Συνέντευξη
Ούτε Βέρμαν-Στυλιανού

Κυρία Βέρμαν-Στυλιανού, εργαστήκατε για αρκετά χρόνια στο Πανεπιστήμιο της Λιλ στη Γαλλία ως λέκτορας από τη Γερμανία εκ μέρους της Γερμανικής Υπηρεσίας Ακαδημαϊκών Ανταλλαγών DAAD και ταυτόχρονα ως καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Γκαίτε στη Λιλ. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου γνωρίσατε τον Κύπριο σύζυγό σας, με τον οποίο μετακομίσατε στη Λευκωσία το 1983. Λίγο μετά την άφιξή σας, ξεκινήσατε να εργάζεστε ως καθηγήτρια γερμανικής γλώσσας στο Ινστιτούτο Γκαίτε και από το 1985 υπήρξατε υπεύθυνη του γλωσσικού τμήματος και εξετάσεων. Πώς ήταν το Ινστιτούτο Γκαίτε της Κύπρου κατά τη δεκαετία του 1980 και του 1990; Ποιους διευθυντές του ινστιτούτου βιώσατε; Και πώς λειτουργούσε το ινστιτούτο;

Πρώτα απ 'όλα, θα ήθελα να περιγράψω σκηνές και εικόνες που, αναδρομικά, περνούν από το εσωτερικό μου μάτι. Αφορούν την ατμόσφαιρα που βρισκόταν πολύ κοντά στο Ινστιτούτο Γκαίτε εκείνη την εποχή, η οποία επηρέασε το έργο μας: Στη δεκαετία του 1980 και του 1990, το Ινστιτούτο Γκαίτε ήταν ελεύθερα προσβάσιμο στους επισκέπτες ανά πάσα στιγμή της ημέρας, ειδικά οι μαθητές γερμανικών μας, έρχονταν μόνο από την ελληνοκυπριακή πλευρά, δηλαδή από την Κυπριακή Δημοκρατία. Το Ινστιτούτο Γκαίτε δεν ήταν μόνο σε νεκρή ζώνη, αλλά και σε στρατιωτικοποιημένη ζώνη. Σε αυτό που είναι τώρα το εστιατόριο Château Status απέναντι από το ινστιτούτο, στεγάζονταν Ελληνοκύπριοι στρατιώτες και στρατιώτες από τον τουρκικό στρατό περιπολούσαν το τείχος της πόλης που οδηγούσε στο Ινστιτούτο Γκαίτε. Φρουρές από τον τοπικό στρατό και στρατιώτες του ΟΗΕ ήταν κοντά στην Πύλη Πάφου. Υπήρχε συνεχής ένταση στον αέρα στα τέλη της δεκαετίας του 1990. Σε μια περίοδο ιδιαίτερης έντασης, επισκέφτηκα τον αξιωματικό σύνδεσμο των στρατιωτών των Ηνωμένων Εθνών στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας και συζήτησα μαζί του. Μου έδωσε ένα μικρό κλειδί για μια πόρτα στο φράχτη που μας χώριζε από το Λήδρα Πάλας. Μας δόθηκε άδεια να οδηγήσουμε τους μαθητές σε ασφάλεια στην αυλή σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης. Αυτό το μικρό κλειδί έδωσε στους ανήσυχους γονείς τη διαβεβαίωση ότι θα φροντίσουμε τα παιδιά τους σε περίπτωση κινδύνου. Η Πράσινη Γραμμή ήταν κλειστή και έπρεπε να υποβάλουμε αίτηση για βίζα για να επισκεφθούμε το βόρειο μέρος της Κύπρου. Και οι Τουρκοκύπριοι που ήθελαν να έρθουν σε εμάς μπορούσαν να μας επισκεφθούν μόνο με ειδική άδεια. Υπήρξε ευχάριστη ένταση όταν διοργανώσαμε μια πρώτη δικοινοτική συνάντηση καθηγητών γερμανικής γλώσσας στο ξενοδοχείο Λήδρα Πάλας στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Θυμάμαι την προσεκτική, διστακτική γνωριμία και μετά τα τακτικά μαθήματα κατάρτισης εκπαιδευτικών στην αίθουσα μας, τα οποία θα συνέδεναν φιλικά από τώρα και στο εξής Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους καθηγητές γερμανικών για όλα τα επόμενα χρόνια.

Οι Ελληνοκύπριοι και οι Τουρκοκύπριοι εργάστηκαν επίσης συνειδητά στην επαναπροσέγγιση. Το 1995, 21 χρόνια μετά τα γεγονότα του 1974, μια πρώτη δικοινοτική συναυλία πραγματοποιήθηκε δίπλα μας στο Λήδρα Πάλας. Ο εμπνευστής ήταν ο Μιχάλης Χειμαρρίδης, ο οποίος κέρδισε το Ινστιτούτο Γκαίτε και το Γαλλικό Ινστιτούτο ως συνεργάτες. Προσήλθαν περίπου 2000 άτομα, τα οποία για λόγους ασφαλείας έπρεπε να εγγραφούν σε λίστες. Οι μουσικοί έπαιξαν παραδοσιακή κυπριακή μουσική, υπήρχε χορός και παρουσιάστηκε το δημοφιλές θέατρο σκιών. Υπήρχε μια χαρούμενη διάθεση. Αυτό ήταν ελπιδοφόρο.

Εκείνη την εποχή, είχα αδειοδότηση για αρχικά 6 ώρες, αργότερα 9 ώρες την εβδομάδα, για να οργανώσω το τμήμα γλωσσών συμπεριλαμβανομένης της κατάρτισης των εκπαιδευτικών. Για πολύ καιρό δεν υπήρχαν υπολογιστές, αλλά τα αρχεία ήταν «μαζικά». Το υπόλοιπο της εργασιακής μου σύμβασης συμπληρωνόταν με μαθήματα. Ήμουν πολύ χαρούμενη που κατάφερα να οργανώσω ένα δικοινοτικό μάθημα συνομιλίας για πρώτη φορά, αλλά μετά από ένα συμβάν στην Πράσινη Γραμμή, οι Τουρκοκύπριοι μαθητές απαγορεύτηκε να συμμετάσχουν περαιτέρω. Το όμορφο έργο τελείωσε απότομα. Η επαναπροσέγγιση και η απότομη απόσταση ήταν μεταξύ των εμπειριών κατά τη διάρκεια αυτών των ετών.

