Wonen in Lissabon
Olá Alfama, adeus Alfama
Alfama, een van de oudste wijken van Lissabon, is de jongste jaren razendsnel veranderd. De kenmerkende charme, een mix van ruw en romantisch, maakt almaar meer plaats voor de nette en glanzende wereld van het toerisme. Een fotoreportage.
Von Eva Gür
Toen ik in de herfst van 2012 naar Portugal kwam, wist ik nog niet dat dit mijn tweede thuisland zou worden. Ik kwam hier toen de crisis zijn hoogtepunt bereikte en ik heb het land pijlsnel zien veranderen, met alle hoogtes en laagtes van dien. Toen ik hier net was, verkeerde het land in een depressie. Vooral de mensen van mijn generatie zagen geen enkele toekomst meer. Veel jongeren trokken uit Portugal weg, ik besloot hier te blijven. Soms voelde het alsof ik tegen de stroom in zwom. Ik woonde in Alfama, een wijk die dat gevoel nog versterkte. En een wijk zoals je die hier vandaag, zes jaar later, niet meer vindt.
Veranderingen roepen bij de mensen vaak tegenstrijdige gevoelens op: sommigen vinden dat alles vroeger beter was, anderen zijn juist blij dat het niet meer zoals vroeger is. In Alfama is dat ook zo. Historisch gezien is dit altijd een arme buurt geweest, met veel maatschappelijke problemen. Niemand wilde hier echt wonen. Vandaag is men enerzijds blij dat er terug meer leven in de buurt is, anderzijds lijkt het alsof er niet veel plaats meer is voor de buurtbewoners en hun behoeften. De buurt verandert immers op maat van het toerisme. De prijzen stijgen, de typische cafeetjes maken plaats voor chique bars en restaurants, overal wordt er luxueus gerenoveerd en de markt wordt overspoeld met nieuwe vakantiewoningen.
Een nieuwe huurwetgeving en Airbnb-regelgeving maken het voor huiseigenaars en grote investeerders makkelijker dan ooit om hun eigendom als vakantiewoning aan te bieden. Als gevolg daarvan is betaalbare woonruimte almaar schaarser geworden, want aan toeristen is er geen gebrek. Veel traditionele trekpleisters in andere landen deden het plots minder goed, omdat veel mensen bang waren voor terrorisme. Portugal vormde een interessant alternatief. Vóór de crisis was het een goedkoop land om te bezoeken en dat bleef ook zo, dankzij diezelfde crisis en het bezuinigingsbeleid van de Trojka. Het klimaat en de geografische ligging maken Portugal bovendien uitermate geschikt voor een geslaagde toeristische industrie. En zodoende veranderde alles.
De fotoreeks geeft een aantal voorbeelden van de veranderingen in Alfama als gevolg van de hierboven beschreven ontwikkelingen tijdens de jongste tien jaar.
-
De Promenade tussen Tagus en Alfama is amper nog te herkennen. Vroeger liep men hier op laag liggende, hobbelige kasseien, langs traditionele cafés en restaurants. Er waren donkere hoekjes en steegjes waar toeristen liever wegbleven. De overgang van ‘oud’ naar ‘nieuw’ kwam er in Alfama door toedoen van het toerisme.
-
Elke dag bezoeken veel toeristen de wijk Alfama. Ze worden gelokt door de belofte van een bijzondere belevenis. Van fadoshows tot een gastronomisch aanbod: overal wacht hen een vriendelijke glimlach en worden ze in het Engels uitgenodigd om van de Portugese keuken te genieten.
-
Het uitzicht van Alfama werd jarenlang gekenmerkt door verwaarloosde huizen en ruïnes. Vandaag is het een kwestie van tijd voor deze gebouwen door investeerders en grote vastgoedbedrijven worden opgekocht en luxueus gerenoveerd. De bewoners moeten dan meestal uit hun huizen, omdat de gerenoveerde woningen voorbestemd zijn voor toeristen of tegen onbetaalbare prijzen verhuurd worden.
-
Niet zelden ziet men hele gebouwen die alleen nog uit vakantieappartementen bestaan. Daar waar enkele jaren geleden nog lokale mensen en gezinnen woonden, brengen nu toeristen van over de hele wereld een korte vakantie door. Ook het huis waar ik zelf jarenlang gewoond heb, bestaat vandaag voor 90 % uit vakantieverblijven.
-
Op zich is er geen tekort aan woonruimte. Veel gebouwen in Alfama en in de rest van Lissabon staan nog altijd leeg. Toen Lissabon alom de reputatie van veilige haven voor vastgoedinvesteringen kreeg, kochten investeerders van buitenaf hele gebouwenblokken tegen gunstige prijzen, maar ze renoveerden ze niet. Hun enige doel is de gebouwen over enkele jaren met winst te verkopen.
-
Vuilnis op straat was helaas altijd al een groot probleem in Alfama. Men zou denken dat daar in het kader van de algemene verfraaiing ten gunste van het toerisme iets aan gedaan is. Maar helaas! Overvolle vuilnisbakken en open vuilniszakken op straat zijn ook een gevolg van het boomende toerisme. Op vakantie zijn mensen vaak slordiger met hun afval, ook omdat ze niet altijd weten waar ze er precies mee naartoe moeten.
-
Oude vrouwtjes verkopen op straat kersenbrandewijn aan toeristen. Zo proberen ze een extraatje te verdienen bovenop hun karige pensioen. Vaak zitten ze gewoon in de ingang van hun huis te wachten tot de klanten komen.
-
Alfama, een grote bouwwerf! Op elke hoek wordt gerenoveerd! Voorlopig wonen de oude huurders nog in het huis. “Wat er na de renovatie met hen zal gebeuren, weten ze nog niet,” zegt een buurtbewoner. “Het is allang beslist, maar ze willen het ons nog niet zeggen. Alsof dat iets zou veranderen …” Onverschilligheid, frustratie en hulpeloosheid maken zich meester van de bewoners.
-
Met streetart en betogingen proberen de bewoners tegengas te geven en hun mening kenbaar te maken. Onder druk van de meest linkse partijen reageerde het stadsbestuur met een “Airbnb-stop” in de historische wijken. In de toekomst zullen er geen nieuwe vakantieverblijven meer geregistreerd mogen worden.
