdym razie ja tak sobie wyobrażałam dżunglę, chociaż, rzecz jasna, rosły tu tylko drzewa środkowoeuropejskie, z przewagą liściastych – dębów, jesionów i wiązów. Nigdy nie byłam w lesie, w którym drzewa byłyby tak wysokie i rosły tak gęsto, ich gałęzie pochylały się daleko nad rzeką, niemal dotykały przeciwległego brzegu Pleiße.
Nie jestem pewna, czy dobrze pamiętam. Nie może to być w zasadzie prawda. Jak okiem sięgnąć, nie było żadnej przesieki, żadnych powalonych drzew, tylko rozjechane krzaki i zarośnięta droga – widoczna dopiero na drugi rzut oka. Pośrodku polany stała łada niva, taka, jaką chciałby mieć ojciec – ciemnozielona, pod kolor jesionów, z chromowanym zderzakiem, który niczym gzyms przed samochodem, aż się prosił, żeby na nim usiąść; w koło leżały pomarańczowe odłamki reflektorów, może ktoś je wyrzucił lub doszło do wypadku.
Moje wspomnienie przypomina tunel. Prawa i lewa strona rozmywa się, spojrzenie pada na ładę, może po prawej odchodziła jakaś droga, którą ten samochód wjechał tu powoli po zaroślach i żwirze, tylko moja pamięć wymazała tę ścieżkę. Ale co, jeśli naprawdę nie było tam żadnej drogi i dobrze to zapamiętałam?
Maxie, której nie rozpoznałam od razu, stała na dachu łady, rozłupując butem orzechy, przez co na samochodzie powstawały niewielkie wgniecenia. Dobrze, że jesteś, oświadczyła, jakby na mnie czekała. A może po prostu się cieszyła, że ktoś dotrzyma jej towarzystwa przy łupaniu.
Wspinając się na ładę, wyszłam na łamagę, zahaczyłam nogą o lusterko i straciłam na chwilę równowagę. W lesie panowała cisza. Hałasy z ulicy, które nie opuszczały mnie przez całą drogę na polanę, umilkły, sporadycznie słychać było tylko ptaki, Maxie oznajmiła:` to kos.
© Verbrecher Verlag, Berlin 2022
S. 6 und 9-13
Übersetzt von Agata Teperek
Cały czas uciekamy. Jesteśmy szumowinami, marginesem, najgorszymi z najgorszych. Mówią o nas puszczalskie albo latawice, bumelantki, asocjalne. Nad drzwiami Lerchenburga święty Jerzy w ferworze walki skacze na koniu. Uniesionym mieczem celuje w smoka. To tutaj nas zewsząd zwożą, twierdzą, że jesteśmy głupie i nienormalne, rozwiązłe. Mają nas pod opieką i pod kluczem.
Część 1
1
Nad jej łóżkiem wisiało zdjęcie Eriki i Klausa Mannów: Klaus palił, trzymał papierosa wargami, też tak często próbowałam, kiedy miałam KARO, ale dawałam radę co najwyżej przez sekundę. Podobały mi się białe koszule i krawaty rodzeństwa. Erika przytrzymywała papierosa w dłoni i patrzyła na Klausa, może z podziwem, może z miłością. Fotografia nie była ostra. Klaus jakby zezował – lewym okiem zerkał na Erikę, prawym patrzył w obiektyw. Równie dobrze mogliby być kochankami, nie rodzeństwem, twierdziła Maxie, a ja się z nią zgadzałam.
Próbowałyśmy wymyślić jak najwięcej słów zaczynających się na literę „S” w ciągu minuty, leżałyśmy przy tym rozwalone w poprzek łóżka. Maxie mówiła, że leżymy na wspak, ale kiedy pierwszy raz tak to nazwała, usłyszałam, że lecimy jak szpak, na co się zdziwiłam, bo jeszcze jej zbytnio nie znałam. Ale właśnie dlatego chciałam ją poznać, nie była taką nudziarą jak reszta dziewczyn z mojej klasy.
Maxie podobała się postawa rodzeństwa Mannów, antyfaszystów z krwi i kości. W zasadzie znała ich tylko poprzez Annemarie Schwarzenbach, która wprawdzie kochała się na zabój w Erice, ale jej uczucie nie było odwzajemnione. Maxie też bardzo chciała zakochać się kiedyś na zabój.
Nic nie czytała Thomasa Manna, chociaż ojciec nieraz kładł jej na stoliku przy łóżku Czarodziejską górę. Po trzech stronach odkładała ją i zaczytywała się dalej Mefistem.
Też nie czytałam nic Thomasa Manna, nie wspominając już o Erice i Klausie – o nich dotąd nawet nie słyszałam. O Thomasie i owszem, to było nieuniknione, inni czytali w szkole Śmierć w Wenecji albo Maria i czarodzieja.
