Spreekuur – de taalcolumn
Meezingen zonder de tekst te kennen

Wat zingen ze nu eigenlijk? Thomas Böhm geeft toe dat hij bij popsongs niet altijd elk woord verstaat. Wanneer hij dan op het internet gaat kijken waar het nummer over gaat, is hij soms behoorlijk ongerust. En soms ook heel gelukkig over nieuwe poëtische woorden.

Von Thomas Böhm

Sinds ik begonnen ben heel intensief naar popmuziek te luisteren, versta ik ze niet meer. Ik herinner me hoe ik als dertienjarige in de keuken stond te dansen op The Love Cats van The Cure – of dat toch probeerde. Wie het ingewikkelde ritme van dat nummer kent, weet wat ik bedoel. Ik had geen idee waarover dat nummer eigenlijk ging. Nu ja: over katten, over “missen” (miss you) en over kussen (kiss you), dus over liefde en liefdesverdriet, en dat was in die tijd zo ongeveer het enige wat me interesseerde. Maar de precieze tekst en de betekenis ervan ken ik nu nog altijd niet. En ik weersta ook deze keer de verleiding om die op het internet op te zoeken.

Ik zou mijn levenslange onwetendheid vast en zeker verzwegen hebben als ik niet onlangs de roman Blackbird van Matthias Brandt had gelezen, een van de beste en bekendste Duitse acteurs van tegenwoordig en de zoon van Willy Brandt, die van 1969 tot 1974 bondskanselier was. De titel van de roman is ontleend aan een nummer van de Beatles. Matthias Brandt vertelde in een interview dat hij als jongere de tekst niet echt begrepen had. Hij had niet ingezien dat “blackbird” (merel) in Paul McCartney’s tekst symbool stond voor een Amerikaanse vrouw, een “person of colour”, die dagelijks met discriminatie wordt geconfronteerd.

Goed luisteren

Matthias Brandt en ik behoren tot een generatie die vóór de globalisering is opgegroeid – in een tijd waarin een andere taal spreken “cool” was of getuigde van een goede opleiding, maar waarin het nog geen noodzaak was. En in geval van nood kon je alles afschuiven op de slechte leerkrachten, die er niet in geslaagd waren ons enthousiast te maken voor een vreemde taal.

Onlangs viel me dan het gigantisch songrepertoire op dat mijn beide dochters, die mijn taalinzicht als sinds jaar en dag verrijken, kunnen meezingen en zelfs meerappen. En dat, zo leek me althans, zonder de gewoonlijke mondegreens, dus verkeerd verstane woorden zoals: “The ants are my friends, they're blowin' in the wind!” in plaats van “The answer my friends, is blowing in the wind”, om even Nobelprijswinnaar Literatuur Bob Dylan zowel fout als correct te citeren.

De zingende dochters, tien en veertien jaar, leefden zich bijvoorbeeld heel tekstvast uit op Rockstar, een nummer met een onschuldige titel, van een zanger die Post Malone heet. Ik zocht de tekst op het net op en op slag werd ik 100 jaar ouder, overwoog ik de zwaarste, ouderwetse pedagogische wapens van stal te halen en de kinderen te verbieden naar dat soort mensonterende, vrouwvijandige muziek te luisteren. Gelukkig kon ik me nog net inhouden en koos ik voor een betere aanpak, die van de verhelderende dialoog, en ik vroeg: “Begrijpen jullie eigenlijk wat jullie meezingen?”

Achter de woorden

Als ik mezelf die vraag stel, neemt ze ineens reusachtige proporties aan. Is de taal die ik spreek niet net zoals een lied dat ik mijn hele leven meezing zonder de tekst te kennen? Zonder erover na te denken wat er achter bepaalde woorden schuilgaat? Zodat ik eerst andere mensen moet tegenkomen die me erop wijzen: “Begrijp je eigenlijk wel wat er meespeelt als jij het hebt over ‘zwarten’ of ‘kleurlingen’ of over ‘ras’?“ En dan heb ik de keus: voel ik me als een tiener die op de vingers wordt getikt? En die dan zegt dat het onschuldig bedoeld was en dat iedereen dat toch doet. Wat is daar dan mis mee? Of ga ik erover nadenken…

Gisteren heb ik van twee nummers die ik in mijn jeugd heel graag hoorde de tekst opgezocht. Ik stond versteld wat ik allemaal niet door had gehad. Al die poëzie, al die raadselachtige dingen, al die woorden die ik toen nog niet kende. Ik heb ze allemaal opgezocht. En ik moet zeggen: nu zing ik nog veel liever mee.