Klimaatverandering
Het bos van de toekomst

In Duitsland zijn al honderdduizenden hectare bos het slachtoffer geworden van de klimaatopwarming. Experts zoeken nu volop naar een model voor een klimaatbos: een bos dat niet alleen bestand is tegen de klimaatverandering, maar die verandering in het beste geval ook afzwakt. 
 

Von Wolfgang Mulke

Een dode beuk reikt naar de hemel. Hij is het slachtoffer geworden van de schorskever. Bij een gezonde beuk kan het schadelijke diertje zich niet vermenigvuldigen, vertelt milieuonderzoeker Manfred Forstreuter, maar dit exemplaar was al gehavend en daardoor niet tegen de plaag bestand. Dat er inmiddels veel zwammen op de boom groeien, toont aan dat hij niet meer te redden is. De bomen rondom de beuk doen het echter merkbaar beter. 
 
We zijn in het Grunewald, het grootste bosgebied in het westen van Berlijn. Biologen van de Vrije Universiteit Berlijn hebben hier een bebost onderzoeksgebied ingericht, waar ze nagaan welke beukensoorten het best bestand zijn tegen invloeden van buitenaf. 800 bomen heeft Forstreuter hier aangeplant. Ze komen niet alleen uit de botanische tuin van Berlijn, maar uit heel Europa; op het proefveld groeien poten uit Zweden, Sicilië, Polen en Roemenië.

“Dit is ons aircosysteem”, zegt Forstreuter, verwijzend naar de aanplanting. Hij wil te weten komen welke soorten beuken bestand zijn tegen de klimaatverandering in Duitsland, want de bossen tussen de Alpen en de Noordzee hebben massaal te lijden onder de veranderde weersomstandigheden. “De drie droge jaren hebben een zware tol geëist van onze beuken”, aldus de deskundige. De belangrijkste loofboom in de regio wordt bedreigd door de droogte en de stijgende temperaturen. Ook andere boomsoorten blijven niet gespaard, met name de spar, die wegens zijn snelle groei veel gebruikt wordt in de bosbouw. De schorskever heeft al hele bossen doen afsterven. In de Harz is de schade bijzonder duidelijk. De regio wil het middelgebergte nu nieuw leven inblazen door nieuwe loofbomen aan te planten.

Manfred Forstreuter hoopt een boomsoort te vinden die bestand is tegen de omstandigheden, zoals de Siciliaanse beuk, die met zijn veel kleinere bladeren minder vocht hoeft af te geven. Hij legt uit: “Een genetische uitwisseling van onze inheemse beuken met bijvoorbeeld de Siciliaanse variant zou tot een grotere genetische diversiteit kunnen leiden en er zo voor kunnen zorgen dat de bomen beter opgewassen zijn tegen de klimaatverandering.” Zoals veel wetenschappers wereldwijd is ook hij op zoek naar het bos van de toekomst.    

KLIMAATBESTENDIGE GEMENGDE BOSSEN

Op dit moment is bijna een derde van het landoppervlak van Duitsland bebost. Die bossen zijn niet op natuurlijke wijze gegroeid, maar allemaal aangeplant, meestal om economische redenen. In de bosbouw ligt ook de oorsprong van het begrip duurzaamheid. Toen aan het begin van de 18e eeuw duidelijk werd dat er in de mijnbouw een tekort aan hout dreigde voor het verstevigen van de gangen, eiste de Saksische inspecteur-generaal der mijnen Carl von Carlowitz dat er niet méér hout werd gekapt dan er weer kon aangroeien.
 
Hoe het klimaatbestendige bos van de toekomst eruit zal zien, kunnen wetenschappers nog niet met zekerheid zeggen. Het enige dat nu al duidelijk lijkt, is dat de monoculturen zullen moeten transformeren tot gemengde bossen met loofbomen. “Het is nog niet zeker waar deze reis ons zal brengen”, zegt Dirk Riestenpatt van het Berlijnse bureau voor bosbeheer. Hij en zijn collega’s zijn al enkele jaren bezig om grote bosgebieden van de hoofdstad om te vormen en klimaatbestendiger te maken. “Gemengde bossen van inheemse loofbomen komen in de plaats van dennen en vogelkers”, zo verduidelijkt hij. De bosbouwers in de hoofdstad grijpen liever niet terug naar ingevoerde planten, bijvoorbeeld uit droge gebieden. Zoiets zou dramatische gevolgen kunnen hebben voor het ecosysteem. De ginkgobomen in Berlijn zijn daar een voorbeeld van: ze bieden geen thuis aan inheemse diertjes. Waar geen bladluizen meer zijn, is er ook geen voedsel meer voor mezen. Op die manier worden invasieve soorten een gevaar voor het ecosysteem.

HET BOS ALS CO2-OPSLAGPLAATS?

Ook in de toekomst zullen er altijd bossen zijn, zelfs al wordt het bomenbestand momenteel bedreigd door de klimaatverandering. Maar: “We weten niet of ze nog alle functies zullen kunnen vervullen, van houtproductie tot dagrecreatie”, zegt Riestenpatt. Ook over de vraag welke bossen geschikt zijn als klimaatbossen, bestaat bij de onderzoekers geen eensgezindheid. Een klimaatbos - een herbebossing met als doel het bos als CO2-opslagplaats te gebruiken - werkt immers alleen als de planten de koolstof permanent vasthouden. Als stammen gaan rotten, komt de CO2 weer vrij. Maar ook de grond slaat het gas op.

De Duitse regering is zich bewust van de problemen. “Het extreme weer van de afgelopen drie jaar vormt een keerpunt”, zei minister van Landbouw Julia Klöckner in september 2021. In die periode ging 280.000 hectare bos verloren als gevolg van de weersomstandigheden. Met haar “Waldstrategie 2050” (bosstrategie 2050) wil de Duitse regering verdere schade tegengaan. “We willen klimaatbestendige gemengde bossen”, verduidelijkte de minister. Momenteel worden conversieplannen uitgewerkt om 2,7 miljoen hectare bosgebied om te vormen tot ‘klimaatbossen’, en de federale regering trekt 1,5 miljard euro uit ter ondersteuning van het bosbeheer. Hoe die klimaatbossen er precies zullen uitzien, is echter nog niet duidelijk.