Reinhard Kleist
Politiek en popcultuur

De nieuwe Berlijner Reinhard Kleist is een van de productiefste en meest succesvolle Duitse striptekenaars en illustratoren. Hij ontving dan ook al vele prijzen voor zijn strips over buitengewone persoonlijkheden uit de politiek, sport en popcultuur.

Von Matthias Schneider

De atlete Samia Yusuf Omar droomde ervan om in de zomer van 2012 mee te doen aan de Olympische Spelen in Engeland. Maar Samia verdronk begin april van dat jaar voor de kust van Malta, toen ze vluchtte uit haar thuisland Somalië. Daar werd ze bedreigd door islamisten die het beoefenen van sport door vrouwen afkeuren.

Het verhaal van Samia Yusuf Omar wordt door de tekenaar Reinhard Kleist verteld in Der Traum von Olympia (2015 – De Olympische droom) – een stripverhaal dat ontroert en sensibiliseert. Want het lijden van mensen die vluchten naar Europa wordt door Kleist zeer heftig uitgebeeld. Hij hoopt, aldus de tekenaar in zijn voorwoord, met zijn strip “ervoor te zorgen dat we niet vergeten dat achter de mediaverhalen over het vluchtelingenbeleid het lot van mensen schuilgaat, en achter de abstracte cijfers echte mensenlevens.” Kleist ontving voor deze strip in 2016 de kinder- en jeugdliteratuurprijs ‘Jahresluchs’ en de Duitse katholieke kinder- en jeugdboekenprijs.

Fantasierijke en surrealistische biografieën

Het werk van Kleist is veelzijdig: naast politieke thema’s behandelt hij ook de popcultuur. Zo tekende hij de biografie van zangers als Johnny Cash en Nick Cave in een stripverhaal. In beide verhalen gebruikte hij de truc om het biografische te vermengen met fantasierijke en surrealistische elementen.

De zeer krachtige zwart-wit beeldtaal van Kleist wordt gekenmerkt door expressieve lijnen – en is daarom perfect voor de verschijningsvorm van Nick Cave: een strak gesneden pak, smalle das, en met gel achteruit gestreken haar. In Nick Cave. Mercy on me (2017) vertelt Kleist het verhaal van de zanger vanuit een dubbel perspectief – vanuit het perspectief van wie hem na stond, en vanuit het perspectief van de hoofdpersonen uit zijn liedteksten. We zien de belangrijkste fases uit zijn leven: hoe zijn vader hem voor het slapengaan Dostojewski en Shakespeare voorleest, hoe hij later zanger wordt van de punkband Birthday Party, en hoe hij uiteindelijk naar Berlijn trekt en daar de band The Bad Seeds opricht – samen met onder meer Blixa Bargeld, de zanger van Einstürzende Neubauten. Kleist vertelt de levensloop van Nick Cave zoals hij is – veelzijdig, ontroerend – maar maakt er zich ook telkens weer van los om een blik te wagen op de ondoorgrondelijke diepte van zijn liedteksten.

In 2006 – het jaar waarin met Walk the Line de filmbiografie van Johnny Cash in de Duitse filmzalen te zien was – publiceerde Reinhard Kleist de stripbiografie van de zanger onder de titel: Cash – I See a Darkness. Kleist bekijkt daar een aspect van Johnny Cash dat voor het Hollywoodliefdesverhaal niet interessant was: zijn donkere kant. In krachtige en filmische beelden schetst Kleist de hoogtes en dieptes van de ‘man in black’, zijn successen en zijn debacles – door excessief drug- en drankgebruik.

Ook in het stripverhaal Der Boxer. Die wahre Geschichte des Hertzko Haft (2012 – De bokser. Het ware verhaal van Hertzko Haft) – waarvoor hij in 2013 de jeugdboekenprijs kreeg – wijdt Kleist zich intensief aan een biografie: het verhaal van de Joodse bokser Hertzko Haft, die de Holocaust enkel kon overleven omdat hij in een buitenkamp van Auschwitz ter amusement van de nazi’s op leven en dood met medegevangenen vocht. In samenwerking met de zoon van Haft zette Kleist het levensverhaal van de vader om in een grafische vertelling, die de gruwel op subtiele wijze overbrengt en een aantrekkingskracht uitoefent waaraan je je nauwelijks kunt onttrekken. Het boek verscheen oorspronkelijk als stripfeuilleton in de Frankfurter Allgemeine Zeitung, werd intussen in meerdere talen vertaald en vindt door zijn thematiek en vorm grote weerklank in het buitenland.