Spytałam, czy nie jest to smutne według niej, że miłość nie zostaje odwzajemniona. Już wolałabym chyba nigdy się nie zakochać niż zakochać się bez wzajemności. Maxie wsparła się na łokciach, pochyliła nade mną i zdecydowanie zbyt głośno i dziecinnie zawołała, że chce doświadczyć wszystkiego, także bólu, a mało co jest równie bolesne jak życie, powtarzała jej matka, która musiała wiedzieć, co mówi, w końcu zmarła zdecydowanie przedwcześnie. Tego argumentu nie mogłam nijak zbić.
Maxie opadła z powrotem na łóżko, przekręciła się na plecy, wyprostowała prawą nogę i paluchem dotknęła ust Eriki. Powiedziała, że rozumie Annemarie, Erika nie była może żadną pięknością, ale roztaczała wokół siebie aurę. Sama też chętnie ścięłaby włosy tak krótko, gdyby tylko nie brakowało jej odwagi; w ogóle chciała być jak Erika, która z bratem – ubrani jak to bliźniaki – zjechali świat, podróżując po Stanach, Japonii, Chinach i ZSRR. Chciałabym kiedyś przejechać się diabelskim młynem na Coney Island, wyznała, zadzierając mi koszulkę, potem przycisnęła usta do mojego brzucha i dmuchnęła.
Zaśmiałam się, łaskotało, a do tego ten odgłos.
Musisz się zdecydować: podróżniczka czy kosmonautka. Nie da się tego ze sobą pogodzić, zauważyłam.
Ale przecież to jedno i to samo, zawołała.
W szkole całymi miesiącami nie rzuciła mi się w oczy, jakby mój mózg nakładał filtr sprawiający, że Maxie stawała się niewidzialna, nawet kiedy na nią patrzyłam. To jedno i to samo, zawołała ponownie i zaczęła mnie łaskotać. Zachichotałam. Jej dłonie na mojej szyi, ramionach, brzuchu, pod kolanami, pod pupą; uniosłam biodra jak na gimnastyce korekcyjnej podczas ćwiczeń na proste plecy, wiłam się pod jej palcami, ledwie mogłam złapać dech, spróbowałam coś powiedzieć, ale z ust wydostało się tylko powietrze, a Maxie, zanosząc się śmiechem, obróciła się na brzuch, co dało mi chwilę oddechu, mogłam więc wystękać: Przestań. Przestań proszę. Maxie zabrała palce.
Od początku roku szkolnego chodziłyśmy razem do jedenastej klasy ogólniaka, ale jeszcze kilka tygodni wcześniej ze sobą nie rozmawiałyśmy, w ogóle nie wiedziałam, że Maxie istnieje. Raz nawet pokłóciłam się o to z bratem, chciał wiedzieć, czy Maxie chodzi ze mną do klasy, a ja pokręciłam głową, spytałam: Jaka Maxie? No ta, Maxie Berger, pokręciłam głową, ta, co mieszka na Arno-Nitzsche-Straße, wydarł się Jens poirytowany, pokręciłam głową, no ta, której matka nie żyje, zawołał, pokręciłam głową. Zrezygnowany wyszedł z mojego pokoju, i dopiero, gdy zatrzasnął za sobą drzwi, dotarło do mnie: Ach tak, Maxie z ostatniej ławki po lewej.
Maxie i ja poznałyśmy się naprawdę dobrze, gdy przypadkiem wpadłyśmy na siebie pewnego letniego przedpołudnia. Rano obudziłam się niespokojna, jeszcze w półśnie podjęłam decyzję, żeby iść na wagary. Wstałam z łóżka, rodzice już dawno byli w pracy, Jens wciąż spał, a ja wyszłam bez śniadania, na klatce zapaliłam papierosa, nie skręciłam jak zwykle w prawo do szkoły, tylko w lewo do lasu. Nie minęła jeszcze ósma, a już było zdecydowanie za gorąco, „Leipziger Volkszeitung” pisał, że to lato stulecia.
Bałam się, że zauważą mnie sąsiedzi – pani Jürgens albo pan Mitschke, którzy byli na emeryturze – i zaczają się na moją matkę w korytarzu, gdy ta będzie wracać po południu ze swojej zmiany.
Ale nawet jeśli sąsiedzi podkablują na mnie matce, co ona może? Grzecznie obiecam, że więcej nie pójdę na wagary i przez chwilę nawet sama będę w to wierzyć. Przy trzydziestu pięciu stopniach nie byłam jednak w stanie usiedzieć w klasie, słuchając wywodów pani Pechtel o cząsteczkach wody. Poza tym we wtorki mieliśmy wf, a mnie raptem udawało się zrobić dwie i pół pompki. Za karę, że nie dobijam do dziesięciu, musiałam nadrabiać różnicę, biegając rundki wokół boiska – nie byłam może silna, ale za to wytrzymała.