Ο Δρ. Μπλούμλαϊν ήταν ο πρώτος μου προϊστάμενος, νεαρός και μη συμβατικός - ακόμη και τότε είχε το θάρρος να προσφέρει στους υπαλλήλους τον ενικό αριθμό. Είχε μια σφιχτή, μικρή ομάδα: η πάντα χαρούμενη γραμματέας μας, Χρίστα Παπαφιλίππου, η Νιόβη Μακρίδη στα οικονομικά, η Μπάρμπαρα Βάλτς στο πολιτιστικό πρόγραμμα, η Ούλλα Χατζηκακού στη βιβλιοθήκη και ως σύμβουλος μαθητών, έως ότου το DAAD ανέλαβε αυτό το έργο. Και οι δύο εργάζονταν επίσης ως καθηγήτριες γερμανικών ταυτόχρονα, όπως και η σύζυγος του τεχνικού μας κύριου Ντουλάμη. Παραμένει στη μνήμη μας η εντατική κινηματογραφική εργασία στην αίθουσα μας και στο PIO (Γραφείο Τύπου και Πληροφοριών): μια σειρά ταινιών του Φάσσμπιντερ σε δέκα επεισόδια ακολουθούμενη από βραδιές συζήτησης, μια άλλη σειρά ταινιών για το 3ο Ράιχ, που ακολούθησε ένα σεμινάριο, ταινίες του Μπρεχτ σε συνδυασμό με ένα σεμινάριο για τον Μαρξ. Εξαιρετικά νωρίς στην αναδρομή, θυμούμαι μια διάλεξη για τη σημασία της ανακύκλωσης. Το πάρτι αποφοίτησης το καλοκαίρι ήταν πάντα πολύ δημιουργικά σχεδιασμένο από εμάς τους καθηγητές. Οι μαθητές και οι καθηγητές απολάμβαναν τις παραστάσεις θεάτρου και μουσικής. Έτσι, το έτος μαθημάτων έφτανε σε χαρούμενο τέλος.

Ο Πέτερ Μπαρέζελ (αποθανών), επί μακρόν επικεφαλής του τμήματος γλωσσών στην Αθήνα, την Κωνσταντινούπολη και τη Ρώμη, ολοκλήρωσε την υπηρεσία του μαζί μας, πλούσιος σε εμπειρία, ηρεμία και χιούμορ. Αξέχαστη θα μείνει η συνεργασία του με τον ζωγράφο και καλλιτέχνη Χορστ Βάϊερσταλλ, ο οποίος, για παράδειγμα, πραγματοποίησε δράσεις σε σχέση με το τείχος που στη συνέχεια τεκμηριώθηκαν σε εκθέσεις. Η εικόνα του καλλιτέχνη που βάζει μια σκάλα στο τείχος για να την ανεβεί ήταν ιδιαίτερα δυνατή. Ο κ. Μπαρέζελ στάθηκε δίπλα στη συνάδελφό μας Μάγδα Φαντάρου, η οποία ήταν επικεφαλής του τμήματος γλωσσών μέχρι το 1985 και ήταν επίσης ειδική σύμβουλος για τη γερμανική γλώσσα στο Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, στην ανάπτυξη προγράμματος σπουδών για τη γερμανική διδασκαλία σε δημόσια σχολεία. Δεν φοβόταν να παίξει ένα αστείο ρόλο στα πάρτι αποφοίτησης. Η σύζυγός του Μαρί-Λουίζε, εκπαιδευμένη νηπιαγωγός, φρόντιζε τα παιδιά του διδακτικού προσωπικού με υπέροχες ιδέες σε αίθουσα του ινστιτούτου ή στο σπίτι της. Όταν ήρθε η Σούλα Ακούτα σε μας, μπορέσαμε να οργανώσουμε δίγλωσσες σειρές μαθημάτων για τα παιδιά μας, και αυτό έγινε παράδοση. Απροσδόκητα, ο κ. Μπαρέζελ έπρεπε να υποβληθεί σε καρδιακή επέμβαση και δεν μπορούσε να κάνει τη δουλειά του για σχεδόν έξι μήνες. Μου ανέθεσε την εποπτεία και, σε ορισμένες περιπτώσεις, την υλοποίηση έργων που είχαν ήδη προγραμματιστεί στο πολιτιστικό τμήμα. Αφενός αφορούσε το άνοιγμα σεμιναρίου με θέμα τον τουρισμό και την οικονομία, αφετέρου το άνοιγμα έκθεσης στην Πύλη Αμμοχώστου σε συνεργασία με το Δήμο Λευκωσίας. Δεν γνώριζα ότι αυτό θα γινόταν ένα πρώτο πεδίο πρακτικής για μεταγενέστερες εργασίες.

Κατά τη διάρκεια της θητείας του Χίλμαν φον Χάλεμ, ενός μεγάλου φιλάνθρωπου, πραγματοποιήθηκαν οι πρώτες περικοπές στον προϋπολογισμό, έτσι ώστε τα χέρια του να δένονται σταδιακά στο έργο του πολιτιστικού προγράμματος. Αλλά το 1995 ήταν υπεύθυνος για τη μεγαλοπρεπή συναυλία στο διπλανό Λήδρα Πάλας. Ήταν μάρτυρας με ευαισθησίες για τα προβλήματα που μας περίμεναν στο τέλος της υπηρεσίας του, δηλαδή την πρώτη ανακοίνωση κλεισίματος το 1998.

