Spreekuur - de taalcolumn
Interpunctie

Wat hun feitelijke omvang en hun voorkomen binnen de structuur van een zin betreft, zijn het de allerkleinste eenheden: leestekens. Maar zelfs iets kleins als een komma kan een zin een heel andere betekenis geven.
 

Von Sharon Dodua Otoo

Was die puntkomma een soort van flirterige knipoog of gewoon slechte interpunctie?
- Azadeh Aalai

Ik ken maar weinig Duitsers voor wie interpunctie niet ontzettend belangrijk is. Ja, in Groot-Brittannië kennen we het geweldige boek ‘Have You Eaten Grandma? Or, the Life-Saving Importance of Correct Punctuation, Grammar, and Good English’ van Gyles Brandeth. En ja, in het Engels hebben we duidelijke regels omtrent het gebruik van komma’s. Maar eerlijk gezegd, de meeste Britten beschouwen ze als – en ik citeer hier Kapitein Barbossa van ‘Pirates of the Caribbean’ – “veeleer richtlijnen dan echte regels”. (Dit is niet helemaal juist. Er zijn heus wel regels. Maar alleen de ferventste grammaticaliefhebbers weten hoe ze in het Engels echt met komma’s moeten omgaan. De rest van ons dropt ze ergens in een zin, waar we denken dat het een goede plek is om even adem te halen). In het Duits is interpunctie een veel serieuzere aangelegenheid.

Een komma die oma’s leven redt

We blijven nog even bij de komma. De grap over hoe een komma iemands leven kan redden, werkt ook in het Duits. Kijk maar naar deze klassieker: ‘Komm, wir essen, Oma!’ versus ‘Komm, wir essen Oma!’ (In de eerste zin wordt oma uitgenodigd om te komen eten, in de tweede zin worden anderen uitgenodigd om oma te komen eten.) Komma’s worden ook altijd gebruikt in betrekkelijke bijzinnen. Dus, bijvoorbeeld, overal waar extra informatie wordt gegeven over een zelfstandig naamwoord. In het Engels of het Nederlands is dat niet altijd het geval. (Voor de grammatica-freaks: ik heb het hier natuurlijk over het verschil tussen beperkende en uitbreidende betrekkelijke bijzinnen.) Het Duits kent heel wat regels voor het gebruik van komma’s, en hoewel ik ze zelf niet allemaal beheers, ben ik blij dat ze duidelijk zijn en heb ik er over het algemeen vertrouwen in dat ik ze correct zou kunnen toepassen. Dat is in het Engels wel even anders.
Toch is er ook iets waar ik níét zo blij mee ben: wat is dat toch met die Duitse getallen? Waarom schrijven ze acht euro en negenennegentig cent als 8,99 €? Waarom gebruiken de Duitsers een komma waar je in het Engels een punt ziet staan? Welke logica bepaalt dat je het getal duizend als 1.000 moet schrijven? Hoe is dat gekomen? En is er een kans dat het nog ongedaan wordt gemaakt? Het is veertig jaar geleden dat ik dit voor het eerst te horen kreeg, en ik ben er nog steeds niet goed van. En nog steeds raak ik geregeld in de war door mijn Duitse bankrekening.

Gebruik meer emoji’s!

Door voortdurend te wisselen tussen Duits en Engels, ben ik tot het besef gekomen dat interpunctie overschat wordt. Uiteraard zijn leestekens belangrijk. Maar sommige mensen zullen nu eenmaal nooit de grammatica- of spellingregels onder de knie krijgen, en zij moeten niet belachelijk gemaakt worden als ze iets schrijven wat niet helemaal ‘correct’ is. (Ja, ik heb het tegen u, beste socialemediacommentator, die vaak focust op de vorm en niet op de inhoud. Volgens dyslectici is uw validisme maar al te duidelijk.) Maar zelfs een zin met perfecte interpunctie mist vaak de cruciale informatie die wordt geleverd door intonatie, lichaamstaal en context. Wie een voorkeur heeft voor ondubbelzinnigheid, kan door goed geplaatste komma’s een vals gevoel van veiligheid krijgen. Ik vraag me echt af of emoji’s voor schriftelijke communicatie niet veel belangrijker zijn dan we vandaag aannemen. Voor mijn part mogen emoji’s gerust onderdeel worden van de grammatica, zowel in het Engels als in het Duits. Dat lijkt me geweldig!
 

Besluit:

 
Je neemt een paar zelfstandige naamwoorden, wat voornaamwoorden, enkele bijwoorden en bijvoeglijke naamwoorden, propt ze samen tot een bal en laat ze stuiten tegen de muur. Zo deed Norman Mailer het. Zo deed James Baldwin het, en ook Joan Didion, en zo doe ik het – of dat probeer ik toch.
- Maya Angelou

Als literair schrijfster en essayiste speel ik graag met taal. Ik vorm en kneed ze om ideeën en gedachten tot uitdrukking te brengen die veel mensen hebben, maar waar ze nog geen woorden voor hebben gevonden. Grammatica is voor mij een instrument, iets waarmee ik mijn taal nauwkeuriger kan maken, en ik ben er heel dankbaar voor. Maar ik geloof oprecht dat de echte magie van het schrijven ontstaat wanneer je de regels van een taal goed genoeg kent om ze ook te kunnen overtreden. Dan pas krijg je echt vonken.

Ik hoop dat jullie mijn columns over (Duitse) grammatica met even veel plezier hebben gelezen als ik ze heb geschreven.