Spreekuur - de taalcolumn
Het zit ’m in de mix - taalcontact en taalverandering
Talen zijn dynamisch. Dat merk je onder meer aan het feit dat woorden en uitdrukkingen voortdurend worden overgenomen uit de ene taal in de andere. Op die manier verruimen we ons arsenaal aan mogelijkheden om dingen uit te drukken.
Von Olga Grjasnowa
In heel wat lezersbrieven naar aanleiding van mijn laatste boek werd ik eraan herinnerd dat het Duits een bijzonder geschikte taal is om te filosoferen. In de laatste brief werd die bewering zelfs toegeschreven aan dichter, natuuronderzoeker en taalhervormer Michail Lomonosov. Hoewel ik voor dat laatste geen bewijs heb kunnen vinden, staat het natuurlijk buiten kijf dat heel veel belangrijke filosofische werken in het Duits geschreven zijn - en trouwens niet alleen filosofische, maar ook lyrische, prozaïsche, dramatische en zelfs komische werken. Veel mensen die Duits leren, zullen het ongetwijfeld met mij eens zijn dat het een zeer complexe taal is. Toch vrees ik dat de zin “In het Duits kan je bijzonder goed ...” onzinnig is en alleen maar getuigt van bepaalde vooroordelen. Deze column is helaas te kort om ze allemaal op te sommen. Dezelfde zin impliceert bovendien ook een ontkenning van de eigenlijke uitspraak. Want als je bepaalde zaken in het Duits bijzonder goed kan, moeten er ook dingen zijn die je in het Duits níét kan uitdrukken, en dat kan ik als Duitstalige schrijfster niet beamen.
Butterbrot en Wunderkind
Veel Duitse woorden vind ik zelfs zo treffend dat ik ze ook in het Russisch probeer te integreren. Ik zou ook ‘assimileren’ kunnen zeggen, maar dat laat de Russische grammatica niet toe. Neem nu het woord ‘Termin’ (termijn, afspraak, deadline): niets drukt de urgentie, de onwrikbaarheid en het belang van een gesloten overeenkomst zo treffend uit als deze term. Maar als ik dat woord ook in het Russisch wil gebruiken, moet ik het vervoegen, zodat het nauwelijks nog Duits klinkt. Het voelt als een duivels dilemma: volg ik de Duitse grammatica en behoud ik het woord in zijn oorspronkelijke vorm, of vervoeg ik het volgens de regels van het Russisch, ook al klinkt het dan afschuwelijk? Toch kent het Russisch al heel veel termen die eigenlijk uit het Duits komen: Butterbrot, Schlagbaum, Gastarbeiter of Wunderkind, om er maar een paar te noemen. En die woorden worden allemaal vervoegd volgens de regels van de grammaticale kunst. Maar als ik ze gebruik, blijf ik midden in een zin haperen en raak ik verstrikt in mijn denken. In feite worden vreemde woorden vrij snel in een taal opgenomen - het Duits heeft termen ontleend aan het Grieks, Latijn, Frans, Engels en nog zoveel andere talen, en doet dat nog steeds. In de taalkunde spreekt men van ‘taalcontact’ als mensen zich laten inspireren door de talen waarmee ze in het dagelijkse leven te maken krijgen en bepaalde uitdrukkingen of zegswijzen overnemen. Zo gebruikte de Amerikaanse president Joe Biden in een televisiedebat tijdens de verkiezingscampagne het Arabische woord ‘inshallah’. Een ander voorbeeld: in de buurt waar ik woon, is er een kleine Franse bakkerij waar ze de heerlijkste baguettes, croissants en chocoladebroodjes maken. De winkel heet ‘Le Brot’.