Στα τέλη της δεκαετίας του 1990 υπήρξε ένα παγκόσμιο κύμα αναδιάρθρωσης στα Ινστιτούτα Γκαίτε , το οποίο οδήγησε σε σημαντικές εξοικονομήσεις και κλείσιμο στο δίκτυο των ινστιτούτων λόγω περικοπών χρηματοδότησης. Η Λευκωσία ήταν επίσης στον κατάλογο των ινστιτούτων που θα έκλειναν. Αυτό ήταν σίγουρα ένα μεγάλο σοκ για τους υπαλλήλους, αλλά και για τους συνεργάτες και τους φίλους του ινστιτούτου. Μαζί με τους συναδέλφους σας, πολεμήσατε για να διασφαλίσετε ότι το ινστιτούτο δεν θα κλείσει, αλλά να μετατραπεί σε Κέντρο Γκαίτε. Πώς βιώσατε αυτήν την αναδιάρθρωση και πώς πέτυχε η μετατροπή και η συνέχεια ως Κέντρο Γκαίτε; Τι θα μπορούσε να συνεχιστεί; Τι έπρεπε να αλλάξει;

Όπως αναφέρθηκε παραπάνω, το φθινόπωρο του 1998 μάθαμε, χωρίς καμία προετοιμασία, την απόφαση του κεντρικού γραφείου να τερματίσει επίσης το έργο του Ινστιτούτου Γκαίτε Λευκωσίας ως μέρος ενός μεγάλου κύματος κλεισίματος. Ένα τυπικό λάθος εμπόδισε την άμεση εφαρμογή. Είχαμε ακούσει για την αναδιάρθρωση, συμπεριλαμβανομένου του κλεισίματος, αλλά δεν μπορούσαμε να φανταστούμε ότι μια πρώην διαιρεμένη χώρα θα μπορούσε να κλείσει ένα ινστιτούτο σε ένα διαιρεμένο νησί στην τελευταία διαιρεμένη πρωτεύουσα του κόσμου. Μπορώ να καταλάβω πολύ καλά τους ανθρώπους στην πανδημία σήμερα που χάνουν τη δουλειά τους σε μια νύχτα. Το έδαφος έφυγε κάτω από τα πόδια. Εκείνη την εποχή είχα τη θέση συμβούλου εμπιστοσύνης και έστειλα επιστολές διαμαρτυρίας στα κεντρικά γραφεία, στον Πρόεδρο του Ινστιτούτου Γκαίτε, στο Υπουργείο Εξωτερικών και ρώτησα πώς θα εκπροσωπηθεί ότι μια πρώην διαιρεμένη χώρα δεν έβλεπε στα καθήκοντα της να δράσει αλληλέγγυα ως προς μία ακόμη διαιρεμένη χώρα. Χωρίς επιτυχία.

Υπό τον κ. Όππερτ (αποθανόντα), τον τελευταίο διευθυντή του Ινστιτούτου Γκαίτε Λευκωσίας εκείνη την εποχή, πραγματοποιήθηκε το 1999 αφενός η «διεκπεραίωση» και παράλληλα η «διάσωση του Γκαίτε» αφετέρου. Η Ούρσουλα Καρεκλά, η Δωροθέα Ιωαννίδη και εγώ, αντιμετωπίσαμε το θέμα μαζί ως τρίο και ξεκινήσαμε να ιδρύσουμε ένα Κέντρο Γκαίτε με βάση το παράδειγμα άλλων ινστιτούτων στη λίστα κλεισίματος, όπως για παράδειγμα τα Χανιά και η Πάτρα στην Ελλάδα. Η γερμανική πρεσβεία ήταν στο πλευρό μας για να βοηθήσει. Θα ήθελα να ευχαριστήσω τον πρέσβη εκείνη την εποχή, τον Δρ. Πέτερ Βίττιγκ, αργότερα επίτροπο του ΟΗΕ στη Νέα Υόρκη: "Κυρία Βέρμαν, πρέπει να μάθετε να κτυπάτε πόρτες τώρα!" Αυτό ακούστηκε κάπως ποταπό αλλά φάνηκε να είναι μία οδός. Η Ούρσουλα Καρεκλά κι εγώ ξεκινήσαμε και επισκεφτήκαμε τις γερμανικές ναυτιλιακές εταιρείες στη Λεμεσό, οι οποίες, ευτυχώς, εξακολουθούσαν να ακμάζουν εκείνη την εποχή: μεταξύ άλλων οι Oldendorff, Hahn Stichling, Columbia, Intership και η δικηγορική εταιρεία Medstar. Συχνά πήραμε τις λαβές στα χέρια μας και τελικά καταφέραμε να πείσουμε τους διευθυντές να σχηματίσουν ένα διοικητικό συμβούλιο υπό την προεδρία του πρέσβη, το οποίο θα παρακολουθούσε στενά, θα αξιολογούσε και θα υποστήριζε οικονομικά τις δραστηριότητες του Κέντρου Γκαίτε που επρόκειτο να σχηματιστεί. (Θα ήθελα επίσης να ευχαριστήσω μια κυπριακή εταιρεία εδώ, τη φωτοβολταϊκή εταιρεία ENFOTON SOLAR LTD του Άλεξ Σωτηρίου, η οποία έκανε επίσης τη δουλειά μας οικονομικά ευκολότερη για αρκετά χρόνια.)

