Artscape en het project Triangle Lofts
Redding voor de kunstenaars van Toronto

Kunstenaars hebben het niet gemakkelijk in de Canadese miljoenenstad Toronto. Gelukkig is er Artscape, een non-profitorganisatie voor stedelijke ontwikkeling die hen betaalbare woon- en werkruimtes ter beschikking stelt.

Von Alison Lang

Toronto is duur. De gemiddelde maandelijkse huur voor een eenkamerappartement is de voorbije jaren gestegen tot bijna 1900 dollar. Wie een appartement wil kopen, moet zowat 500.000 dollar neertellen, en een huis kost volgens de officiële cijfers gemiddeld zowat 800.000 dollar. Voor de meeste kunstenaars betekenen zulke bedragen dat de zoektocht naar een betaalbaar onderkomen almaar moeilijker wordt. De droom van een eigen woonst is nauwelijks nog te realiseren. Zoals in veel steden vinden ook in Toronto veel nieuwe bewoners uit bemiddelde milieus de weg naar het centrum en worden kunstenaars, gezinnen met lagere inkomens en randgroepen naar de periferie verdreven. Wat in het centrum achterblijft, is een welstellende en homogene laag van de bevolking, die echter maar weinig culturele dynamiek en tradities kent. “Niet elke kunstenaar wil een uur buiten de stad wonen en zich afgesneden voelen van zijn gemeenschap,” zegt schrijfster Suzanne Alyssa Andrew, die in Toronto woont.

Hier verschijnt  Artscape ten tonele. Deze in Toronto gevestigde non-profitorganisatie voor stedelijke ontwikkeling biedt kunstenaars al tien jaar lang betaalbare appartementen om in te wonen en werken. Op die manier draagt Artscape bij tot de bescherming en het behoud van de culturele dynamiek waaraan veel wijken in deze stad in de eerste plaats hun bekendheid te danken hebben.

HOGE PLAFONDS EN BETONNEN MUREN

In eerste instantie bouwde Artscape huuronderkomens op drie verschillende plekken: Artscape West Queen, Parkdale Arts and Cultural Centre und Artscape Wychwood Barns. In 2004 begon men na te denken over de eerste locatie met betaalbare koopwoningen, het project Triangle Lofts. Een wijk van Toronto die sterk gekleurd was door de aanwezigheid van kunstenaars werd hierbij geherdefinieerd en kreeg de nieuwe naam “Queen West Triangle” (driehoek Queen West). Een deel van het plan bestond erin om grote fabrieksmagazijnen die dienstdeden als illegale woon- en werkruimtes van kunstenaars, te slopen en plaats te maken voor appartementsgebouwen van 20 verdiepingen. Dat leidde echter tot hevige protesten bij activisten en buurtbewoners. Daarom organiseerde Artscape constructieve bijeenkomsten tussen ontwikkelaars, vastgoedfirma Urbancorp en een groep die zichzelf “Active 18” liet noemen.
Artscape en Active 18 overtuigden Urbancorp om 70 betaalbare woon- en werkunits voor kunstenaars te bouwen. In oktober 2011 opende Artscape Triangle Lofts officieel de deuren voor toekomstige huurders.

Schrijfster Suzanne Alyssa Andrew huurde in die tijd een te duur appartement in de stad. Ze combineerde haar schrijfbezigheden met een baan als redactrice aan het Ontario College of Art and Design (OCAD). Toen ze van het initiatief van Artscape hoorde, schreef ze zich in op de wachtlijst. Ze kreeg de mogelijkheid de appartementen te bezichtigen. Die bevielen haar zeer, en ze schreef zich meteen in voor drie verschillende types. Enkele jaren later vond ze het appartement waar ze nu sinds december 2013 in woont. De zoektocht naar een geschikte woning is eindelijk voorbij.
Andrew beschrijft haar appartement in Artscape Triangle als een “traditionele centrumloft”, met een open concept en een oppervlakte van 65 vierkante meter. De woning heeft een langwerpige plattegrond, met aan het ene uiteinde een keuken met bar en aan het andere uiteinde een werkruimte. De hoge plafonds, de zichtbare leidingen en de betonnen muren doen denken aan de voormalige kunstenaarswoningen in de inmiddels gesloopte fabrieksmagazijnen. Suzanne Andrew geniet van de unieke ruimte. “Als je op dezelfde plek woont en werkt, moet die groot genoeg zijn zodat je niet gek wordt,” zegt ze.
Na Triangle Lofts heeft Artscape nog meer woon- en werkruimtes voor kunstenaars gecreëerd in de stad: Artscape Queen West, Parkdale Arts and Cultural Centre en de Artscape Lofts bij PACE en 210 Simcoe. Recent hebben ze een oproep gelanceerd aan geïnteresseerden om zich in te schrijven voor 26 nieuwe woon-werkunits in Artscape Weston Common. Daarnaast zijn er plannen voor Artscape Lofts bij het waterleidingbedrijf en voor “Artscape Bayside Lofts” direct aan de oever van het meer. Hoe deze wooneenheden concreet vorm krijgen hangt zowel af van de omgeving als van de ontwikkelaars waarmee Artscape samenwerkt: “We hebben geen standaardformaat voor alle appartementen,” zegt LoriAnn Girvan, zaakvoerster van Artscape. Zoals men zich kan voorstellen is er voor de woningen een zeer lange wachtlijst. Artscape schat het aantal kandidaten momenteel op ongeveer 1.500. Het is dus duidelijk dat niet iedereen direct aan de beurt kan komen.
Het proces om zich kandidaat te stellen is bovendien zeer uitgebreid en verloopt in twee fasen – toekomstige huurders stellen zich kandidaat voor een plekje op de wachtlijst, en stellen zich vervolgens nogmaals kandidaat als ze een appartement willen kopen of huren. Die tweede kandidatuur wordt beoordeeld door een comité, bestaande uit actuele huurders, leden van de gemeenschap en andere subcomités van Artscape. De toekomstige huurders moeten niet alleen een curriculum vitae, hun belastingaangifte van de voorbije drie jaar en voorbeelden van hun artistieke opleidingen en bijscholingen kunnen voorleggen, maar moeten ook iets zinnigs kunnen vertellen over de nieuwe woonomgeving en -situatie. “We hebben graag dat de mensen er goed over nadenken of ze deel van deze gemeenschap willen zijn,” zegt Girvan. “Het proces is behoorlijk uitgebreid en vergt dat men er goed over nadenkt.”