Door critici geprezen, door het publiek laat ontdekt

Meteen bij zijn debuut Lovecraft (1994), dat hij nog tijdens zijn studie grafiek en design ontwikkelde en schetste, ontving Reinhard Kleist al de begeerde ‘Max-und-Moritz-Preis’ van de stripbeurs in Erlangen. De jury was enthousiast over het fantasierijke en onheilspellende verhaal rond een striptekenaar, die tijdens zijn werk aan een biografie van een Amerikaanse horrorauteur zelf te maken krijgt met bovennatuurlijke gebeurtenissen. Het zorgvuldig afgewerkte bladontwerp waarmee Kleist zijn schilderachtige stripbeelden ensceneert, versterkte dat enthousiasme nog meer. Een nieuwe ster van de Duitse stripscène leek geboren. Maar terwijl critici en stripkenners het werk van Kleist de hemel in loofden, bleken zijn boeken voor het grote publiek te moeilijk en te onconventioneel. Dat veranderde intussen wel.

Het is in de literatuur van H.P. Lovecraft, Clive Barker en Oscar Wilde, dat Kleist de inspiratie vond voor de inhoud zowel als voor de expressieve kleuren en vormen van zijn strips. Het Portret van Dorian Gray van Oscar Wilde en Human Remains van Barker liet Kleist samensmelten in de opvolger Dorian (1996). De kortverhalen van Lovecraft interpreteerde hij in Das Grauen im Gemäuer (2002 – Gruwel in ruïnes) in onnavolgbare zwart-wit beelden.

In het begin van zijn loopbaan situeerde Kleist zijn zonderlinge en morbide verhalen het liefst op apocalyptische stedelijke plaatsen. De achtergrond van zijn reeks Berlinoir (in samenwerking met Tobias O. Meissner) is geïnspireerd op coulissen en draaiplekken van films als Metropolis, Das Kabinett des Dr. Caligari, Der dritte Mann of Blade Runner. In de trilogie geeft Kleist een duistere toekomstvisie van Berlijn, waarin een vampierbende van sluipmoordenaars over de stad heerst. Slechts een paar rebellen durven tegen de tirannen op te komen en voeren ondergronds een hopeloze partizanenoorlog. Berlinoir is een meesterwerk van de fantasiestrip en tegelijk een zeer bittere politieke voorstelling van de maatschappelijke gebeurtenissen in de wereldstad Berlijn.
Uit verschillende tijdperken van het afgelopen millennium reproduceert Kleist een verwarrende, retrofuturistische collage van de hedendaagse tijd, vol esthetische en politieke verwijzingen naar de arbeidersstrijd, het fascisme, het DDR-socialisme tot het kapitalisme. Met zijn utopische strips reageert hij op werkelijke gebeurtenissen en tekent hij een gelaagd en ontmaskerend portret van onze samenleving.

Kleist verwerkt in zijn stripverhalen niet alleen historische figuren en gebeurtenissen, maar ook persoonlijke indrukken en ervaringen. In maart 2008 reisde hij voor vier weken naar Cuba om zich een persoonlijk beeld te vormen van het land en de mensen daar. Zo geeft Kleist de sfeer in de straten van Havanna en de leefsituatie van de mensen op het platteland heel getrouw weer in schetsen, schilderachtige illustraties en stripscènes.

Havanna – Eine kubanische Reise (2008 – Havanna – Een Cubaanse reis) is een reisdagboek. Kleist beseft maar al te goed dat hij tijdens zijn korte reis niet meer dan een oppervlakkige indruk van de cultuur en samenleving van Cuba kan opdoen. Zijn tekeningen zijn weliswaar niet helemaal vrij van clichés, maar toch is zijn mening over Cuba sinds zijn terugkeer meer gedifferentieerd, zeker gezien de maatschappelijke situatie in Duitsland.