Έφτασε το τέλος του 1999: τη στιγμή που το διοικητικό πρόγραμμα που μας συνέδεε με το Ινστιτούτο Γκαίτε Αθήνας και τα κεντρικά απενεργοποιήθηκε, μας απέσπασε από μια κοινότητα με την οποία ταυτοποιηθήκαμε για χρόνια. Εξαιρετικά οδυνηρό, αυτή η ξαφνική αποκοπή. Ο Χορστ Ντάϊνβαλλνερ, διευθυντής του Ινστιτούτου Γκαίτε Αθήνας, έγινε ο σύμβουλος κατανόησης και συνοδοιπόρος μας στο έργο του προγράμματος. Στόχος μας από την αρχή ήταν να συνεχίσουμε το Κέντρο Γκαίτε στη Λευκωσία σύμφωνα με την παράδοση του Ινστιτούτου Γκαίτε Λευκωσίας,  δηλαδή πολιτιστικό και γλωσσικό έργο παράλληλα. Πάντα όμως ήταν πρόβλημα η οικονομική πλευρά. Έπρεπε να απολύσουμε μία άξια Κύπρια συνάδελφο - πολύ πικρό - με την ελπίδα ότι ως Κύπρις θα έβρισκε πιο εύκολα νέα δουλειά, παρά μια Γερμανίδα συνάδελφος. Δεν μπορούσαμε να στηρίξουμε το ενοίκιο του κτιρίου. Σε ακραίες καταστάσεις, κάνεις ακραία πράγματα. Τοποθέτησα τον προϋπολογισμό μας στη μικρή τσάντα μου, πέταξα στη Γερμανία και πήγα στην εταιρεία Oetker στο Μπίλεφελντ, όπου είχα εργαστεί και εγώ και η οικογένειά μου. Μετά από αρκετές ώρες διαπραγματεύσεων με τον πρόεδρο ενός πολιτιστικού ιδρύματος που ιδρύθηκε πρόσφατα εκεί, λάβαμε τη δέσμευση για υποστήριξη ως προς το ενοίκιο. Το ίδρυμα μας πλήρωσε αρχικά το μισό ενοίκιο για έξι μήνες, μετά δύο χρόνια και τέλος το μισό ενοίκιο για πέντε χρόνια. Αλλά στο τέλος του πρώτου έτους η επιβίωσή μας δεν ήταν καθόλου σίγουρη. Η Δωροθέα Ιωαννίδη παραιτήθηκε για να αυξήσει τις πιθανότητες επιβίωσής μας. Η Ούρσουλα Καρεκλά επανήλθε στις διδακτικές της δραστηριότητες μετά από ενάμιση χρόνο εντατικής εργασίας για τη δημιουργία του κέντρου. Από τότε μοιραστήκαμε το έργο: Η Χριστίνε Χέρντεν-Δημητρίου, επίσης πεπειραμένη καθηγήτρια για πολλά χρόνια, ανέλαβε τώρα τη διαχείριση του γλωσσικού τμήματος, και εγώ ήμουν υπεύθυνη για τα πολιτιστικά προγράμματα. Από τώρα και στο εξής, το Κέντρο Γκαίτε εργαζόταν σαφώς στα χνάρια του Ινστιτούτου Γκαίτε. Τι ήταν διαφορετικό; 1. Ήταν η συνεχής οικονομική πίεση να βρεθούν οι απαραίτητοι πόροι, εκτός από τη βασική χρηματοδότηση από τα κεντρικά γραφεία και να δουλεύουμε υπό στενό, αν και προσδοκούμενο έλεγχο. 2. Καινοτομίες που εισήχθησαν από τα κεντρικά γραφεία των Ινστιτούτων Γκαίτε παγκοσμίως, π.χ. στην ηλεκτρονική διοίκηση, δεν εφαρμόζονται πλέον σε εμάς. Μείναμε απ’ έξω. 3. Παρ 'όλα αυτά: Συνεχίσαμε ένα συναρπαστικό ταξίδι ανακάλυψης: να κάνουμε πολιτιστική και γλωσσική δουλειά για τη χώρα μας με δική μας ευθύνη.

Όταν συναντηθήκαμε για πρώτη φορά, λίγο μετά την άφιξή μου στην Κύπρο, μου είπατε ότι δεν θέλατε να είχατε στερηθεί αυτό τον καιρό ως διευθύντρια του Κέντρου Γκαίτε, ανεξάρτητα από το πόσο εξαντλητικό ήταν, τόσο την  νοιώσατε να σας εμπλουτίζει επίσης.

Σωστά. Απολαύσαμε τη δουλειά μας και την ανταπόκριση του κοινού και των συνεταίρων. Το γλωσσικό τμήμα άνθισε υπό την καθοδήγηση της Χριστίνε Χέρντεν-Δημητρίου, η οποία βρισκόταν σε τακτική επαφή με τη διοίκηση του γλωσσικού τμήματος του περιφερειακού ινστιτούτου και έτσι ήταν καλά ενημερωμένη για όλες τις τελευταίες εξελίξεις. Ο πρωταρχικός στόχος ήταν, μεταξύ άλλων, φυσικά, η διατήρηση και η επέκταση της επαφής με τους καθηγητές γερμανικών σε όλη την Κύπρο και η εξασφάλιση τακτικής περαιτέρω εκπαίδευσης. Μετά το άνοιγμα της Πράσινης Γραμμής, μπορέσαμε επίσης να καλωσορίσουμε Τουρκοκύπριους μαθητές. Μεγάλη χαρά: Εδώ κάθισαν στο ίδιο θρανίο με Ελληνοκύπριους μαθητές γερμανικών! Προκειμένου να συμβουλεύει καλύτερα τους γονείς και τους μαθητές, η Χριστίνε Χέρντεν-Δημητρίου έμαθε Τουρκικά, γεγονός που διευκόλυνε την επικοινωνία. Το εύρος των μαθημάτων επεκτανόταν συνεχώς λόγω της τοπικής ζήτησης, π.χ. σε μαθήματα για εκμάθηση ξένων γλωσσών και για δίγλωσσους. Η πρωτοποριακή εργασία ήταν απαραίτητη και η εμπειρία τους ήταν απαιτητική σε περιφερειακά σεμινάρια προηγμένης κατάρτισης. Στο άλλο άκρο του φάσματος υπήρχαν μαθήματα για τοπικούς υπαλλήλους υπουργείων, συμπεριλαμβανομένης μιας νέας προσφοράς «μικτής μάθησης» για την οποία δεν υπήρχε ακόμη εμπειρία. Η συνεργασία με τα σχολεία απέκτησε επίσης νέο ρυθμό χάρη στην πρωτοβουλία PASCH. Η τυποποίηση των εξετάσεων στο Ευρωπαϊκό Πλαίσιο Αναφοράς είχε ως αποτέλεσμα την ταχεία αύξηση του αριθμού των εξετάσεων και των υποψηφίων για τις εξετάσεις. Η νέα εξέταση TestDaf ήταν ένα άλλο στοιχείο. Υπήρχε επίσης ένα ευρύ φάσμα προσφορών για  μαθητές γερμανικών, όπως π.χ. η Ολυμπιάδα της γερμανικής γλώσσας. Η Χριστίνε Χέρντεν-Δημητρίου τα κατάφερε μόνη της σε όλες αυτές τις προκλήσεις.