DE “ARTSCAPE-LENING”

Inmiddels maakt ook het Value Exchange Programm deel uit van het proces. Dit programma, dat in 2016 in het leven werd geroepen, houdt in dat alle huurders en eigenaars van de verschillende Artscape-projecten zich minstens vijf uur per maand engageren in een functie naar keuze – van vrijwilligerswerk bij een artistieke non-profitorganisatie zoals de Regent Park School of Music of het organiseren van concerten en lezingen door kunstenaars tot medewerking aan een van de vele door Artscape geleide vrijwilligerscomités of vrijwilligerswerk in een gemeenschapstuin. Volgens Liam Hanebury, die voor die diensten verantwoordelijk is, werkt het programma ongeveer zoals een coöperatieve: “Bij elk van de projecten speelt het een belangrijke rol in de opbouw van een echte gemeenschap.”

De bewonersgroep in de Artscape-projecten is zeer gevarieerd: de buren van Suzanne Andrews zijn grafisch ontwerpers, dansers, muzikanten, beeldend kunstenaars, artistiek leidinggevenden. Die bonte verscheidenheid aan artistieke beroepen in haar directe omgeving werkt zeer motiverend. “Vooral als je op maandag thuiskomt en in de gang hoort hoe iedereen thuis op zijn instrument zit te oefenen,” vertelt de schrijfster, die zelf bassiste is. “Dat is echt leuk. Je krijgt al gauw zelf zin om te oefenen.”


Componist en muzikant Njo Kong Kie verhuisde in 1991 van Macao naar Toronto. 

Als rondreizend artiest heeft hij al op verschillende plekken in Toronto gewoond – ook buiten de stad, op een boerderij in Owen Sound, in het zuidwesten van Ontario. Op tournee in Europa kreeg hij een telefoontje dat er een appartement vrijkwam. Njo betaalde het vereiste minimumvoorschot en vond een hypotheekmakelaar die hem hielp om de lening voor zijn loft regelen. Net als Suzanne Andrew en alle andere eigenaars in Artscape Triangle betaalt Njo 75 procent van de marktwaarde van zijn appartement. Artscape neemt de resterende 25 procent voor zijn rekening als deel van de “Artscape-lening” – een rente- en kostenvrije tweede hypotheek. Daarnaast betalen de eigenaars woonkosten, onroerendgoedbelasting en bijkomende kosten, berekend op basis van de oppervlakte van hun woonst en het individuele verbruik. De Triangle Lofts omvatten 48 koop- en 20 huurappartementen. De huurprijzen van die laatste zijn vastgelegd op 80 procent van de gemiddelde huurprijs in en rond Toronto volgens de Canadian Mortgage and Housing Corporation. Wanneer een eigenaar zijn Artscape-appartement wil verkopen, garandeert een gemeenschappelijke clausule dat de nieuwe eigenaar beschermd blijft tegen al te sterke prijsschommelingen. Het idee daarachter is dat deze woonplekken altijd betaalbaar moeten blijven voor kunstenaars.
“Normaal gezien had ik in Toronto nooit een appartement als dit kunnen kopen,” zegt Njo. “Dat soort investering had ik nooit voor elkaar gekregen. En ik had natuurlijk wel een plek nodig om te wonen.” Nu heeft hij zelfs genoeg plaats voor zijn eigen pingpongtafel.
Hoewel er voorlopig geen tekenen zijn dat de zeepbel van de woningmarkt in Toronto op korte termijn uiteen zal spatten, is Artscape een voorbeeld geworden voor kapitaalverstrekkers en bouwondernemers, die volgens Girvan en Hanebury steeds meer openstaan voor het idee van gecombineerde woon- en werkruimtes. “Wij hebben contact met tientallen ondernemers die interesse hebben om alternatieve woonmodellen in hun portefeuille op te nemen,” zegt Girvan. “Niet alle ondernemers denken zo, maar ze zijn er wel. Voor elke bouwondernemer die alleen maar een gebouw wil slopen en snel geld willen verdienen, zijn er veel die zichzelf als stedenbouwers beschouwen, en die met non-profitorganisaties als Artscape of andere in de stad willen samenwerken.”
“Het klopt dat de stad keer op keer kunstenaars wegjaagt,” zegt Suzanne Andrews. “Dat zal ook blijven gebeuren. Daar staat tegenover dat deze toestand uiteindelijk wel verantwoordelijk is voor de oprichting van Artscape en dat er zo uiteindelijk plaats is gecreëerd voor kunstenaars. Dat is zeer belangrijk.”