Spreekuur - de taalcolumn
Veranderende woordenschat

Hoewel de Duitse taal steeds uitbreidt, blijft het Duden - woordenboek uit één enkel deel bestaan. Bij elke nieuwe editie worden namelijk ook woorden geschrapt. Welke woorden zijn dat? En waarom is het toch goed die geschrapte woorden niet helemaal te vergeten? Dat vertelt Kathrin Kunkel-Razum in haar laatste bijdrage aan onze taalcolumn.

Von Kathrin Kunkel-Razum

Terwijl het coronavirus ons leven blijft bepalen, proberen ook wij van de Duden-redactie onder moeilijke omstandigheden "gewoon" verder te werken. Zo houden we ons op dit moment bezig met de nieuwe woorden voor de volgende uitgave van het Duden- woordenboek en voor Duden online, zoals Covid-19 of Coronaparty. Tegelijk bekijken we ook de woorden die we eventueel kunnen schrappen. En omdat dit mijn afscheidsbijdrage is aan deze column, bespreek ik hier de woorden waarvan wij bij Duden al afscheid hebben genomen, of wellicht ooit zullen nemen.

Waar zijn al die woorden naartoe?

Toen in 2017 de 27ste editie van de spellinggids Duden verscheen, werd ons niet alleen gevraagd welke nieuwe woorden we hadden opgenomen, maar ook welke woorden we geschrapt hadden. Zoveel waren dat er niet. We hadden wel enkele alternatieve schrijfwijzen verwijderd, zoals Ketschup en Majonäse, in navolging van de bepalingen van de Rat für deutsche Rechtschreibung (De Duitse Spellingcommissie) in haar verslag van 2016, maar de eigenlijke woorden Ketchup en Mayonnaise bleven behouden. En verder werd er niets geschrapt.

Maar de vragen van de journalisten lieten ons niet los. Uiteindelijk besloten we een apart boek te wijden aan de woorden die in de loop der jaren uit de Duden “verdwenen” waren. Dit vergde intensief opzoekingswerk, want helaas waren geen systematische aantekeningen bijgehouden, en al zeker geen volledige lijsten met alle woorden die van editie tot editie geschrapt werden. Digitaal konden we ook enkel de recentste edities doorzoeken. Daarom deden we een beroep op heel wat studenten, die hierover (wetenschappelijke) publicaties doornamen en vervolgens daadwerkelijk de oude edities met elkaar gingen vergelijken. Dit leidde tot lange, maar allerminst volledige lijsten, die we dan toevertrouwden aan de auteur en uitgever Peter Graf. Aan hem vroegen we om het materiaal te ordenen en er een aantal woorden uit te kiezen voor essays. Het resultaat is een interessante en wondermooie beknopte geschiedenis van onze taal en cultuur, waarvan ook wij van de Duden-redactie veel hebben geleerd. De illustraties in het boek zijn overigens allemaal afkomstig uit de tweede editie van de geïllustreerde Duden uit 1958.

Ooit door iedereen gezegd, vandaag vergeten

Peter Graf stelde thematische woordgroepen samen. Zo zijn er hoofdstukken met woordenschat in verband met sport (Falkade, Nennungsgeld, Lawn-tennis-Spieler), mode (Schwitzer, Nörz, Autocoat), kookkunst (Hotschpott, Potage, Zugemüse), gezin en dagelijks leven (Nasenquetscher, Nestküchlein, älteln), natuurwetenschappen en geneeskunde (Nebelbild, Nervenfieber, Saurolith), maar ook hoofdstukken over verkleinwoorden (Onkelchen, Pünschchen, Nönnlein), scheldwoorden (Buschklepper, Sappermenter, Zärtling) of "mooie woorden" (naszieren, Flugmaschine, Hutgerechtigkeit). En een apart stuk schreef hij over termen die eerst geschrapt en later weer opgenomen werden (Automatenrestaurant, Filmdiva, Eierpunsch).

Ik ben er zeker van dat iedereen die dit boek leest er minstens één lievelingswoord in zal vinden. Zal ik jullie verklappen wat het mijne is?  Überschwupper! Zo noemde men vroeger een trui of pullover.

Dankbarlich voor uw aandacht wens ik ieder van jullie het allerbeste, en vooral een goede gezondheid.  

Hartelijke groeten,  
Kathrin Kunkel-Razum