Όσο για το πολιτιστικό τμήμα, θα επανέλθω αργότερα στη νέα δυναμική της δικοινοτικής εργασίας. Πρώτα απ 'όλα, συνεχίσαμε τις υπάρχουσες συνεργασίες του πρώην Ινστιτούτου Γκαίτε, σε κάθε συνεργασία υπήρξε μια ανακάλυψη, τόσο προσωπικά όσο και επαγγελματικά, μεταξύ άλλων με την αρχαιολόγο και ιστορικό τέχνης Άννα Μαραγκού, το ζωγράφο Χορστ Βάϊερσταλλ / εγκαταστάσεις τέχνης, με την Αριάννα Οικονόμου / σύγχρονος χορός, Πανίκος Χρυσάνθου / σκηνοθέτης, Καίτη Οικονομίδου / τραγούδι, Γκάρο Κεχεγιάν, Ίδρυμα Τεχνών Φάρος / συναυλίες ή ανακαλύψαμε και νέους συνεργάτες όπως η Λίλη Μιχαηλίδη & η Νόρα Χατζησωτηρίου / αναγνώσεις ποίησης σε ευρωπαϊκό πλαίσιο, Άχιμ Βίλαντ & Μάριος Ιωάννου / δραματουργοί και ηθοποιός, οι σοπράνος Κατερίνα Μηνά, Αλεξάνδρα Γράβα, η υπέυθυνη χορωδίας Μάρω Σκορδή με τη Χορωδία Πολυφωνία. Η Χριστουγεννιάτικη αγορά και η Χριστουγεννιάτικη συναυλία στην Καθολική Εκκλησία έγιναν παράδοση. Οι ελληνο- και τουρκοκυπριακο-γερμανικοί πολιτιστικοί συνδέσμοι υπό την προεδρία του Δρα. Ανδρέα Σπυριδάκι και του Ιμπραήμ Τοπρακτζί ήταν φιλικά συνδεδεμένες, μερικές φορές μέσω μίας συνεργασίας.

Από την άλλη πλευρά, συμβάλλαμε στη διαπολιτισμική συνάντηση με την παρουσία Γερμανών καλλιτεχνών εδώ. Ανακαλύπτουμε συνεχώς φωτογραφίες: προσκαλέσαμε πρώτο τον ποιητή Γιαν Βάγκνερ, που εν τω μεταξύ κέρδισε το Βραβείο Γκέοργκ Μπούχνερ. Φοβούμενοι τότε την οικονομική στενότητα ευχόμαστε να μας συγχώρεσε που τον βάλαμε σε ένα στενάχωρο χώρο διαμονής. Η Νόρα Γκόμρινγκερ πραγματοποίησε μια ένθερμη παρουσίαση poetry slam στην τότε αίθουσα της βιβλιοθήκης. Τα έργα σύγχρονων Γερμανών σχεδιαστών κοσμημάτων, με μεσολάβηση της Όλγα Τσόμπελ της Γκαλερί Μπίρο στο Μόναχο που εκτέθηκαν στην Ελληνική Τράπεζα, ήταν εντυπωσιακά. Εκθέσεις με σκίτσα από εξπρεσιονιστές ζωγράφους στο Πολιτιστικό Κέντρο Αγοράς Παλλουριώτισσας, - πορσελάνη Meissen σε συνεργασία με το Λεβέντειο Δημοτικό Μουσείο Λευκωσίας, ρεσιτάλ με Κύπρια σοπράνο από τη Δρέσδη, ρεσιτάλ πιάνου με τον Γκέρχαρντ Φόλκερτς, τον γνώστη του Θεοδωράκη και συναυλίες τζαζ στο Αρχοντικό Αξιοθέας, το Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου Κύπρου ήταν εξίσου μέρος του καλοκαιριού, όπως και οι κινηματογραφικές βραδιές στον υπαίθριο κινηματογράφο Κωνστάντια στην Παλλουριώτισσα σε συνεργασία με τον Όμιλο Φίλων Κινηματογράφου. Κάθε έργο ήταν ένα νέο ταξίδι στην όμορφη ποικιλία της ανθρώπινης φαντασίας.

Τα οδοφράγματα άνοιξαν το 2003 και το 2004 όλη η Κύπρος προσχώρησε στην ΕΕ. Πώς βιώσατε αυτή την χρονική περίοδο ως διευθύντρια του Κέντρου Γκαίτε;

Πράγματι, συνέβησαν απρόσμενα γεγονότα εκείνα τα χρόνια: Θυμάμαι πολύ καλά τις 23 Απριλίου 2003. Λίγο πριν από τις εννέα ήμουν στην είσοδο του «Γκαίτε» μας. Είχα διαβάσει για χαλαρώσεις στο βόρειο μέρος της Κύπρου, ακόμη και για το πιθανό άνοιγμα της Πράσινης Γραμμής. Κοίταξα πίσω και είδα μια ασυνήθιστη ζωντάνια στο δρόμο ανάμεσα στα δύο οδοφράγματα, πέντε άτομα, δέκα άτομα, είκοσι και τέλος 150. Ήταν πολλή ζέστη και φέραμε νερό, οι στρατιώτες του ΟΗΕ ήρθαν επίσης να στηρίξουν. Ίσως μια εβδομάδα αργότερα ξεκίνησε η σύναξη από την πλευρά μας, οι Ελληνοκύπριοι πρόσφυγες περίμεναν σε μια ατελείωτη γραμμή αυτοκινήτων για το πέρασμα, μετά από πολλά χρόνια τελικά ήθελαν να δουν το σπίτι τους ξανά. Κάποιοι ξεκουράζονταν στον κήπο του Γκαίτε: «Αν περιμέναμε 29 χρόνια, τώρα μπορούμε να περιμένουμε 29 ώρες. Θέλουμε να πάμε σπίτι μας."- Η Πράσινη Γραμμή παρέμεινε ανοιχτή. Πολλοί Τουρκοκύπριοι έρχονταν κάθε μέρα, βρήκαν δουλειά στην Κυπριακή Δημοκρατία. Έτσι οι άνθρωποι πλησίαζαν ο ένας τον άλλο στην καθημερινή ζωή. Η περιοχή γύρω από το Κέντρο Γκαίτε αποστρατικοποιήθηκε: Η εικόνα του περιβάλλοντος χώρου άλλαξε: ένα εστιατόριο χτίστηκε στο ερειπωμένο κτίριο στα δεξιά του οδοφράγματος μπροστά από το "Γκαίτε" και υπήρχαν τακτικές θερινές συναυλίες στο μεγάλο χώρο στάθμευσης πίσω από αυτό. Αλλά ένα πράγμα παρέμεινε στο οδόφραγμα: οι μακριές επιφυλακές των μαυροφορεμένων γυναικών που κρατούσαν τις φωτογραφίες των αγνοουμένων ανδρών, γιων και παιδιών τους μέρα με τη μέρα.