Nie wiedziałam, dokąd zmierzam. Raz spotkałam nastolatki w swoim wieku siedzące na ulicy w centrum, a w zeszłą środę pod wieczór zaobserwowałam w parku Clary Zetkin dużą grupę, która zdawała się kogoś uważnie słuchać. Centrum to jednak zbyt niebezpieczny rewir, nie chciałam, żeby policja zgarnęła mnie za wagarowanie. Zostawał mi więc Auwald, niemal dżungla, w każdym razie ja tak sobie wyobrażałam dżunglę, chociaż, rzecz jasna, rosły tu tylko drzewa środkowoeuropejskie, z przewagą liściastych – dębów, jesionów i wiązów. Nigdy nie byłam w lesie, w którym drzewa byłyby tak wysokie i rosły tak gęsto, ich gałęzie pochylały się daleko nad rzeką, niemal dotykały przeciwległego brzegu Pleiße.
Nie jestem pewna, czy dobrze pamiętam. Nie może to być w zasadzie prawda. Jak okiem sięgnąć, nie było żadnej przesieki, żadnych powalonych drzew, tylko rozjechane krzaki i zarośnięta droga – widoczna dopiero na drugi rzut oka. Pośrodku polany stała łada niva, taka, jaką chciałby mieć ojciec – ciemnozielona, pod kolor jesionów, z chromowanym zderzakiem, który niczym gzyms przed samochodem, aż się prosił, żeby na nim usiąść; w koło leżały pomarańczowe odłamki reflektorów, może ktoś je wyrzucił lub doszło do wypadku.
Moje wspomnienie przypomina tunel. Prawa i lewa strona rozmywa się, spojrzenie pada na ładę, może po prawej odchodziła jakaś droga, którą ten samochód wjechał tu powoli po zaroślach i żwirze, tylko moja pamięć wymazała tę ścieżkę. Ale co, jeśli naprawdę nie było tam żadnej drogi i dobrze to zapamiętałam?
Maxie, której nie rozpoznałam od razu, stała na dachu łady, rozłupując butem orzechy, przez co na samochodzie powstawały niewielkie wgniecenia. Dobrze, że jesteś, oświadczyła, jakby na mnie czekała. A może po prostu się cieszyła, że ktoś dotrzyma jej towarzystwa przy łupaniu.
Wspinając się na ładę, wyszłam na łamagę, zahaczyłam nogą o lusterko i straciłam na chwilę równowagę. W lesie panowała cisza. Hałasy z ulicy, które nie opuszczały mnie przez całą drogę na polanę, umilkły, sporadycznie słychać było tylko ptaki, Maxie oznajmiła:` to kos.
Übersetzerin
Agata Teperek (geb. 1988) hat in Berlin, Helsinki, Stockholm und Turku studiert und an zahlreichen Übersetzungsworkshops teilgenommen, lebt zurzeit in Warschau und übersetzt deutsche und schwedische Literatur ins Polnische, u.a. Bücher von Antje Rávik Strubel, Romy Hausman, Elisabeth Sandman und Aleida Assmann.
Im Jahr 2023 erhielt sie ein „Schritte“ Stipendium der S. Fischer Stiftung und im Jahr 2024 nahm sie am Förderprogramm der EU „Culture Moves Europe” in Berlin teil. Sie ist Mitinitiatorin der Workshopreihe „Zusammen do celu“.
Impressum
Der Auszug aus dem Roman kann dank freundlicher Unterstützung des deutschen Verbrecher Verlags auf dem Länderportal des Goethe-Instituts Polen veröffentlicht werden.
Der Auszug aus dem Roman sowie Informationen zum Buch und zur Autorin wurden von Agata Teperek von dem Polnischen Verband der Literaturübersetzer ins Polnische übersetzt.
Der Polnische Verband der Literaturübersetzer ist ein im Jahr 2010 gegründeter Verband, zu welchem derzeit über 500 Übersetzer*Innen weit verstandener Literatur gehören, sowohl der fremdsprachigen Werken, als auch der polnischen. Der STL hat zum Ziel, die Literaturübersetzer*Innen zu mobilisieren und miteinander integrieren, ihre Interessen zu schützen und die Weiterentwicklung zu fordern, sowie einen Beitrag zu der Förderung der Literatur und des Lesens, der Pflege der guten Verlagskultur und der polnischen Sprache zu leisten, sowie die Zusammen mit Kulturorganisationen auszubauen.
Der Auszug aus dem Roman sowie Informationen zum Buch und zur Autorin wurden von Agata Teperek von dem Polnischen Verband der Literaturübersetzer ins Polnische übersetzt.
Der Polnische Verband der Literaturübersetzer ist ein im Jahr 2010 gegründeter Verband, zu welchem derzeit über 500 Übersetzer*Innen weit verstandener Literatur gehören, sowohl der fremdsprachigen Werken, als auch der polnischen. Der STL hat zum Ziel, die Literaturübersetzer*Innen zu mobilisieren und miteinander integrieren, ihre Interessen zu schützen und die Weiterentwicklung zu fordern, sowie einen Beitrag zu der Förderung der Literatur und des Lesens, der Pflege der guten Verlagskultur und der polnischen Sprache zu leisten, sowie die Zusammen mit Kulturorganisationen auszubauen.
© Der Polnische Verband der Literaturübersetzer