Tarihi Elektrik ve Havagazı Fabrikası

Tarihi Elektrik ve Havagazı Fabrikası, Ankara’nın ilk havagazı ve ilk kok kömürü ile çalışan elektrik üretim tesisidir. Alman Aktien Elektrischen Gesellschaft firması tarafından tasarlanan ve inşa edilen kompleksin mimarı ve mühendisi Werner Issel’dir.

Tarihi Elektrik ve Havagazı Fabrikası 1928 yılında inşa edilen Elektrik Santrali Yapısı ve bacaları, 1929 yılında inşa edilen Havagazı Fırınları ve 1933 yılında Elektrik santralinin geliştirilmesi ile yerleşke halini alır. Bugün bu yerleşkede Ego Genel Müdürlüğü, İşletme Binası, Havagazı Fabrikası, Kömür Yükleme Vinci, Kükürt Arıtma Tesisi, Havagazı Fabrikası Müdürlüğü, Soğutma Bacası, Diesel Jenatörü ve Pompaları, Elektrik Üretim Tesisi ve Bacaları, Transformatör Yapısı, Elektrik Atölyesi ve Gazometre bulunmaktadır. 57.270 metrekarelik fabrika alanı içerisinde üretime doğrudan katılan yapıların yanı sıra üretime dolaylı yoldan katılan işçi konutları, yemekhane ve cami gibi yapılar ile birlikte kırkı aşkın yapı bulunmaktadır. Bu yapılar ilk yıllarda Almanlar, sonraki yıllarda ise Almanların yanı sıra İngiliz ve Türk ustalarca inşa edilmiştir.

Cumhuriyet'in bu devrinde inşa edilen diğer yapılar gibi Havagazı Fabrikası da uluslararası mimarlık üslubunun sanayi yapılarının özelliklerini taşımaktadır. İşlevlerine göre şekillenmiş üretim yapılarının yanı sıra inşa edilen konut ve yemekhane binası da yine uluslararası mimarlık üslubunu yansıtmaktadır.

Tarihi Elektrik ve Havagazı Fabrikası civarında bulunan Un Fabrikası, diğer küçük ölçekli sanayi işletmeleri ve demiryolları ile birlikte Başkent Ankara’nın endüstri bölgesinde yer almaktadır. Fabrikada bulunan yapılar sahip olduğu tekno-sanayi ve mimarlık değerinin yanı sıra, gazometreleriyle, gaz fırınlarıyla, soğutma kuleleriyle, bacalarıyla sadece Cumhuriyet'in kuruluş yıllarına tanıklık etmemiş; fakat aynı zamanda anıtsal görünümleri ile birer kent objesine dönüşmüşlerdir.

Fabrika, sahip olduğu önem nedeniyle Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından 19 Mart 1991 tarihinde taşınmaz kültür varlığı olarak tescil edilmiştir. Alınan tescil kararının ardından mülkiyet sahiplerinden birisi olan EGO Genel Müdürlüğü, İdare Mahkemesine açmış olduğu tescilin iptali davasını kaybetmiş ve karar son olarak Danıştay 6. Dairesinin 1996/5342 sayılı kararı ile kesinleşmiştir; ancak Ankara Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından alınan 16.06.2006 tarihli karar ile soğutma kulesi, vinç, havagazı deposu, raylar, pompa istasyonu ve elektrik santralinin bacalarının tescili kaldırılmış; Büyükşehir Belediyesi 13 Haziran 2006 tarihinde başlayan faaliyetlerle kompleksin önemli binalarını yıkmıştır.