Το γερμανικό πολιτιστικό ινστιτούτο είχε ένα καθήκον σε αυτήν την ευαίσθητη τοποθεσία στην νεκρή ζώνη. Προσφέραμε για πρώτη φορά στους έλληνο-και τουρκοκυπριακούς συνδέσμους καλλιτεχνών, το ΕΚΑΤΕ με τη Δάφνη Τριμικλινιώτη και το EMAA με Πρόεδρο τον Οσμάν Κέτεν, την ευκαιρία να συναντιούνται στην αίθουσα μας μία φορά το μήνα. Ο ζωγράφος Νικόλας Παναγή έπαιξε μεσολαβητικό ρόλο. Σε κάθε μέλος δόθηκε η ευκαιρία να παρουσιάσει την τέχνη του. Ως αποκορύφωμα διοργανώσαμε μια κοινή έκθεση τέχνης στην Πύλη Αμμοχώστου σε συνεργασία με το Δήμο Λευκωσίας. Συμμετείχαν επίσης Τουρκοκύπριοι καλλιτέχνες, που ήταν πρωτοτυπία. Η ελπιδοφόρα ατμόσφαιρα αισιοδοξίας πάντα δημιουργούσε νέα έργα: μια πρώτη δικοινοτική ανάγνωση ποίησης στην αίθουσα μας συνοδευόμενη από την ποιήτρια και ζωγράφο Νίκη Μαράγκου, η οποία αργότερα πέθανε ξαφνικά, με μεταξύ άλλων τους Στέφανο Στεφανίδη, Λίλη Μιχαηλίδη, Nεσιέ Γιαζίν, Ζεκί Άλη, Γκιουρ Γκεντζ, Νόρα Νατζιαριάν και πολλούς άλλους. (Αργότερα θα συνεχίσουμε την ιδέα συμμετέχοντας στα φεστιβάλ ποίησης του  Ιδεογράμματος στην αίθουσα της Καστελιώτισσας και στα poetry slam στο Ίδρυμα ARTos.) Διαλέξεις από την ερευνητική δημοσιογράφο Σεβγκιούλ Ουλουντάγ, η οποία παρήγαγε έργο εντατικής συμφιλίωσης με τους Τουρκοκύπριους και Ελληνοκύπριους συγγενείς των αγνοουμένων. Μια έκθεση πορτρέτου της Άννας Στέλμαχ με φωτογραφικά πορτραίτα Ελληνοκύπριων και Τουρκοκυπρίων σε ολόκληρο το νησί και τα προσωπικά τους σχόλια για το παρελθόν και το μέλλον στο νησί, αυτή τη φορά σε συνεργασία με το Πολιτιστικό Ίδρυμα της Λαϊκής Τράπεζας. Οι δικοινοτικοί συμμετέχοντες θα συναντιόνται ακόμα για μια φιλική ανταλλαγή στο Büyük Han. Το 2006 το έργο "Ταξίδι του τείχους" για τη γερμανική Προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, όταν ζωγραφίστηκαν και περιγράφηκαν μεγάλες πέτρες από φελιζόλ από το Βερολίνο από μαθητές, καλλιτέχνες, ποιητές από όλο το νησί – την Κυπριακή Δημοκρατία και το βόρειο μέρος της Κύπρου - στην αυλή του "Γκαίτε" και αργότερα ενθουσιασμένοι ανακαλύψαμε δύο από τις πέτρες μας στο κέντρο της Πύλης του Βρανδεμβούργου. Το 2009 ένα έργο για την ειρήνη της Ρόζεμαρί Γκνάους, "Elephants for Peace", το οποίο έφερε παιδιά και ενήλικες μαζί και στις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής στο οδόφραγμα της οδού Λήδρας, όπου ο Τουρκοκύπριος δήμαρχος Λευκωσίας, ο Τζιεμάλ Μετίν Μπουλουτογλουλάρι και η Ελληνοκύπρια δήμαρχος Ελένη Μαύρου εγκαινίασαν την έκθεση δρόμου και αργότερα έκαναν τα μικρά και μεγάλα έργα προσβάσιμα σε όλους στην Πύλη Αμμοχώστου. - Από εδώ και στο εξής υπήρχε ζωή στην αίθουσα εκδηλώσεων του ινστιτούτου. Πολλές δικοινοτικές ομάδες συναντήθηκαν εδώ έως ότου άνοιξε το Σπίτι της Συνεργασίας.

Αυτή η δυναμική του 2003, η προθυμία να συναντηθούμε, να συνεργαστούμε, ξεπέρασε ξεκάθαρα τη μη κύρωση του Σχεδίου Ανάν το 2004. Αλλά έγινε πολύ σαφές για μένα σε αυτή τη σημαντική χρονιά, με την οποία συνδέθηκαν τόσες πολλές ελπίδες, ότι ο ρόλος μας σε αυτό το μέρος δεν μπορούσε με κανέναν τρόπο να σημαίνει κηδεμονία, επειδή είχαμε βιώσει την επανένωση της χώρας μας. Πριν από το δημοψήφισμα για το Σχέδιο Ανάν, προσκάλεσα έναν εμπειρογνώμονα από το Βερολίνο για το θέμα διευθέτησης των περιουσιών, ένα περίπλοκο ζήτημα στη Γερμανία τότε και τώρα στην Κύπρο. Συμμετείχαν Τουρκοκύπριοι και Ελληνοκύπριοι. Παρατηρήσαμε πόσο βαθιά περνούν οι τραυματισμοί και στις δύο ομάδες πληθυσμού και περάσαμε από μια διαδικασία εντατικής μάθησης, στην οποία αντιλαμβανόμαστε πόσο ασύγκριτα πιο περίπλοκο και δύσκολο είναι το μονοπάτι για επανένωση στην Κύπρο. Με βάση αυτές τις γνώσεις, προσπαθήσαμε πρωτίστως να είμαστε ένα μέρος εντατικής συνάντησης για όλους τους νησιώτες. Το 2004 δεν φαινόταν ώριμο για λύση, αλλά αυτή η χρονιά αποδείχθηκε καθοριστική μέσω της ένταξης της Κύπρου στην ΕΕ.

Θα ήθελα να επιστρέψω στην ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ. Το 2004 όλο το νησί έγινε μέλος της ΕΕ με την ελπίδα επανένωσης της Κύπρου. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα δεν υπάρχει επανένωση ή λύση στο Κυπριακό. Βιώσατε την Κύπρο ως ενήλικας, εργαζόμενη πριν και μετά την ένταξή στην ΕΕ. Τι πέτυχε η ένταξη στην ΕΕ; Τι ήταν θετικό, τι ήταν ίσως μάλλον αρνητικό και παρατηρήσατε αλλαγές στην εργασία σας στο Κέντρο Γκαίτε ως αποτέλεσμα της ένταξής στην ΕΕ;

Καταρχάς, ναι, η ένταξη της Κύπρου στην ΕΕ σηματοδότησε ένα σημείο καμπής. Η Κύπρος αποτελεί το εξωτερικό άκρο της ΕΕ, έχει μια συναρπαστική ιστορία, όχι μόνο οι Πέρσες, οι Ασσύριοι, οι Αιγύπτιοι και οι Ρωμαίοι ήταν εδώ που άφησαν το στίγμα τους, αλλά και οι όχι τόσο ένδοξοι σταυροφόροι (Άγγλοι, Φράγκοι, Γερμανοί). Ακολούθησαν Ιταλοί, Οθωμανοί και Βρετανοί. Έτσι, αυτό το μικρό νησί υπόκειται πάντα σε ξένους κατακτητές. Στο πλαίσιο αυτών των εμπειριών και της τρέχουσας ισορροπίας δυνάμεων, η ένταξη στην ΕΕ έμοιαζε σαν να ήταν η είσοδος σε έναν προστατευμένο χώρο που παρέχει ασφάλεια, αλλά επίσης προσφέρει νέες ευκαιρίες, οι οποίες είναι εξαιρετικά σημαντικές για μια τόσο μικρή χώρα. Επιπλέον, θα μπορούσε κανείς να πει ότι ένας πολύ παλιός ευρωπαϊκός δεσμός ξανασυνδέεται, αλλά αυτή τη φορά σε ανεξαρτησία. Είναι πολύ λυπηρό που μόνο ένα μέρος της Κύπρου μπορεί να ασκήσει αυτήν την ιδιότητα μέλους, επειδή π.χ. δεν είναι δυνατή η επίσημη ανταλλαγή καλλιτεχνών μεταξύ Τουρκοκυπρίων και Ευρωπαίων καλλιτεχνών / χωρών. Με την ένταξή μας στην ΕΕ, εντούτοις, εντατικοποιήσαμε την ήδη υπάρχουσα «ευρωπαϊκή» συνεργασία, ζώντας την πιο συνειδητά: Η συνεργασία με το Γαλλικό Ινστιτούτο ήταν αναμενόμενη, μέχρι σήμερα είμαι ευγνώμων για το όραμα του Charles de Gaulle. Το 2003 γιορτάσαμε μαζί την 40ή επέτειο της γαλλο-γερμανικής συνθήκης φιλίας, αλλά από το 2004 η συνεργασία έγινε αισθητά πιο συγκεκριμένη, όπου υπήρχε μια καλή ευκαιρία, μικρή ή μεγάλη, και αυτό σε πάντα φιλική συνεργασία με τον συνάδελφό μας εκεί: Μπερτράντ Ντουμπάρτ. Μία ιδιαίτερα ωραία λεπτομέρεια: ο επικεφαλής του Γαλλικού Ινστιτούτου ήταν επίσης κάποτε μαθητής γερμανικών μας. Η συνεργασία με την Πολωνική Πρεσβεία και την Πολωνική Ένωση Φιλίας MALWA ήταν επίσης πολύ σημαντική για μένα. Διοργανώσαμε κοινές συναυλίες και εκθέσεις. Αυτές οι συνεργασίες είχαν νόημα από μόνες τους, αλλά προορίζονταν επίσης ως ενθάρρυνση: οι ρήξεις μπορούν να ξεπεραστούν, ακόμα κι αν είναι πολύ βαθιές. Συμμετείχαμε επίσης στη γένεση του Ευρωπαϊκού Φεστιβάλ Χορού (σήμερα Φεστιβάλ Σύγχρονου Χορού) σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και το Θέατρο Ριάλτο στη Λεμεσό και με τα χρόνια έχει γίνει αναπόσπαστο μέρος του προγράμματος.

Η Άγκελα Μέρκελ επισκέφθηκε το Κέντρο Γκαίτε τον Ιανουάριο του 2011. Το Ινστιτούτο Γκαίτε άνοιξε ξανά τον Ιούνιο του 2011. Ο τότε Πρόεδρος του Ινστιτούτου Γκαίτε Κλάους Ντίτερ Λέμαν έκανε εκστρατεία για αυτό και το 2011 παραδώσατε τα κλειδιά στον διευθυντή του ινστιτούτου Μπγιορν Λούλαϊ, ο οποίος ήταν προηγουμένως στο Ινστιτούτο Γκαίτε Δαμασκού, το οποίο έπρεπε να κλείσει λόγω του εμφυλίου πολέμου στη Συρία. Πώς προέκυψε η επανέναρξη και τι σήμαινε η επανέναρξη για εσάς προσωπικά;

Στο τέλος του 2010, μετά από 10 χρόνια δραστηριότητας, είχαμε μια φιλική επίσκεψη από τον κύριο Ρούντιγκερ Μπολτς, τον τότε διευθυντή του Περιφερειακού Ινστιτούτου Αθηνών. Προς μεγάλη μας έκπληξη, μας ρώτησε αν θα διαθέσουμε το κέντρο μας έτσι ώστε το Ινστιτούτο Γκαίτε να μπορεί να ανοίξει ξανά στην Κύπρο. Έκπληξη και, ναι, αντίληψη ότι η διοίκηση στο Μόναχο είχε αναγνωρίσει ότι το κλείσιμο του πρώην Ινστιτούτου Γκαίτε Λευκωσίας έστειλε λάθος μήνυμα. Η επίσκεψη της καγκελάριου στην Κύπρο και επίσης στο Κέντρο Γκαίτε τον Ιανουάριο του 2011 ήταν φυσικά απρόσμενη. Χωρίς αμφιβολία, αυτή ήταν μια πολύ ξεχωριστή στιγμή. Την υποδεχτήκαμε για μια συνομιλία, η οποία αφορούσε τις εμπειρίες μας σε αυτό το ξεχωριστό μέρος στη νεκρή ζώνη, και μετά η κα Μέρκελ ήταν έτοιμη για ένα κύκλο ερωτήσεων, στην οποία έλαβαν μέρος προχωρημένοι μαθητές μας και από τις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής . Αποδείχθηκε καλή παιδαγωγός, και προέκυψε μια ζωντανή, σοβαρή ανταλλαγή απόψεων. Τον Ιούνιο του 2011 γιορτάσαμε στον κήπο μας τα εγκαίνια του νέου Ινστιτούτου Γκαίτε Κύπρου, όπως ονομαζόταν πια. Ο Πρόεδρος του Ινστιτούτου Γκαίτε, κύριος Κλάους Ντίτερ Λέμαν, το εγκαινίασε παρουσία πολλών τιμητικών προσκεκλημένων, συμπεριλαμβανομένου και του Προέδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας. Για τον πιο σημαντικό χορηγό μας, ο οποίος είχε επενδύσει πολύ χρόνο και χρήμα στο Κέντρο Γκαίτε, το κλείσιμό μας σήμαινε μια πικρή απογοήτευση, την οποία και εξέφρασε πολύ καθαρά. Ωστόσο, αποδείχθηκε μια καλή λύση για να συνεχίσουμε να εργαζόμαστε από τώρα και στο εξής σε γερά θεμέλια και να παραδώσουμε το κλειδί στον κύριο Λούλαϊ, ο οποίος φυσικά αντιμετώπισε επίσης μια πρόκληση: μεταφορά ενός Κέντρου Γκαίτε σε ένα Ινστιτούτο Γκαίτε.

Αναπολώντας, θυμάμαι τις πολύ δύσκολες στιγμές πριν και μετά το κλείσιμο του αγαπημένου μας παλιού Ινστιτούτου Γκαίτε Λευκωσίας και στη συνέχεια δέκα καλές, πλούσιες επαγγελματικές χρονιές με ανταλλαγές με πολιτιστικούς συνεργάτες και καλλιτέχνες, για τις οποίες είμαι πολύ, πολύ ευγνώμων. Είμαι ευγνώμων σε όλους τους υποστηρικτές με την πάροδο των ετών και ειδικά στην ομάδα μας με συν-επικεφαλή την Χριστίνε Χέρντεν-Δημητρίου, την Ειρήνη Χατζηκυπρή και αργότερα την Έλενα Πέτρου και την Ντάγκμαρ Πασιά. – Η επαναλειτουργία του Ινστιτούτου Γκαίτε  κατέστησε σαφές ότι το έργο μας δεν ήταν μάταιο. Τώρα μπορούσα να απολαύσω τη νέα ήρεμη αλλά και «ανήσυχη» συνταξιοδότηση μου.

Τι εύχεστε στο Ινστιτούτο Γκαίτε Κύπρου για τα επόμενα 60 χρόνια; 

Το καλοκαίρι του 1974 περνούσα για πρώτη φορά τη νεκρή ζώνη περνώντας και από το Ινστιτούτο Γκαίτε για να δω ιδίοις όμμασι τον Φραγκικό καθεδρικό ναό στο βόρειο μέρος της πόλης. Λίγο αργότερα, το ινστιτούτο βρισκόταν στη μέση του πεδίου της μάχης. Δημιουργήθηκε μια διαχωριστική γραμμή. Σχεδόν 30 χρόνια αργότερα, αυτή η διαχωριστική Πράσινη Γραμμή άνοιξε απροσδόκητα! Μέσα από τη δουλειά μου στο Ινστιτούτο Γκαίτε γνώρισα Ελληνοκύπριους και Τουρκοκύπριους μαθητές και γονείς, καλλιτέχνες, ΜΚΟ και αφοσιωμένους ανθρώπους και στις δύο πλευρές της Πράσινης Γραμμής που έχουν δεσμευτεί με σώμα και ψυχή για ειρηνική συνύπαρξη σε αυτή τη μικρή χώρα. Εύχομαι στο Ινστιτούτο Γκαίτε να συνοδεύει όλους αυτούς τους ανθρώπους και ομάδες και ότι θα συνεχίσει να είναι ένας τόπος συνάντησης ακόμη και σε δύσκολες στιγμές που, εκτός από την πανδημία, μπορεί να έρθουν. Πριν από περίπου 15 χρόνια, ο καθηγητής Δρ. Μάνφρεντ Λάνγκε από το Ινστιτούτο Κύπρου έδωσε μια διάλεξη για την επικείμενη ερημοποίηση της Κύπρου, η οποία θα μπορούσε ή θα πραγματοποιηθεί μέσα στα επόμενα 50 χρόνια. Ας ελπίσουμε λοιπόν ότι έχουμε ακόμη 35 χρόνια, εδώ και σε όλο τον κόσμο απειλούμενοι από την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή. Ίσως, όπως η πανδημία, είναι μια ισχυρή κλήση αφύπνισης, μια πιθανότητα οι κάτοικοι αυτού του όμορφου νησιού να κοιτάξουν μπροστά, να συναντηθούν και να εργαστούν εντατικά σε έργα για την αποκατάσταση και την αποφυγή περαιτέρω περιβαλλοντικών ζημιών, ώστε η ζωή στο νησί να είναι εγγυημένη στο μέλλον. Υπάρχουν αρκετές προσεγγίσεις σε αυτό. Το Ινστιτούτο Γκαίτε θα μπορούσε να υποστηρίξει αυτά τα έργα με εμπειρογνώμονες και την τεχνογνωσία τους και να γιορτάσει ένα καταπράσινο νησί σε 60 χρόνια, στο οποίο να γίνει η άφοβη, ειρηνική συνύπαρξη από όνειρο, πραγματικότητα. Αυτό πάντως εύχομαι στο Ινστιτούτο Γκαίτε της Κύπρου και σε όλους τους ανθρώπους σε αυτό το νησί με όλη μου την καρδιά.